Uchwała z dnia 15 września 2004 r., III CZP 44/04

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku I. Banku S.A. z siedzibą w W. przy
uczestnictwie dłużników Elżbiety Z. i Rafała Z. o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 15 września 2004 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze postanowieniem z dnia 3
czerwca 2004 r.:
"Czy za klauzulę wykonalności zamieszczoną na bankowym tytule
egzekucyjnym, któremu wcześniej sąd postanowieniem nadał klauzulę
wykonalności, pobiera się opłatę kancelaryjną, zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy z
dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2002, Nr 9, poz. 88 ze zm.) i § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie wysokości opłat
kancelaryjnych... (Dz.U. Nr 139, poz. 650 ze zm.) niezależnie od uprzedniego
pobrania od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności opłaty wpisu stosunkowego,
o której mowa w § 54 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.)?"
podjął uchwałę:

Opłatę kancelaryjną za klauzulę wykonalności pobiera się także wtedy,
gdy została umieszczona na bankowym tytule egzekucyjnym.

Uzasadnienie

Wierzyciel I. Bank S.A., wezwany zarządzeniem przewodniczącego do
uiszczenia opłaty kancelaryjnej w kwocie 12 zł za klauzulę wykonalności nadaną
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, zarzucił w zażaleniu, że zaskarżone
zarządzenie wydane zostało z naruszeniem art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca
1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 88 ze zm. - dalej: "u.k.s.c."). Skarżący twierdził, że gdy wierzyciel wniósł o
nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu innemu niż orzeczenie sądu,
to - stosownie do § 54 ust. 1 pkt 1 w związku z § 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów
w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) - uiszcza dziesiątą część
wpisy stosunkowego. Artykuł 38 ust. 1 u.k.s.c., dotyczący wydania klauzuli
wykonalności na podstawie akt, nie znajduje zastosowania w rozpoznawanej
sprawie, gdyż tytuł egzekucyjny nie pochodzi od sądu. Żądanie opłaty kancelaryjnej
ponad uiszczony wpis o nadanie klauzuli wykonalności godzi - zdaniem skarżącego
Banku - w konstytucyjnie zagwarantowane prawo do sądu i jest sprzeczne z
ratyfikowaną przez Polskę Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności oraz Międzynarodowymi paktami praw obywatelskich i politycznych.
Dublowanie opłat sądowych od jednej czynności sądu stanowi ciężar finansowy
ograniczający dostęp do sądu.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu powyżej sformułowane zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości. Poza wskazanymi wątpliwościami dotyczącymi wykładni i stosowania
przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz przepisów
wykonawczych do tej ustawy, Sąd orzekający odwołał się do stanowiska Sądów
Okręgowych w Łodzi i Toruniu, wyrażonego w orzeczeniach załączonych do akt
sprawy. Wymienione Sądy rozważały sytuację, w których klauzula nadawana jest
tytułowi wykonawczemu niepochodzącemu od sądu w ten sposób, że w wykonaniu
postanowienia sądu zamieszcza się pieczęć na złożonym przez wierzyciela tytule, a
następnie zostaje on zwrócony wnioskodawcy. Nie dochodzi zatem - w ocenie obu
tych Sądów - do nadania klauzuli wykonalności na podstawie akt w rozumieniu art.
38 ust. 1 u.k.s.c. Odmienne stanowisko prowadziłoby do tego, że "jedna i ta sama
czynność sądu opłacana musiałaby być równolegle dwiema, o różnej wszakże
naturze prawnej opłatami: wpisem sądowym i opłata kancelaryjną".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przez koszty sądowe, obejmujące opłaty sądowe i zwrot wydatków, należy
rozumieć koszty związane ze wszczęciem, prowadzeniem i zakończeniem
postępowania cywilnego w sprawie. Skoro system kosztów sądowych jest, nie tylko
w Polsce, lecz wielu współczesnych państwach wykorzystywany do zasilania
budżetu państwa, to oczywista jest rola elementu fiskalnego w instytucji kosztów
sądowych. Niewątpliwe jest także, że intensywność i zakres oddziaływania tego
czynnika może wywierać wpływ na realizację zasady dostępu obywateli do sądu.
Stąd przy omawianiu w doktrynie problematyki kosztów sądowych, a także w
orzecznictwie, najczęściej przy stosowaniu instytucji sądowego zwolnienia od
kosztów sądowych, przypomina się, że stanowią one malum necessarium. Na
kształtowanie się krytykowanego elementu finansowego - z reguły bez wskazania
zadowalającego rozwiązania - poza instytucją ustawowego i sądowego zwolnienia
od kosztów sądowych wywiera wpływ wysokość poszczególnych stawek, w tym z
tytułu wpisu stosunkowego, a także katalog pism wolnych od kosztów (opłat)
sądowych.
Stosownie do § 54 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych,
dziesiątą część wpisu stosunkowego pobiera się o wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności tytułowi egzekucyjnemu innemu niż orzeczenie sądu, natomiast za
klauzulę wykonalności pobiera się - zgodnie § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie wysokości opłat
kancelaryjnych w sprawach cywilnych - opłatę kancelaryjną w kwocie 6 zł, za każdą
stronicę wydanego dokumentu. Kwota ta w większości spraw - jak wskazuje
praktyka - wyczerpuje należną ze względu na wielkość dokumentu opłatę
kancelaryjną.
Postępowanie w sprawie nadania klauzuli wykonalności, uregulowane w art.
776-795 k.p.c. jest z punktu widzenia spełnianej funkcji najczęściej określane jako
wstęp do postępowania egzekucyjnego. Jego przedmiotem jest badanie, czy
dokument przedstawiony przez wierzyciela ma wszystkie cechy tytułu
egzekucyjnego oraz czy na jego podstawie może być prowadzona egzekucja.
Przepisy art. 96-98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) zawierają szczególne regulacje w stosunku
do powołanych przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Praktykę ich
stosowania można uznać za jednolitą i utrwaloną w orzecznictwie sądowym, nie
zachodzi zatem potrzeba jej omawiania.
Skutkiem postępowania klauzulowego jest wydanie tytułu wykonawczego,
stanowiącego podstawę egzekucji, bądź odmowa jego wydania. Klauzula
wykonalności, w którą zaopatrzony jest tytuł egzekucyjny, stanowi akt sądowy
stwierdzający dopuszczalność prowadzenia egzekucji na podstawie konkretnego
tytułu egzekucyjnego, a także w razie potrzeby zakreślający jej przedmiotowe
granice, również w odniesieniu do bankowego tytułu egzekucyjnego (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r., III CZP 27/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 3).
Niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu klauzula wykonalności stanowi
samodzielną instytucję prawa postępowania cywilnego, nie ulega wątpliwości, że
jest ona rodzajem czynności decyzyjnej sądu. Została szczegółowo uregulowana i
sformalizowana, gdyż treść zezwolenia na zastosowanie przymusu państwowego
nie może budzić wątpliwości, ani też rozbieżności.
Ubocznie można zauważyć, że taka regulacja nie jest wyjątkiem w kodeksie
postępowania cywilnego (por. art. 711 § 2). Od wniosku o wydanie postanowienia
co do wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody zawartej przed tym
sądem pobiera się - stosownie do § 9 ust. 1 pkt 3 powołanego rozporządzenia -
czwartą część wpisu. Po zakończeniu postępowania, stwierdzającego
postanowieniem wykonalność wyroku, strona może uzyskać klauzulę wykonalności,
za którą pobiera się opłatę kancelaryjną w kwocie 6 zł za każdą stronicę wydanego
dokumentu.
Zgodnie z art. 783 k.p.c., klauzula wykonalności - poza stwierdzeniem, że
tytuł uprawnia do egzekucji - zawiera nakaz w brzmieniu ustalonym w § 213
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. - regulamin
wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 210).
Podejmując czynność o nadaniu klauzuli wykonalności w sytuacji określonej w §
214 regulaminu, sąd daje wyraz swemu rozstrzygnięciu w formie pieczęci, co nie
jest równoznaczne z pominięciem formy postanowienia; fakt niewydania odrębnego
postanowienia o nadaniu klauzuli nie zmienia charakteru orzeczenia w tym
przedmiocie. Sąd we wszystkich wypadkach rozstrzyga o nadaniu klauzuli
wykonalności postanowieniem, co obejmuje także sytuację, w której klauzulę
umieszcza się w formie stempla na wypisie orzeczenia. W takiej sytuacji treść
postanowienia - jak się określa w literaturze przedmiotu - zawarta jest w klauzuli w
formie implikacji. W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 5 lipca
1974 r., III CZP 25/74 (OSNCP 1975, nr 1, poz. 2) Sąd Najwyższy stwierdził, że w
tym wypadku postanowienie zostanie wydane w skróconej formie, co nie stoi na
przeszkodzie potraktowaniu go na równi z postanowieniem wydanym na odrębnym
formularzu.
Opłata kancelaryjna, zgodnie z art. 38 u.k.s.c. i § 1 ust. 1 rozporządzenia w
sprawie wysokości opłat kancelaryjnych w sprawach cywilnych, pobierana jest od
nadania klauzuli każdemu tytułowi egzekucyjnemu, nie wyłączając bankowego.
Odmienne zapatrywanie opiera się na błędnej wykładni art. 38 u.k.s.c., polegającej
na uwarunkowaniu pobrania należnej opłaty kancelaryjnej za klauzule wykonalności
od jej wydania ,,na podstawie akt". Zwrot ten dotyczy odpisów, zaświadczeń,
wyciągów i innych dokumentów, nie obejmuje natomiast aktów sądu noszących
znamię imperatywności, zmierzających do zapobieżenia nieuzasadnionemu lub
przedwczesnemu wdrożeniu środków przymusu. Stwarza to gwarancję
przestrzegania prawa nie tylko przez wierzyciela, lecz także przez właściwe organy
egzekucyjne, a okoliczność, że klauzulę wykonalności umieszcza się w ustalonej
formie stempla na wypisie orzeczenia nie może prowadzić do wyłomu w
funkcjonowaniu tych zasad ani też uwalniać od obowiązku uiszczenia należnej
opłaty kancelaryjnej.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).