Uchwała z dnia 8 listopada 2002 r., III CZP 44/02

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa, Urzędu Celnego w K.
przy uczestnictwie Adama S. o przepadek rzeczy, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej
na posiedzeniu jawnym w dniu 8 listopada 2002 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z dnia 23 maja 2002 r.:
"1. Czy unormowanie art. 58 § 1b pkt 3 kodeksu celnego w brzmieniu
nadanym mu przez ustawę z dnia 2 marca 2000 r. o zmianie ustawy kodeks celny
oraz ustawy k.p.c. (Dz.U. Nr 22, poz. 269) - w sytuacji gdy przepadek towaru nie
wynika z umowy międzynarodowej lub odrębnych przepisów prawa wewnętrznego
- stanowi samodzielną materialnoprawną podstawę dla orzeczenia przez Sąd na
wniosek organu celnego przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa,
2. w wypadku odpowiedzi pozytywnej
- czy w sytuacji, gdy obowiązuje zakaz posiadania, rozpowszechniania lub
obrotu towarami w oparciu o umowy międzynarodowe lub odrębne przepisy, przy
czym nie przewidują one przepadku czy innej procedury, a ich cofnięcie jest
niemożliwe, zaś zniszczenie jest nieuzasadnione (co wyczerpuje przesłanki
określone w art. 58 kodeksu celnego), a jednocześnie towar taki jest towarem
będącym przedmiotem zakazów i ograniczeń wynikających ze środków polityki
handlowej, a zatem organ celny obowiązany jest podjąć niezbędne działania dla
uregulowania ich sytuacji, a w razie ich nieskuteczności uprawniony jest zwrócić się
do sądu o orzeczenie przepadku towaru (art. 77 kodeksu celnego), dopuszczalne
jest uwzględnienie wniosku o orzeczenie przepadku z powołaniem jedynie na
niemożność cofnięcia towaru i niezasadność jego zniszczenia, czy też - konieczne
jest wykazanie, że został wyczerpany tryb unormowany w art. 77 § 1 ustawy?"
podjął uchwałę:

Podstawę orzeczenia o przepadku na rzecz Skarbu Państwa towaru
objętego zakazem przywozu wynikającym ze środków polityki handlowej
stanowi przepis art. 77 § 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny
(jedn. tekst: Dz.U. 2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm.).

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Chorzowie uwzględnił wniosek Skarbu Państwa - Urzędu
Celnego w K. o orzeczenie przepadku na rzecz wnioskodawcy samochodu
sprowadzonego z zagranicy przez uczestnika postępowania. Sąd uznał zasadność
tego wniosku na podstawie art. 58 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny
(jedn. tekst: Dz.U. 2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm. - dalej: "k.cel.") wobec ustalenia,
że przedmiotowy samochód, jako wyprodukowany w 1979 r., objęty był zakazem
przywozu, a jednocześnie wystąpiły pozostałe przesłanki ustawowe w postaci
niemożności jego cofnięcia za granicę i braku podstaw do zniszczenia.
Rozpatrując apelację uczestnika postępowania, Sąd Okręgowy powziął
poważne wątpliwości co do prawidłowości tego stanowiska, wskazując na potrzebę
wyjaśnienia wzajemnej relacji między przepisami art. 58 § 1 do 1b a przepisami art.
77 k.cel. Sąd drugiej instancji skłonił się w wyniku przeprowadzonej analizy do
poglądu, że choć przepis art. 58 § 1 b pkt 3 k.cel. jest samodzielną podstawą
orzeczenia przepadku towaru, to jednak w sytuacji, w której zakaz jego przywozu
wynika z polityki handlowej, co skutkuje zakazem obrotu, to orzeczenie o przepadku
takiego towaru może zapaść dopiero po stwierdzeniu, że organ celny podjął
niezbędne działania, wyczerpujące tryb przewidziany w art. 77 § 1 k.cel.,
obejmujący także próbę sprzedaży towaru.
Potrzebę rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego uzasadnił
Sąd Okręgowy powszechną praktyką organów celnych, polegającą na
występowaniu z wnioskami opartymi na art. 58 k.cel., a więc zakładającą brak
potrzeby uprzedniego wyczerpania trybu wynikającego z art. 77 § 1 k.cel.,
obejmującego obowiązek podjęcia niezbędnych działań, włącznie ze sprzedażą
towaru.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 58 § 1 lit. b k.cel. jest niewątpliwie samodzielną, materialnoprawną
podstawą orzeczenia o przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa, ale tylko
wówczas, jeżeli wszystkie elementy stanu faktycznego nie uzasadniają potrzeby
oceny zasadności wniosku na podstawie innych, mających zastosowanie w
okolicznościach faktycznych sprawy, przepisów kodeksu celnego. Takimi innymi
przepisami, uwzględniając stan faktyczny rozpoznawanej sprawy, są przepisy art.
77 § 1 pkt 1 lit. d i § 2 k.cel., które rozszerzają, w stosunku do wymogów art. 58 § 1
k.cel., zakres obowiązków organu celnego w sytuacji, w której organ ten wnioskuje
o orzeczenie przepadku towaru będącego przedmiotem zakazu przywozu
wynikającego ze środków polityki handlowej.
Uczestnik postępowania usiłował wprowadzić na polski obszar celny pojazd
samochodowy, który był objęty czasowym zakazem przywozu, wynikającym z
przepisu § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie
ustanowienia czasowego zakazu przywozu niektórych pojazdów samochodowych,
nadwozi i podwozi tych pojazdów (Dz.U. Nr 158, poz. 1053 ze zm.). Zakaz ten jest
niewątpliwie
ustanowionym
w
ramach
polityki
gospodarczej
państwa
pozataryfowym środkiem ochrony polskiego rynku przed napływem z zagranicy
pojazdów przekraczających określony wiek. Taki środek ochrony jest określany
przez ustawodawcę mianem "środka polityki handlowej" w rozumieniu przepisu art.
3 § 1 pkt 17 k.cel.
Skoro pojazd samochodowy uczestnika postępowania jest przedmiotem
zakazu przywozu wynikającego ze środków polityki handlowej i właśnie ze względu
na ten zakaz nie może on być zwolniony przez organ celny, to w tym stanie rzeczy
- na podstawie art. 77 § 1 k.cel. - na organie celnym spoczywa obowiązek, z
zastrzeżeniem art. 59 k.cel., podjęcia niezbędnych działań w celu uregulowania
jego sytuacji, włącznie ze sprzedażą towaru. Z przepisu art. 59 § 1 k.cel. wynika
obowiązek wdrożenia sposobu postępowania z towarem innego aniżeli cofnięcie go
za granicę, jeżeli taki inny sposób postępowania przewidują przepisy odrębne.
Z kolei art. 59 § 2 pkt 1 k.cel. przewiduje uprawnienie organu celnego dokonania
sprzedaży towaru m.in. takiej osobie, która zobowiąże się do dokonania jego
powrotnego wywozu.
Z powyższego wynika, że określony w przepisie art. 77 § 1 k.cel. obowiązek
organu celnego podjęcia niezbędnych działań włącznie ze sprzedażą towarów
obejmuje także działania wynikające z art. 59 § 2 pkt 1 k.cel., a więc m.in. sprzedaż
towaru osobie, która zobowiąże się do dokonania jego powrotnego wywozu. W ten
sposób może dojść w praktyce do skutecznej realizacji zakazu przywozu
wynikającego ze środków polityki handlowej, z jednoczesnym ograniczeniem
negatywnych,
dla
podmiotu
przywożącego
taki
towar,
konsekwencji
ekonomicznych, będących następstwem wyegzekwowania w inny sposób przez
organ celny ustawowego zakazu.
Ponieważ przepis art. 77 § 2 k.cel. jest odrębną od wynikającej z art. 58 § 1b
pkt 3 k.cel. materialnoprawną podstawą orzeczenia o przepadku towarów na rzecz
Skarbu Państwa, to uwzględnienie wniosku organu celnego wymaga ustalenia, że
wystąpiła negatywna przesłanka określona tym przepisem. Taką materialnoprawną,
negatywnie ujętą, przesłanką jest ustalenie, że postępowanie przewidziane w art.
77 § 1 k.cel., a więc m.in. podjęcie próby sprzedaży towaru objętego zakazem
przywozu osobie, która zobowiąże się do jego powrotnego wywozu (art. 59 § 2 pkt
1 k.cel.), nie doprowadziło do uregulowania sytuacji takiego towaru. Powyższa
interpretacja zakresu obowiązków organu celnego, których podjęcie powinno
poprzedzać wystąpienie z wnioskiem o orzeczenie przepadku towaru na podstawie
art. 77 § 2 k.cel., pozwala również bronić trafnego poglądu, że zakaz przywozu
określonego towaru na polski obszar celny prowadzi pośrednio również do zakazu
obrotu tym towarem, w rozumieniu art. 58 k.cel., na tym obszarze. Różnica w
przedmiocie regulacji zawartej w przepisach obu artykułów sprowadza się w istocie
do tego, że przepis art. 58 k.cel. reguluje konsekwencje naruszenia bezwzględnego
i bezpośredniego zakazu posiadania, rozpowszechniania lub obrotu określonym
towarem, natomiast art. 77 k.cel. odnoszą się do konsekwencji naruszenia zakazu
obrotu o pośrednim jedynie charakterze, bo będącego następstwem
wprowadzonego zakazu przywozu rozumianego jako ustawowy środek polityki
handlowej oraz do odrębnego trybu postępowania w takich sytuacjach.
Rozumowanie to prowadzi do wniosku, że zastosowanie art. 77 k.cel. nie koliduje z
normą wyrażoną w ust. 58 k.cel., przepis art. 77 § 2 dotyczy bowiem m.in. towarów
objętych reglamentacją pozataryfową (art. 77 § 1 pkt 1 lit. d), do których nie ma
zastosowania przepis art. 58 k.cel. Z treści tego przepisu wynika, że jego
zastosowanie warunkowane jest tym, iż przepisy odrębne nie przewidują innego
sposobu postępowania. Tymczasem taki inny niż określony w art. 58 § 1 k.cel.
sposób postępowania odnośnie do towarów objętych zakazem przywozu
wynikającym ze środków polityki handlowej przewiduje właśnie art. 77 k.cel. Jest on
przepisem odrębnym, o którym mowa w art. 58 § 1 k.cel., przewidującym inny
właściwy sposób postępowania względem towarów objętych przedmiotowym
zakresem jego stosowania.
Stanowisku temu nie przeczy istnienie w obu przepisach wspólnego elementu,
którym był ten sam cel przyświecający ustawodawcy a mający podlegać ochronie
na podstawie obu wymienionych artykułów kodeksu celnego, gdyż zakaz przywozu,
jako środek polityki handlowej, ma na celu ochronę rynku krajowego przed
określonymi towarami zagranicznymi. Z tego zakazu daje się pośrednio
wyprowadzić zakaz obrotu tymi towarami, co pozornie mogłoby wskazywać na
dopuszczalność stosowania w tej sytuacji także i art. 58 k.cel. Skoro jednak zakaz
obrotu jest niewątpliwie elementem pochodnym zakazu przywozu, to, uwzględniając
zasadę racjonalnego działania ustawodawcy, stwierdzić należy, że hipotezy
analizowanych norm, zawartych w przepisach art. 58 i art. 77 k.cel., nie pokrywają
się. O braku kolizji między tymi przepisami przesądza inny przedmiotowy zakres ich
regulacji. Przepis art. 77 § 2 k.cel. jest podstawą wydania orzeczenia o przepadku
towaru objętego reglamentacja pozataryfową, natomiast art. 58 § 1b pkt 3 znajduje
zastosowanie do towarów objętych bezpośrednim i bezwzględnym zakazem obrotu,
niezależnym od istnienia czy braku zakazów bądź ograniczeń w jego przywozie.
Innymi słowy, skoro art. 77 § 2 k.cel. jest podstawą wydania orzeczenia o
przepadku towarów objętych reglamentacją pozataryfową, to oznacza to, że towary
takie, choć pośrednio także objęte zakazem obrotu, nie zostały objęte hipotezą
normy art. 58 k.cel. Do powyższego wniosku dojść można także w wyniku
interpretacji samej normy art. 58 § 1 k.cel., skoro bowiem uregulowania zawarte w
art. 77 k.cel. dotyczą m.in. towarów objętych zakazem przywozu wynikającym z
zastosowania środków polityki handlowej, to stanowią one - w odniesieniu do tych
towarów - ,,inny sposób postępowania", o którym mowa w art. 58 § 1 k.cel. W
konsekwencji musi to oznaczać wyłączenie zastosowania w omawianym zakresie
ostatnio wymienionego przepisu.
Wobec powyższego stwierdzić należy, że podstawę orzeczenia o przepadku
na rzecz Skarbu Państwa towaru objętego zakazem przywozu wynikającym ze
środków polityki handlowej stanowi przepis art. 77 § 2 k.cel., co jest równoznaczne
z koniecznością uprzedniego przeprowadzenia przez organ celny postępowania
obejmującego niezbędne działania, o których mowa w tym przepisie, a więc także
uwzględniające działania określone w art. 59 § 2 k.cel.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1
k.p.c., rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.