Uchwała z dnia 24 czerwca 2004 r., III CZP 30/04

Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Eugenii R. i Henryka R. przeciwko
Małgorzacie R. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 24 czerwca 2004 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 24
lutego 2004 r.:
"Czy w świetle przepisu art. 896 k.c. zachodzi przypadek niewykonania
darowizny w sytuacji gdy darczyńca przenosi na obdarowanego spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego a osoba ta nie składa oświadczenia
(deklaracji) o przystąpieniu do spółdzielni?"
podjął uchwałę:

Złożenie przez obdarowanego deklaracji o przyjęciu w poczet członków
spółdzielni mieszkaniowej nie należy do wykonania darowizny (art. 896 k.c.)
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle wykładni art. 896 k.c. Dotyczy ono kwestii, czy w świetle tego
przepisu zachodzi przypadek niewykonania darowizny w sytuacji, w której
darczyńca przenosi na obdarowanego spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego, a osoba ta nie składa deklaracji o przystąpieniu do spółdzielni.
Wątpliwości w powyższym zakresie powziął Sąd Apelacyjny w Warszawie
rozpoznając apelację pozwanej Małgorzaty R. od wyroku Sądu Okręgowego w
Warszawie, który uwzględnił powództwo uznając, że pełne wykonanie umowy
darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego,
dokonanej w dniu 8 maja 1997 r., polega na złożeniu przez obdarowanego wniosku
o przyjęcie go w poczet członków i uzyskaniu pozytywnej decyzji organu spółdzielni.
Pozwana natomiast zadośćuczyniła tym wymogom dopiero po doręczeniu jej
oświadczenia powodów o odwołaniu darowizny, co oznacza, że spełniony został
warunek odwołania darowizny niewykonanej.
Sąd Apelacyjny wskazał, że zgodnie z obowiązującym w stanie prawnym
rozpoznawanej sprawy art. 223 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm. - dalej:
"Pr.spółdz."), skuteczność zbycia własnościowego prawa do lokalu zależała od
przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni mieszkaniowej, z czym wiązała
się konieczność złożenia przez nabywcę deklaracji o przystąpieniu do spółdzielni.
Na tym tle dostrzegł w piśmiennictwie rozbieżność stanowisk dotyczącą tego, czy w
czynnościach faktycznych i prawnych związanych z wykonaniem darowizny
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu uczestniczyły obie strony umowy
darowizny, czy jedynie darczyńca, i wówczas wykonanie przez niego wszystkich
zobowiązań było wystarczające dla realizacji umowy darowizny, bez względu na to,
czy dojdzie następnie do członkostwa nabywcy w spółdzielni mieszkaniowej.
Opowiedział się przy tym za drugim z przytoczonych poglądów.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Darowizna w rozumieniu kodeksu cywilnego jest umową, w której darczyńca
zobowiązuje się do dokonania bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego
(art. 888 § 1 k.c.). Zarówno doktryna, jak i orzecznictwo są zgodne co do ogólnej
definicji pojęcia ,,wykonanie umowy darowizny", które stosowane jest zamiennie z
pojęciem ,,spełnienie świadczenia", będącego przedmiotem umowy darowizny.
Przez ,,spełnienie świadczenia" należy rozumieć zarówno przypadki, w których
zawarto umowę o skutkach tylko zobowiązujących i jednocześnie lub później
spełniono świadczenie, jak też przypadki, w których zawarto umowę wywołująca
podwójne skutki, tak że rozporządzenie nastąpiło z mocy samej umowy (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1980 r., I CR 487/80, OSNCP 1981, nr 7, poz.
137).
Stosownie do art. 155 § 1 k.c., zawarta pod tytułem odpłatnym lub darmym
umowa o przeniesienie prawa przenosi to prawo, chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej albo strony inaczej postanowiły. Przepisy prawa obowiązujące w
stanie prawnym rozpoznawanej sprawy nie przewidywały wyjątku od tak ustalonej
reguły w odniesieniu do zbycia odpłatnie lub nieodpłatnie własnościowego prawa do
lokalu na rzecz osoby, która w chwili zbycia jest członkiem danej spółdzielni. Jeżeli
natomiast zbycie miało nastąpić na rzecz osoby niebędącej członkiem spółdzielni
skuteczność zbycia zależała - zgodnie z art. 223 § 2 zdanie drugie Pr.spółdz. - od
przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni. Przepis ten nie uzależniał od
przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni ani dokonania czynności zbycia
ani jej ważności, lecz ograniczał się jedynie do skuteczności zbycia. Charakter
prawny zastrzeżenia, o którym mowa w tym przepisie nie pozwalał uznać, że mamy
do czynienia z bezskutecznością zawieszoną czynności, która, jak przyjmuje się
powszechnie, występuje jedynie wówczas, gdy dla ważności i pełnej skuteczności
czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej na dokonanie tej czynności.
Należy przy tym mieć na względzie, że zgodnie z art. 224 zdanie pierwsze
Pr.spółdz., spółdzielnia nie mogła odmówić przyjęcia w poczet członków nabywcy
prawa, jeżeli odpowiadał on wymaganiom statutu. Nabywcy odpowiadającemu tym
wymaganiom przysługiwało roszczenie o przyjęcie do spółdzielni, co oznaczało, że
doszło do nabycia prawa do lokalu, które przeszło na nabywcę z mocy umowy.
Odmiennej oceny samej umowy i nabycia prawa nie uzasadnia brak po stronie
spółdzielni obowiązku przyjęcia nabywcy w poczet członków wtedy, gdy nie
odpowiadał on tym wymaganiom. W takim przypadku odmowa przyjęcia powinna
być usprawiedliwiona odpowiednimi okolicznościami, a nabywca mógł wystąpić do
sądu o nakazanie przyjęcia go poczet członków (art. 227 § 1 zdanie trzecie
Pr.spółdz.). Powyższe uzasadnia uznanie tej czynności, na gruncie prawa
spółdzielczego, za czynność prawną o zawieszonej skuteczności.
Umowa darowizny jest czynnością jednostronnie zobowiązującą, nakładającą
obowiązek wykonania darowizny jedynie na darczyńcę. Wyjątek stanowi obciążenie
obdarowanego poleceniem. Obowiązek współdziałania obdarowanego w wykonaniu
zobowiązania (art. 354 § 2 k.c.) nie oznacza wykonania lub współwykonania
darowizny w rozumieniu art. 896 k.c. Artykuł 888 § 1 k.c. nie określa bliżej treści
świadczenia darczyńcy, ograniczając się do ogólnego wskazania, że darczyńca
zobowiązuje się do świadczenia kosztem swojego majątku, z art. 889 in principio
k.c. wynika zaś, że jest to czynność przysparzająca. Na czym polega świadczenie
darczyńcy rozstrzyga więc dana umowa. Darowizna zostaje rzeczywiście wykonana
wtedy, gdy obdarowany uzyskuje materialny rezultat w postaci przysporzenia na
jego rzecz, kosztem majątku darczyńcy. W umowie darowizny, której rezultatem ma
być nabycie przez obdarowanego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
darczyńca zobowiązuje się do spełnienia czynności niezbędnych do rezygnacji z
członkostwa ze wskazaniem obdarowanego jako swego następcy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1986 r., II CR 36/86, OSNC 1987, nr 5-6, poz. 83).
Spełnienie tych czynności stanowi zarazem spełnienie świadczenia będącego
przedmiotem umowy darowizny, bez względu na to, czy następnie dojdzie do
członkostwa obdarowanego w spółdzielni. Powstanie w wyniku tego roszczenia
obdarowanego do spółdzielni o przyjęcie w poczet członków potwierdza, że
nastąpiło to kosztem majątku darczyńcy i stanowi przysporzenie na rzecz
obdarowanego.
Powyższe prowadzi do konkluzji sformułowanej w postaci podjętej uchwały
(art. 390 § 1 k.p.c.), przy czym rozstrzygnięte nią zagadnienie prawne utraciło
doniosłość prawną pod rządami ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 oraz z 2004 r., Nr
19, poz.177), której art. 172 ust. 2, uzależniający skuteczność nabycia
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu od przyjęcia nabywcy w poczet
członków spółdzielni, uznany został za niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art.
31 ust. 3 Konstytucji i utracił moc z dniem 15 kwietnia 2004 r. (wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 30 marca 2004 r., K 32/03, Dz.U. Nr 63, poz. 591).