Uchwała z dnia 12 maja 2005 r., III CZP 27/05

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Prokuratora Okręgowego w Ł. przy
uczestnictwie dłużnika Stefana M. na czynność komornika przy Sądzie Rejonowym
w S., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 12 maja
2005 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Okręgowej w Łodzi Bożeny Mokrus-
Gryglik, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Łodzi
postanowieniem z dnia 28 stycznia 2005 r.:
"A. Czy komornik sądowy prowadzący postępowanie zabezpieczające na
wniosek Prokuratora Okręgowego - który wydał postanowienie o zabezpieczeniu
majątkowym na poczet grożącej podejrzanemu grzywny oraz obowiązku
naprawienia szkody - i dokonał zajęcia ruchomości ustalając postanowieniem
koszty postępowania zabezpieczającego, winien za podstawę ustalenia 5%
wartości zabezpieczanego roszczenia (art. 45 ust 3 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji - Dz.U. Nr 133 poz. 882 ze zm. - w
brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją ustawy z dnia 24 września 2004 r.)
przyjąć wartość faktycznie - efektywnie, zajętego mienia, czy też wartość wskazaną
przez Prokuratora w postanowieniu o zabezpieczenie?
B. Czy postanowienia art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji Dz.U. Nr 133 poz. 882 ze zm. (ale przed nowelizacją ustawy z
dnia 24 września 2004 r.) mają zastosowanie także do postępowania
zabezpieczającego, czy też wyłącznie odnoszą się do postępowania
egzekucyjnego?"
podjął uchwałę:


Podstawę obliczenia opłaty stosunkowej przewidzianej w art. 45 ust. 3
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 13 listopada 2004 r. (Dz.U. Nr 133, poz.
882 ze zm.) stanowi wartość przedmiotu faktycznego zabezpieczenia. Do
opłaty tej stosuje się art. 49 powołanej ustawy.

Uzasadnienie

Prokurator Prokuratury Okręgowej w Łodzi - przedstawiając postanowienie z
dnia 25 lutego 2003 r. o zabezpieczeniu na mieniu podejrzanego Stefana M.
grożącej mu kary grzywny w wysokości 30 000 zł oraz roszczenia o naprawienie
szkody wyrządzonej w mieniu w wysokości 39 322 029,24 zł - złożył do komornika
sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. wniosek o dokonanie zabezpieczenia.
Komornik wszczął postępowanie, w ramach którego dokonał zajęcia
ruchomości dłużnika, jego wynagrodzenia za pracę oraz wierzytelności z
rachunków bankowych, po czym postanowieniem z dnia 12 marca 2004 r. ustalił
koszty postępowania zabezpieczającego na kwotę 1 967 601, 46 zł i obciążył nimi
wierzyciela. Wskazał, że koszty te obejmują opłatę stosunkową przewidzianą w art.
45 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm. - dalej: ,,u.k.s.egz."), wynoszącą 5 % wartości
roszczenia, i równocześnie wezwał wierzyciela do uiszczenia kwoty 1 967 601,46 zł
w terminie siedmiu dni od doręczenia postanowienia pod rygorem ściągnięcia jej w
drodze egzekucji. Prokurator zaskarżył to postanowienie skargą na czynności
komornika, w której zarzucił naruszenie art. 45 ust. 3 i art. 49 u.k.s.egz. przez
przyjęcie za podstawę obliczenia opłaty wartości całego poszukiwanego
zabezpieczenia, a nie - jak należało - wartości roszczenia po dokonaniu
zabezpieczenia, a ponadto przez nieuwzględnienie, że cała opłata stosunkowa nie
może być wyższa niż trzydziestokrotna wysokość prognozowanego przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej.
Sąd Rejonowy w Skierniewicach, po rozpoznaniu złożonej skargi,
postanowieniem z dnia 21 października 2004 r. zmienił zaskarżone postanowienie i
ustalił koszty postępowania zabezpieczającego na kwotę 48 106,80 zł. Stwierdził,
że wartość roszczenia faktycznie zabezpieczonego przez komornika jest wprawdzie
niższa niż wysokość objętych zabezpieczeniem kary grzywny i roszczenia o
naprawienie szkody, uznał jednak, że komornik prawidłowo przyjął za podstawę
obliczenia opłaty stosunkowej kwotę 39 352 129,24 zł. W razie dokonania
zabezpieczenia opłatę przewidzianą w art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. oblicza się bowiem
od wartości roszczenia, którego ochrony domagał się wierzyciel. Skoro w niniejszej
sprawie wierzyciel domagał się dokonania zabezpieczenia grożącej dłużnikowi kary
grzywny oraz roszczenia o naprawienie szkody w łącznej wysokości 39 352 029,24
zł, to opłatę stosunkową - stwierdził Sąd Rejonowy - należało obliczyć od tej kwoty.
Tak obliczona opłata podlega jednak ograniczeniom wskazanym w art. 49
u.k.s.egz., co oznacza, że nie może być niższa niż 1/10 i wyższa niż
trzydziestokrotna wysokość prognozowanego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej. Ponieważ prognozowane
przeciętne wynagrodzenie w dacie wydania zaskarżonego postanowienia wynosiło
1603, 56 zł, Sąd Rejonowy przyjął, że opłata stosunkowa w niniejszej sprawie nie
może przewyższać kwoty 48 106,80 zł.
Przy rozpoznawaniu zażalenia wierzyciela Sąd Okręgowy w Łodzi powziął
poważne wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu prawnym,
przytoczonym na wstępie uchwały. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Analizę stanu prawnego właściwego w sprawie, w której wyłoniło się
zagadnienie prawne, trzeba rozpocząć od wykładni tekstu art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 13 listopada 2004 r. przy zastosowaniu
dyrektyw językowych. W przepisie tym jest mowa o pobraniu opłaty stosunkowej ,,za
dokonanie zabezpieczenia", co skłoniło Sąd Okręgowy do wyrażenia poglądu, że
sformułowanie to oznacza w istocie podjęcie czynności zmierzających do
wykonania zabezpieczenia bez względu na ich skuteczność, oraz że ustawodawcy
nie chodziło o uzależnienie wysokości opłaty od skuteczności tych czynności.
Trafność tych wniosków łatwo zakwestionować, ponieważ ustawodawca -
określając w art. 2 ust. 3 ustawy zadania, które powierzył komornikom - posługiwał
się pojęciem ,,wykonywanie" (np. wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o
roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń, wykonywanie
innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów).
Posłużenie się w ustępie 3 art. 45 zwrotem ,,dokonanie zabezpieczenia" przemawia
zatem na rzecz tezy, że chodzi o czynność, która została już wykonana, gdyż wyraz
,,dokonanie" jest rzeczownikiem od czasownika ,,dokonać", który oznacza: ,,zrobić
coś, doprowadzić do skutku, urzeczywistnić, spełnić", a także przestarzałe
,,doprowadzić coś do końca, dokończyć" (zob. Słownik języka polskiego pod
redakcją M. Szymczaka, PWN Warszawa 1978, t. I, s. 417). Skłania to do przyjęcia
że opłata stosunkowa przewidziana w art. 45 ust. 3 stanowi rodzaj zapłaty za
wykonanie zarządzenia tymczasowego, nie należy się bowiem komornikowi od
wniosku o wykonanie zabezpieczenia, lecz dopiero w końcowej fazie tego
postępowania, czyli po ,,dokonaniu zabezpieczenia".
Za trafnością takiego wniosku przemawiają też dyrektywy systemowe i
funkcjonalne. Trzeba mieć na względzie, że ustawą z dnia 18 września 2001 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 130, poz. 1452 - dalej: ,,ustawa z 2001 r."), która
wprowadziła regulację dotyczącą opłat za dokonanie zabezpieczenia roszczenia,
zniesiony został dotychczasowy obowiązek wnoszenia przez wierzyciela ułamkowej
części opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji; opłatę stosunkową
komornik pobierał odtąd w całości od dłużnika, a jej wysokość uzależniona została
od skuteczności podejmowanych przez komornika działań. W braku odmiennych
unormowań, te same zasady trzeba odnieść do wykonywania przez komornika
zarządzeń tymczasowych, co znajduje oparcie w treści art. 743 k.p.c., zarówno w
jego brzmieniu obowiązującym przed dniem 5 lutego 2005 r. (zob. art. 1 pkt 104
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 172, poz. 1804), jak i po tym dniu. Wyrażał
on i nadal wyraża zasadę, że do wykonania zarządzeń tymczasowych stosuje się
odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym. Skoro zaś celem nowelizacji
dokonanej ustawą z 2001 r., o czym już wspomniano, było stworzenie bodźców
ekonomicznych zmierzających do większego zainteresowania komorników
skutecznością i efektywnością podejmowanych czynności, to trudno podzielić
pogląd zaprezentowany w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego,
że ustawodawcy nie mogło chodzić o uzależnienie możliwości pobrania opłaty od
skuteczności zabezpieczenia. Wręcz przeciwnie, zgodny z celem unormowań
wprowadzonych ustawą z 2001 r. jest właśnie pogląd przyjmujący, że ustawodawca
powiązał możliwość pobrania przez komornika opłaty stosunkowej z dokonaniem
zabezpieczenia, i to opłaty obliczonej proporcjonalnie do wartości zabezpieczonego
roszczenia. Dodać trzeba jeszcze jeden argument, który nasuwa się w związku ze
zdaniem drugim analizowanego ust. 3 art. 45, stanowiącym, że jeżeli ten sam
komornik na wniosek wierzyciela podejmie egzekucję do przedmiotu
zabezpieczenia, opłatę, o której mowa w ust. 2, pomniejsza się o kwotę uiszczoną
za dokonanie zabezpieczenia. Z punktu widzenia przytoczonej regulacji istotny jest
przedmiot zabezpieczenia, wobec czego o wysokości opłaty stosunkowej
pobieranej przez komornika w postępowaniu o wykonanie zarządzenia
tymczasowego decydować powinna właśnie wartość faktycznego przedmiotu
zabezpieczenia.
Przytoczone argumenty prowadzą do wniosku, że podstawę obliczenia opłaty
stosunkowej przewidzianej w analizowanym art. 45 ust. 3 stanowić powinna wartość
przedmiotu faktycznego zabezpieczenia.
Kolejna wątpliwość Sądu Okręgowego dotyczy kwestii dopuszczalności
stosowania przepisu art. 49 u.k.s.egz. do opłaty stosunkowej należnej komornikowi
za dokonanie zabezpieczenia zgodnie z art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 13 listopada 2004 r. Trzeba podkreślić, że także art.
49 był nowelizowany; po raz pierwszy ustawą z 2001 r., a po raz drugi ustawą z
dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356
- dalej: "ustawa z 2004 r."). W sprawie, w której wyłoniło się rozważane
zagadnienie prawne, istotne jest jego brzmienie sprzed dnia 13 listopada 2004 r.
Stanowił on wówczas, że cała opłata stosunkowa wynosi 15 % wartości
egzekwowanego świadczenia oraz nie może być niższa niż 1/10 i wyższa niż
trzydziestokrotna wysokość prognozowanego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej. Przytoczony przepis dotyczył
wprawdzie wprost opłaty należnej komornikowi za dokonaną egzekucję świadczeń
pieniężnych, jednak trudno doszukać się rzeczowych argumentów, które mogłyby
przemawiać na rzecz tezy, że wprowadzone przez ustawodawcę progi opłaty
stosunkowej nie dotyczą opłaty pobieranej za dokonanie zabezpieczenia. Była już
mowa o tym, że do wykonania zarządzeń tymczasowych stosuje się odpowiednio
przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, co powinno przemawiać za odniesieniem
do wykonywania tych zarządzeń także wspomnianych progów opłaty stosunkowej.
Odmienny pogląd odrzucić trzeba jednak głównie z tego względu, że mógłby on
udaremnić stosowanie przepisu art. 45 ust. 3 zdanie drugie u.k.s.egz. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 13 listopada 2004 r., przy takim bowiem założeniu
możliwość pomniejszenia opłaty za dokonaną egzekucję o kwotę uiszczoną za
dokonanie zabezpieczenia byłaby w niektórych sprawach wyłączona. Takiej
wykładni sprzeciwiać się musi natomiast wzgląd na działanie racjonalnego
ustawodawcy, który nie stanowi norm wzajemnie sprzecznych.
Za stosowaniem progów określonych w art. 49 u.k.s.egz. do opłaty
stosunkowej za dokonanie zabezpieczenia przemawia także to, że wykonanie
zarządzenia tymczasowego ogranicza się tylko do pewnych fragmentów
postępowania egzekucyjnego i jest połączone z mniejszym nakładem pracy, wobec
czego trudno zaaprobować wykładnię, według której górna granica opłaty za
dokonaną egzekucję byłaby ograniczona, a za dokonanie zabezpieczenia -
pozbawiona ograniczenia. Należy dodać, że ustawodawca, nowelizując ustawę o
komornikach sądowych i egzekucji, ustawą z 2004 r. wprowadził w art. 45 dolną i
górną granicę opłaty pobieranej przez komornika za dokonanie zabezpieczenia.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.