Uchwała z dnia 4 czerwca 2004 r., III CZP 27/04

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)
Sędzia SA Zbigniew Cendrowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Krystyny S. i Bronisława S. przeciwko
Gminie Miasta R. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 4 czerwca 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej
Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Rzeszowie postanowieniem z dnia 26 marca 2004 r.:
"Czy dla dochodzenia odszkodowania za szkody spowodowane zmianą stanu
wody na gruncie przez zasypanie rowu przydrożnego odprowadzającego wody
opadowe droga sądowa jest dopuszczalna, bez wyczerpania trybu, o którym mowa
w art. 186 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz.
1229 ze zm.)?"
podjął uchwałę:

Roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej zalewaniem
nieruchomości na skutek zmiany stanu wody - poza przypadkami, o których
mowa w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo
wodne (Dz.U. Nr 115, poz. 1229 ze zm.) - może być dochodzone przed sądem
po wyczerpaniu postępowania administracyjnego.

Uzasadnienie

W sprawie z powództwa skierowanego przeciwko Gminie Miasta R.
powodowie Krystyna i Bronisław S. domagali się zasądzenia na ich rzecz kwoty
100 000 zł. Według twierdzeń pozwu, w trakcie prowadzonych przez pozwaną
Gminę robót wodociągowych i kanalizacyjnych na osiedlu P.-W. P. w R. zasypany
został rów przydrożny odprowadzający wody opadowe. Zaleganie tych wód w
sąsiedztwie nieruchomości powodów sprawiło - jak twierdzili - podtapianie i
zalewanie ich nieruchomości, w wyniku czego posadowiony na nieruchomości
budynek uległ znacznemu uszkodzeniu.
Sąd Okręgowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 12 grudnia 2003 r. pozew
odrzucił, powołując się na niedopuszczalność drogi sądowej w tego rodzaju
sprawach. Wskazał na art. 186 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne
(Dz.U. Nr 115, poz. 1229 ze zm. - dalej: "Pr.wod.") jako określający obligatoryjnie
administracyjny tryb dochodzenia roszczeń wynikłych z naruszenia stosunków
wodnych.
Rozpoznając zażalenie powodów na to postanowienie, Sąd Apelacyjny
powziął wątpliwość prawną, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia w przytoczonym na wstępie pytaniu. W uzasadnieniu, odwołując się
do treści przepisów Prawa wodnego, Sąd Apelacyjny podał w wątpliwość
stanowisko Sądu pierwszej instancji i zasugerował, że w okolicznościach stanu
faktycznego sprawy odpowiedzialność sprawcy szkody ma oparcie w przepisach
kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych i roszczenie może być dochodzone
przed sądem bez wyczerpania trybu, o którym mowa w art. 186 ust. 3 Pr.wod.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne reguluje gospodarowanie
wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności
kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie
zasobami wodnymi (art. 1 ust. 1), z zachowaniem zasady racjonalnego i
całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z
uwzględnieniem ich ilości i jakości (art. 1 ust. 2) i z poszanowaniem zasady
wspólnych interesów (art. 1 ust. 3). W myśl art. 29 ustawy, właściciel gruntu, jeżeli
przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może zmieniać stanu wody na gruncie, a
zwłaszcza kierunku odpływu znajdującej się na jego gruncie wody opadowej ani
kierunku odpływu ze źródeł, ze szkodą dla gruntów sąsiednich oraz odprowadzać
wód oraz ścieków na grunty sąsiednie. Przepis ten nakłada ponadto na właściciela
gruntu obowiązek usunięcia przeszkód oraz zmian w odpływie wody, powstałych na
jego gruncie wskutek przypadku lub działania osób trzecich, ze szkodą dla gruntów
sąsiednich.
W razie naruszenia ustanowionych zasad gospodarowania wodą ustawa
wyposaża organy władzy samorządowej w uprawnienia służące wymuszeniu ich
powstrzymania lub usunięcia. Jeżeli spowodowane przez właściciela zmiany stanu
wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub
prezydent miasta może w decyzji nakazać właścicielowi gruntu przywrócenie stanu
poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom (art. 29 ust. 3). W
przypadkach zamierzeń zasadniczo ingerujących w stosunki wodne ustawa nakłada
obowiązek uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (art. 122).
Szeroki zakres oddziaływania administracyjnego na właścicieli gruntów w
przedmiocie gospodarowania przez nich zasobami wodnymi idzie w parze z
regulacją dochodzenia roszczeń z tym związanych, wyraźnie preferując tryb
administracyjny; w myśl art. 186 ust. 1 Pr.wod., w sprawie naprawienia szkód
innych nie określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po
wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3 tego artykułu. Przepis ten dzieli zatem
szkody na wymienione w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 Pr.wod. i inne. Te pierwsze to
albo szkody spowodowane zalaniem gruntu właściciela wodami powodziowymi w
wyniku nieprzestrzegania przepisów ustawy przez właściciela wody lub właściciela
urządzenia wodnego, albo szkody spowodowane zalaniem wodą powierzchniową
płynącą lub wodą morza terytorialnego, względnie morskimi wodami wewnętrznymi,
w wyniku czego następuje trwałe zajęcie, w sposób naturalny, gruntu, który staje
wtedy własnością właściciela. W obu przypadkach właścicielowi przysługuje
odszkodowanie ,,na warunkach określonych w ustawie", co oznacza odesłanie do
art. 186 ust. 2 Pr.wod., przewidującego ograniczenie naprawienia szkody do strat
poniesionych przez poszkodowanego, a zatem z wyłączeniem utraconych korzyści.
Takie przeciwstawienie szkód określonych w art. 16 ust. 3 i 17 ust. 1 Pr.wod. i
innych w kontekście art. 186 ust. 3 Pr.wod. pozwala przyjąć, że te ,,inne" nie mogą
być dochodzone przed sądem dopóty, dopóki nie zapadnie ostateczna decyzja
administracyjna w tym względzie albo decyzja taka nie zapadnie w terminie trzech
miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego, bez względu na charakter
przyczyny, która spowodowała powstanie szkody. Zróżnicowana jest jedynie
właściwość organów, przed którymi szkoda może być dochodzona, w zależności od
tego, czy jest ona następstwem wydania pozwolenia wodno-prawnego, czy innych
zdarzeń. W konsekwencji przyjąć należy, że roszczenie o naprawienie szkody
spowodowanej zalewaniem gruntu (nieruchomości) na skutek zahamowania spływu
wody - poza przypadkami, o których mowa w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 Pr.wod. -
może być dochodzone przed sądem nie wcześniej, niż po wyczerpaniu drogi
postępowania administracyjnego.
Z przytoczonych względów, na zasadzie art. 390 § 1 k.p.c., należało
rozstrzygnąć przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.