Uchwała z dnia 19 kwietnia 2002 r., III CZP 18/02

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Krystyny T. i Bogdana T. przy
uczestnictwie Zbigniewa M., Bożeny M. i małoletniego Michała T. o upoważnienie
do dokonania czynności, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 19 kwietnia 2002 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej
Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Krakowie postanowieniem z dnia 5 marca 2002 r.:
,,Czy instalowanie kanalizacji sanitarnej, opadowej i wodociągu przez
współwłaścicieli na nieruchomości gruntowej, będącej przedmiotem współwłasności
(wspólnej drogi), stanowi czynność mieszczącą się w ramach zwykłego zarządu w
sytuacji gdy inwestycja ta nie jest niezbędna dla normalnego, niezakłóconego
korzystania z niej zgodnie z jej przeznaczeniem, a ma na celu jedynie zwiększenie
użyteczności innej nieruchomości ?"
podjął uchwałę:

Instalowanie kanalizacji sanitarnej, opadowej i wodociągu na
nieruchomości, będącej przedmiotem współwłasności, może mieścić się w
ramach zwykłego zarządu, jeżeli nieruchomość służy współwłaścicielom
wyłącznie do ułatwienia korzystania z innych nieruchomości (wspólna droga),
a wymieniona na wstępie inwestycja ma na celu zwiększenie użyteczności
jednej z nich.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza w Krakowie postanowieniem z dnia 30
marca 2001 r. upoważnił Bogdana i Krystynę małżonków T. do przeprowadzenia
przez działkę nr 93/1 położoną w K.P. kanalizacji sanitarnej, opadowej oraz
wodociągowej do budynku mieszkalnego przy ul. B. nr 44a, posadowionego na
działce nr 93/3.
Sąd Rejonowy poczynił następujące ustalenia. Współwłaścicielami
nieruchomości stanowiącej działkę nr 93/3, zabudowanej domem mieszkalnym, do
którego ma być doprowadzona kanalizacja, są w 1/2 części na prawach wspólności
ustawowej Bogdan T. i Krystyna T. i w 1/2 części ich małoletni syn Michał T. Działka
nr 93/1 stanowi drogę dojazdową do powyższej nieruchomości oraz do
nieruchomości obejmującej działkę nr 93/21, której współwłaścicielami są
uczestnicy Zbigniew M. i Bożena M. Działka nr 93/1 pozostaje we współwłasności
wnioskodawców w 1/4 części, małoletniego Michała T. w 1/4 części oraz Zbigniewa
i Bożeny M. w 1/4 części. Droga dojazdowa została jesienią 1999 r. przez
uczestników Zbigniewa i Bożenę M. na ich koszt wysypana tłuczniem, a następnie
utwardzona. Wnioskodawcy zadeklarowali, że po otrzymaniu rachunków zwrócą
połowę kosztów utwardzenia drogi, a po dokonaniu podłączenia do głównego
kolektora przywrócą stan poprzedni drogi.
Sąd Rejonowy uznał, że okoliczność, iż uczestnicy własnym nakładem pracy i
kosztów utwardzili wspólną drogę, nie może wnioskodawcom zamykać możliwości
doprowadzenia kanalizacji do budynku, tym bardziej, że prace związane z
doprowadzeniem kanalizacji tylko częściowo ograniczą możliwość korzystania z
nieruchomości wspólnej. Zdaniem Sądu, możliwość zrealizowania inwestycji
zapewni wnioskodawcom prawidłowe korzystanie z nieruchomości, na której
posadowiony jest budynek, w którym mieszkają, i brak podstaw do uniemożliwienia
im usprawnienia korzystania zarówno z samego budynku3 jak i nieruchomości. W
ocenie Sądu Rejonowego, czynność, do której wykonania wnioskodawcy żądali
upoważnienia, jest czynnością zwykłego zarządu rzeczą wspólną, więc żądanie
wniosku znajduje podstawę w art. 201 k.c. Na poparcie swojego stanowiska Sąd
Rejonowy przytoczył pogląd prawny Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu
z dnia 21 listopada 1980 r., III CRN 166/80 (OSNC 1981, nr 6, poz. 111).
Przy rozpoznaniu apelacji uczestników postępowania od powyższego
postanowienia Sądowi Okręgowemu w Krakowie nasunęło się zagadnienie prawne,
sformułowane w sentencji postanowienia. Sąd Okręgowy miał na względzie, że w
sytuacji, w której przeprowadzenie przez nieruchomość wspólną (drogę) urządzeń
nie jest niezbędne dla normalnego, niezakłóconego korzystania z niej zgodnie z jej
przeznaczeniem, a służy wyłącznie właścicielom innej nieruchomości, to
uprawnienie to odpowiada treści służebności gruntowej. Ustanowienie służebności
jest obciążeniem nieruchomości i bezsprzecznie stanowi czynność przekraczającą
zakres zwykłego zarządu. Powołując się na uzasadnienie uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1994 r., III CZP 182/93 (OSNCP 1994,
nr 7-8, poz. 146), Sąd Okręgowy stwierdził, że na tle art. 199 i 201 k.c. ugruntowany
jest pogląd, zgodnie z którym do zakresu zwykłego zarządu należą czynności
związane z bieżącą, zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie
niepogorszonym. W nawiązaniu do tego poglądu należy rozróżnić sytuację, w której
położenie rur kanalizacyjnych jest niezbędne do prawidłowego korzystania z tej
drogi (np. odwodnienie), od sytuacji, w której inwestycja ma na celu jedynie
zwiększenie użyteczności innej nieruchomości. W tym wypadku, zdaniem Sądu
Okręgowego należy przyjąć, że inwestycja stanowi czynność przekraczającą zakres
zwykłego zarządu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Do czynności zwykłego zarządu zalicza się wszelkie czynności, mające na
celu utrzymanie rzeczy w dotychczasowym stanie oraz zarządzanie nią dla
umożliwienia korzystania z niej i pobierania pożytków, nie ma jednak ustawowej
definicji czynności zwykłego zarządu oraz niemożliwe jest ich wyczerpujące
skatalogowanie. Należy zauważyć, że w uzasadnieniu powoływanej przez Sąd
Okręgowy uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1994 r., powziętej w
składzie siedmiu sędziów, wskazano, że zmiany występujące w obrębie stosunków
społeczno-gospodarczych, wymuszają rozszerzanie zakresu czynności zwykłego
zarządu.
Mając na względzie, że obecnie kanalizacja należy do urządzeń niezbędnych
dla zaspokojenia potrzeb elementarnych, można uznać, iż jej instalowanie na
nieruchomości, na której znajduje się budynek mieszkalny, mieści się w ramach
czynności zwykłego zarządu. W konkretnej sprawie problem jest o tyle bardziej
złożony, że instalacja kanalizacyjna ma być przeprowadzona przez nieruchomość
objętą współwłasnością, służyć zaś ma korzystaniu z innej nieruchomości.
Zgodzić się trzeba z poglądem, że inwestycje, które mają na celu zwiększenie
użyteczności innej nieruchomości, na ogół przekraczają zakres zwykłego zarządu,
nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy wyłącznym przeznaczeniem nieruchomości jest
uzyskanie przez jej właścicieli możliwości korzystania z innych nieruchomości.
Wspólna nieruchomość służy współwłaścicielom wyłącznie jako droga dojazdowa
do innych ich nieruchomości, toteż przeprowadzenie przez nią instalacji
kanalizacyjnej pozostaje w zgodzie z jej służebnym charakterem, dlatego - jako
mieszczące się w ramach służebnego przeznaczenia nieruchomości - może być
uznane za czynność zwykłego zarządu. Dla oceny, czy zamierzona przez
wnioskodawców inwestycja nie przekracza granic zwykłego zarządu, nie jest bez
znaczenia, że z dokonanych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych
wynika, iż użyteczność wspólnej nieruchomości jako drogi pogorszy się tylko
przejściowo, na czas wykonywania na niej prac, a po ich wykonaniu, przywrócony
zostanie poprzedni stan drogi.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.