Uchwała z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 118/07

Sędzia SN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sędzia SA Michał Kłos (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "N.T." S.A. w T. przeciwko Marzenie W. i
Sławomirowi B. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 7 grudnia 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez
Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2007 r.:
"Czy od pozwu w postępowaniu nakazowym w sprawie podlegającej rozpoznaniu
w postępowaniu uproszczonym pobiera się opłatę stałą w wysokości określonej w
art. 28 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398ze zm.) czy czwartą część tej opłaty stosownie do art. 19
ust. 2 tej ustawy?"
podjął uchwałę:

Pozew w postępowaniu nakazowym w sprawie podlegającej rozpoznaniu w
postępowaniu uproszczonym podlega opłacie w wysokości określonej w art.
19 ust. 2 w związku z art. 28 i 20 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).

Uzasadnienie

Strona powodowa wniosła o zasądzenie w postępowaniu nakazowym od
pozwanych solidarnie kwoty 2562,01 zł z ustawowymi odsetkami i wraz z
wniesieniem pozwu uiściła opłatę w wysokości 100 zł. Przewodniczący skierował
sprawę do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym, ustalając opłatę w
wysokości 30 zł.
Sąd Rejonowy wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym zgodnie z
żądaniem pozwu, zasądzając od pozwanych koszty procesu w kwocie 645,00 zł, na
które, poza wynagrodzeniem adwokata i opłatą od pełnomocnictwa, złożyła się
opłata w wysokości 30 zł, ustalona na podstawie art. 19 ust. 2 w związku z art. 28 i
art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. - dalej "u.k.s.c."). Jak uznał Sąd pierwszej
instancji, powód uiścił wprawdzie całą opłatę określoną w art. 28 u.k.s.c., ale
nadpłata zostanie mu zwrócona po uprawomocnieniu się nakazu.
W zażaleniu na zawarte w nakazie zapłaty postanowienie o kosztach powód
wniósł o jego zmianę przez zasądzenie od pozwanych kwoty 715 zł w miejsce
kwoty 645 zł, wskazując, że w ich skład wchodzi opłata od pozwu w wysokości 100
zł.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Okręgowy w Toruniu powziął poważne
wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu prawnym,
przytoczonym na wstępie uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą przedstawionego zagadnienia jest odpowiedź na pytanie, według jakich
reguł powinna być określana wysokość należnej opłaty od pozwu w sprawie
podlegającej rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu uproszczonym, w
której powód wnosi o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Jak
wynika z art. 19 ust. 2 u.k.s.c., od pozwu w postępowaniu nakazowym pobiera się
czwartą część należnej opłaty. Przewidziana w tym przepisie opłata ułamkowa
odnoszona jest do wysokości całej opłaty, przy czym może to być opłata stała, jako
pochodna całej opłaty stałej, lub stosunkowa, jako pochodna całej opłaty
stosunkowej. Z kolei, zgodnie z art. 28 u.k.s.c., w sprawie podlegającej rozpoznaniu
w postępowaniu uproszczonym pobiera się od pozwu opłatę stałą, której wysokość
ustalona została według czterech progów, w zależności od wartości przedmiotu
sporu. Jeżeli sprawa mieści się w hipotezach art. 485 i 5051 k.p.c., przepisy obu
postępowań odrębnych mogą być w niej stosowane. (...)
Zgodnie z art. 19 ust. 2 u.k.s.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 21, poz. 123 ), od pozwu w postępowaniu
nakazowym lub upominawczym pobraniu podlegała czwarta część opłaty, z
wyłączeniem spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. Z
kolei zgodnie z art. 19 ust. 4, trzy czwarte części opłaty pobierane były od
pozwanego, w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym, oraz od powoda, w razie prawidłowego wniesienia przez pozwanego
sprzeciwu przeciwko nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu upominawczym.
Kolizję norm regulujących wysokość opłat od pozwu w sprawie podlegającej
rozpoznaniu zarówno w postępowaniu nakazowym, jak i uproszczonym art. 19 ust.
2 rozstrzygał zatem w sposób jednoznaczny "na korzyść" postępowania
uproszczonego, co wynikało z użycia sformułowania ,,z wyłączeniem". W sytuacji, w
której sprawa podlegała rozpoznaniu jednocześnie według przepisów o
postępowaniu nakazowym i uproszczonym, wysokość opłaty należnej od pozwu
określał art. 28 u.k.s.c.
Na gruncie art. 19 ust. 2 u.k.s.c. w dotychczasowym brzmieniu w orzecznictwie
przyjęto, że w sprawie podlegającej rozpoznaniu zarówno w postępowaniu
upominawczym, jak i w uproszczonym, pobiera się opłatę stałą, określoną w art. 28
u.k.s.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 138/06,
OSNC 2008, nr 6, poz. 59). Z uzasadnienia tej uchwały jednoznacznie wynika, że
głównym argumentem przemawiającym za wskazaniem art. 28 u.k.s.c. jako
przepisu regulującego wysokość opłaty od pozwu w sprawie, w której doszło do
,,nałożenia się" przepisów o postępowaniu upominawczym i uproszczonym, było
wyłączenie zawarte w końcowej części art. 19 ust. 2 u.k.s.c.
Omawiany przepis został zmieniony powołaną ustawą z dnia 14 grudnia 2006 r.
Zgodnie z jego obecnym brzmieniem, czwartą część opłaty pobiera się od pozwu w
postępowaniu nakazowym. Zarazem - co należy podkreślić - ustawodawca
zrezygnował z unormowania zawartego w końcowej części art. 19 ust. 2,
zawierającego wyłączenie spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu
uproszczonym. Należy dodać, że w art. 19 ust. 4 pozostawione zostało wymaganie
uiszczenia przez pozwanego trzech czwartych części opłaty w razie wniesienia
zarzutów, a usunięto normę nakładającą na powoda analogiczny obowiązek w razie
prawidłowego wniesienia przez pozwanego sprzeciwu przeciwko nakazowi zapłaty
wydanemu w postępowaniu upominawczym. Nowelizacja art. 19 ust. 2 wskazuje, że
od reguły zawartej w części wstępnej tego przepisu nie podlegają wyłączeniu
sprawy rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym.
Za przedstawioną wykładnią przemawia argumentacja czerpana z treści
omawianego przepisu w brzmieniu przed i po nowelizacji, a przede wszystkim z
rezygnacji z wyłączenia spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym. O
ile w dotychczasowym brzmieniu omawianego przepisu ustawa nakazywała
pobranie od pozwu w postępowaniu nakazowym czwartej części opłaty z
wyłączeniem spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, o tyle obecna
redakcja wyłączenia takiego nie zawiera, co oznacza, że art. 19 ust. 2 u.k.s.c.
stosuje się do wszystkich spraw, w których ustawa przewiduje możliwość wydania
nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, a więc również do spraw
rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym. Odmienna wykładnia,
sugerowana w uzasadnieniu Sądu Okręgowego, prowadząca do uznania, że
zastosowanie do pewnej grupy spraw nadal, pomimo nowelizacji, znajduje art. 28
u.k.s.c., pomijałaby zmiany omawianego przepisu.
Wykładnia art. 19 ust. 2 u.k.s.c. nie może abstrahować od treści art. 19 ust. 4,
ustalającego wysokość opłaty od zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym. Przy przyjęciu, że opłata należna od pozwu jest ustalona na podstawie
art. 28 u.k.s.c., suma opłat od pozwu i zarzutów przekraczałaby o trzy czwarte
wysokość opłaty wynikającej z art. 28 u.k.s.c. To z kolei oznaczałoby, że opłaty
sądowe w sprawie podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, w
której ustawa przewidziała możliwość wydania nakazu zapłaty, byłyby znacznie
wyższe niż w sprawie, w której nie było możliwości wydania nakazu zapłaty.
Ustawodawca dopuścił wprawdzie możliwość uiszczenia opłaty w wymiarze
większym od całej opłaty należnej w sprawie, zgodnie bowiem z art. 19 ust. 1
u.k.s.c. pobiera się połowę opłaty od sprzeciwu od wyroku zaocznego, jednak - jak
przyjmuje się w doktrynie - regulację tę należy traktować jako wyjątkową.
Za zaprezentowaną tezą przemawiają także wnioski wynikające z wykładni
funkcjonalnej. Jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie, opłaty w sprawach
rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym mają charakter preferencyjny.
Zamierzeniem ustawodawcy było wprowadzenie stosunkowo niskich opłat celem
odformalizowania i przyspieszenia postępowania sądowego (zob. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r., III CZP 91/06, OSNC 2007, nr 9, poz.
127, i z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 138/06), brak zatem dostatecznych racji
dla zwiększenia wysokości opłat w kategorii tych spraw, w której ustawa przewiduje
wydanie nakazu zapłaty.
Nie można zgodzić się z poglądem, że kolizję przepisów regulujących
postępowania nakazowe i uproszczone na potrzeby ustalenia opłaty sądowej
należy rozstrzygać zgodnie z zasadą, iż przepisy bardziej szczegółowe
wyprzedzają przepisy o charakterze ogólniejszym. Pogląd ten, prezentowany w
orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. uzasadnienie uchwały z dnia 27 listopada
2001 r., III CZP 61/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 62), jest aktualny w odniesieniu do
relacji pomiędzy postępowaniem uproszczonym i gospodarczym ze względu na
brak odpowiedniej normy kolizyjnej, takiej jak ta, którą zawierał art. 19 ust. 2 w
dotychczasowym brzmieniu. Brak zatem podstaw do przyjęcia tego rozumowania w
odniesieniu do relacji pomiędzy postępowaniem uproszczonym i nakazowym.
Należy również mieć na względzie, że przedstawiona wykładnia zaprezentowana
została także w piśmiennictwie na gruncie art. 19 ust. 2 w obecnym brzmieniu.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1
k.p.c.).