Uchwała z dnia 28 lutego 2002 r., III CZP 1/02

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stefanii S. i Beaty S. przeciwko
R. Zakładowi Energetycznemu S.A. w R., Polskiemu Górnictwu Naftowemu i
Gazownictwu S.A. w W., Regionalnemu Oddziałowi Przesyłu w T. i Skarbowi
Państwa, Staroście S. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 lutego 2002 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie postanowieniem z
dnia 5 grudnia 2001 r.:
,,Czy właścicielowi gruntu, przez którego nieruchomość przeprowadzono
gazociąg i linię energetyczną służy do podmiotów czyniących te nakłady wyłącznie
żądanie z art. 124 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543), czy też może
realizować swoje roszczenie na podstawie art. 231 § 2 k.c."?
podjął uchwałę:

Przepis art. 124 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.) jest
przepisem szczególnym w stosunku do art. 231 § 2 k.c.

Uzasadnienie

Powódki Stefania S. i Beata S. domagały się nakazania pozwanym Polskiemu
Górnictwu Naftowemu i Gazownictwu S.A., R. Zakładowi Energetycznemu S.A. i
Staroście S. złożenia oświadczenia woli, którego treścią byłoby nabycie przez
pozwanych nieruchomości o powierzchni 0,48 ha, oznaczonej numerem
ewidencyjnym 370/1, położonej w S.W. Twierdziły, że nieruchomość nie nadaje się
do zabudowy mieszkaniowej wobec przeprowadzenia przez nią, za zezwoleniem
władz administracyjnych, w połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia
gazociągu wysokoprężnego, zaś z końcem lat osiemdziesiątych - linii
energetycznej wysokiego napięcia.
Wyrokiem z dnia 26 lutego 1999 r. Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu powództwo
oddalił, przyjmując, że dla oceny, czy w wyniku zainstalowania na nieruchomości
urządzeń infrastruktury technicznej utraciła ona dotychczasowe przeznaczenie,
miarodajna jest data zainstalowania tych urządzeń. Ponieważ nastąpiło to w
okresie, gdy z przeznaczenia nieruchomość miała charakter rolniczy i na ten cel
może być wykorzystywana także obecnie, powódkom nie przysługuje roszczenie
przewidziane art. 124 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm. - dalej
"u.g.n.").
W wyniku apelacji powódek Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 lutego 2000 r.
uchylił wyrok Sądu Okręgowego i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, sugerując jej rozpoznanie także w aspekcie uregulowania zawartego
w art. 231 k.c.
Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2001 r. Sąd Okręgowy zobowiązał do złożenia
oświadczenia woli o nabyciu udziałów powódek w nieruchomości - R. Zakład
Energetyczny w R. w 109/199 części za kwotę 35 603 zł, a Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo, Regionalny Oddział Przemysłu w T. w 90/199 części za
kwotę 29 397 zł, natomiast w pozostałej części powództwo oddalił.
Rozpoznając apelacje obydwu pozwanych zobowiązanych do złożenia
oświadczenia woli, Sąd Apelacyjny powziął poważną wątpliwość prawną
przytoczoną na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
W warunkach rozwoju cywilizacyjnego granice wyłączności władania rzeczą
przez właściciela oceniane być muszą z uwzględnieniem najogólniej pojętego
interesu publicznego, stąd też we współczesnych ustawodawstwach nie sposób
wskazać takiego uregulowania, które czyniłoby z prawa własności prawo o
charakterze absolutnym. Artykuł 1 Protokołu Nr 1 i Nr 4 do Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca
1952 r. oraz sporządzonego w Strasburgu dnia 16 września 1963 r. (Dz.U. z 1995 r.
Nr 36, poz. 175 ze zm.) odzwierciedla jednoznacznie tendencję przeciwną,
przyzwalając jej sygnatariuszom na ustanawianie prawa ,,jakie uznają za konieczne
do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem
powszechnym albo w celu zapewnienia uiszczania podatków lub innych należności
pieniężnych".
W obszernym katalogu ustaw zawierających ograniczenia w korzystaniu z prawa
własności mieści się ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami. W art. 6 pkt 2 tej ustawy uznano, że budowa i utrzymanie
ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów,
pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych
do korzystania z nich, służy celom publicznym. Taki ich charakter, zgodnie z art.
124 ust. 1 i 6 u.g.n., uzasadnia ingerencję w sferę własności i może przybrać postać
decyzji administracyjnej wydanej przez starostę w postępowaniu wszczętym z
urzędu lub na wniosek zarządu jednostki samorządu terytorialnego oraz innej osoby
i jednostki organizacyjnej - w przypadku, gdy właściciel (użytkownik wieczysty) nie
wyraził zgody na wzniesienie urządzeń albo postać obowiązku znoszenia
uciążliwości związanych z konserwacją oraz usuwaniem awarii ciągów, przewodów
i urządzeń, podlegającego wymuszeniu w drodze decyzji administracyjnej.
Szczególny charakter omawianych ograniczeń sprawia, że krąg podmiotów
uprawionych do ingerowania w prawa właścicielskie i korzystania z nieruchomości
w związku z instalowaniem tam urządzeń infrastruktury technicznej jest zwężony do
jednostek samorządu terytorialnego oraz zakładów i przedsiębiorstw użyteczności
publicznej, powołanych do bieżącego zaspokajania potrzeb zbiorowości lokalnych,
w postaci świadczenia usług publicznych.
Arbitralny charakter omawianych ograniczeń nie pozbawia właściciela
nieruchomości (użytkownika wieczystego) roszczeń, których źródłem są przepisy,
ogólnie rzecz ujmując, o ochronie własności. W myśl art. 124 ust. 5 u.g.n., jeżeli
założenie i przeprowadzenie ciągów, przewodów i urządzeń, o których mowa w
ust. 1, uniemożliwia właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu dalsze
prawidłowe korzystanie z nieruchomości w sposób dotychczasowy albo w sposób
zgodny z jej dotychczasowym przeznaczeniem, właściciel lub użytkownik wieczysty
może żądać, aby starosta wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej lub
występujący z wnioskiem o zezwolenie, o którym mowa w art. 124 ust. 2, nabył od
niego na rzecz Skarbu Państwa, na podstawie umowy, własność albo użytkowanie
wieczyste nieruchomości. Podmiotowe i przedmiotowe cechy tego roszczenia
odróżniają je w sposób zasadniczy od roszczeń przewidzianych w art. 231 k.c.
Podmiot wznoszący na gruncie urządzenia infrastruktury technicznej, o jakich
mowa w art. 124 ust. 1 u.g.n., nie jest posiadaczem. Budynki i inne urządzenia
wzniesione na gruncie właściciela, w rozumieniu art. 231 k.c., stają się częścią
składową nieruchomości, a nie elementem funkcjonowania przedsiębiorstwa
(zakładu) na użytek publiczny (...), co jest istotą treści wyrażonej w art. 124 u.g.n.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.