Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 27 października 1999 r.
III ZP 9/99


Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(współsprawozdawca), Kazimierz Jaśkowski, Jerzy Kuźniar, Jerzy Kwaśniewski,
Walerian Sanetra (sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, w sprawie ze skargi Bartosza K. na decyzję Okręgowej Wojskowej
Komisji Lekarskiej w W. z dnia 8 sierpnia 1996 r. [...] w przedmiocie ustalenia
związku pomiędzy chorobą a służą wojskowa, po rozpoznaniu w dniu 27 paździer-
nika 1999 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu
Najwyższego postanowieniem z dnia 9 kwietnia 1999 r. [...]


Czy Naczelny Sąd Administracyjny jest właściwy w sprawie ze skargi żołnierza
na orzeczenie wojskowej komisji lekarskiej w przedmiocie związku choroby (inwa-
lidztwa) ze służbą wojskową ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Naczelny Sąd Administracyjny nie jest właściwy w sprawie ze skargi żoł-
nierza na orzeczenie wojskowej komisji lekarskiej w przedmiocie związku cho-
roby (inwalidztwa) ze służbą wojskową.

U z a s a d n i e n i e


Pytanie prawne postawione przez trzyosobowy skład Sądu Najwyższego po-
jawiło się w związku z rewizją nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości od wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego we Wrocławiu z dnia 22
maja 1998 r. [...] wydanego w sprawie ze skargi Bartosza K. na decyzję Okręgowej
Wojskowej Komisji Lekarskiej w W. z dnia 8 sierpnia 1997 r. [...] w kwestii dotyczącej
ustalenia związku pomiędzy chorobą, a służbą wojskową. Według pkt 9 orzeczenia
Rejonowej Wojskowej Komisji Lekarskiej w W. z dnia 19 czerwca 1997 r. schorzenia
stwierdzone u odbywającego zasadniczą służbę wojskową Bartosza K. nie pozostają
w związku ze służbą wojskową. Rozstrzygnięcie w tej sprawie - bo w tym zakresie
zostało zakwestionowane orzeczenie Rejonowej Komisji Lekarskiej - decyzją z dnia
8 sierpnia 1997 r. zostało utrzymane w mocy przez Okręgową Komisję Lekarską w
W.
Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznając skargę Bartosza K. w pierwszej
kolejności rozważył kwestię swej właściwości, uznając , że jest właściwy w sprawie,
stosownie do art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.). Natomiast Minister Sprawiedliwo-
ści w rewizji nadzwyczajnej zarzucił rażące naruszenie prawa przez bezpodstawne -
z naruszeniem w szczególności art. 16 ust. 1 pkt 1 i 4, art. 19 oraz 22 ust. 1 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym - uznanie właściwości Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego do rozpoznania sprawy i w konsekwencji wniósł o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i odrzucenie skargi. Według Ministra Sprawiedliwości orzeczenie woj-
skowej komisji lekarskiej w przedmiocie związku chorób (ułomności) żołnierza ze
służbą wojskową nie stanowi aktu administracyjnego w rozumieniu wskazanych wy-
żej przepisów; nie jest decyzją administracyjną ani innym aktem lub czynnością z
zakresu administracji publicznej (art. 16 ust. 1 pkt 1 i pkt 4 ustawy o NSA). Jest na-
tomiast wiążącą wypowiedzią zespołu lekarzy (komisji lekarskiej) o pewnych ele-
mentach niezbędnych dla wydania decyzji adresowanej do zainteresowanego przez
właściwy organ w zależności od rodzaju żądanych świadczeń. Orzeczenie wojskowej
komisji lekarskiej spełnia jedynie rolę pomocniczą w całym procesie decyzyjnym
analogicznie jak orzeczenie komisji lekarskiej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych czy
orzeczenia funkcjonujących do 1 września 1997 r. komisji lekarskich do spraw inwa-
lidztwa i zatrudnienia przy ZUS, zastąpionych obecnie instytucją lekarza orzecznika.
Ostateczne orzeczenie komisji lekarskiej nie powinno zatem podlegać kontroli sądu
administracyjnego, natomiast stanowi ono podstawę do wydania decyzji przez orga-
ny właściwe do rozstrzygania o odszkodowaniu (art. 12 ustawy z dnia 16 grudnia
1972 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i
chorób pozostających w związku ze służbą wojskową, Dz.U. Nr 53, poz. 342 ze zm.)
oraz o rencie (art. 56 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojen-
nych i wojskowych oraz ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 13, poz. 68 ze
zm.). Z kolei rozstrzygnięcia właściwych organów w decyzjach administracyjnych o
odszkodowaniu lub rencie podlegają zaskarżeniu do właściwych sądów powszech-
nych.

W ocenie składu orzekającego Sądu Najwyższego, który przedstawił rozwa-
żane zagadnienie prawne, stanowisko Ministra Sprawiedliwości wyraża uzasadnione
dążenie do ujednolicenia procedur, w szczególności w tym, ażeby sprawy o świad-
czenia (odszkodowanie i renty) z tytułu pełnienia czynnej służby wojskowej należały
w pełnym zakresie do właściwości sądów powszechnych. Chodziłoby więc o zakwes-
tionowanie takiej interpretacji przepisów o postępowaniu wojskowych komisji lekar-
skich, według której orzeczenia komisji stanowią decyzje administracyjne poddane
kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przy takim, przyjętym w zaskarżonym
wyroku NSA, sposobie oceny prawnej orzeczeń wojskowych komisji lekarskich nas-
tępuje procesowe wyodrębnienie zagadnienia wstępnego (związku schorzenia ze
służbą wojskową) od rozstrzygania o prawie do świadczeń uwarunkowanych owym
zagadnieniem wstępnym. W konsekwencji w jednorodnym przedmiocie mamy do
czynienia z odrębnymi strukturami orzeczniczymi. Przesłanki wstępne kontroluje
NSA, natomiast rozstrzygnięcia o świadczeniach należą do sądu powszechnego.
Istotne trudności wynikają na tle wzajemnego stosunku postępowań sądowych. Sądy
powszechne rozpoznające sprawę o świadczenia nie czują się związane rozstrzyg-
nięciami wstępnymi. Jeżeli więc rozstrzygnięcie owej kwestii wstępnej (związku cho-
roby ze służbą wojskową) uzyskało walor prawomocności na skutek postępowania
przed sądem administracyjnym, to rodzi się tu poważny problem. Nie łagodzi go dos-
trzeżenie, że to nie jest jedyny przypadek trudności wynikających ze skomplikowa-
nych i niejednolitych procedur, czym zajmował się np. Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 16 czerwca 1994 r. w sprawie II PZP 4/94, według
której: ,,1. Decyzja organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przedmiocie istnienia
lub nieistnienia choroby zawodowej podlega zaskarżeniu do Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego. 2. Sąd powszechny rozpoznający sprawę o świadczenia z tytułu
choroby zawodowej, nie jest związany decyzją inspektora sanitarnego". Z drugiej
strony skład Sądu Najwyższego rozważający przedstawione stanowisko Ministra
Sprawiedliwości zauważył, że odmienne stanowisko wyrażone w zaskarżonym wyro-
ku nawiązuje do długoletniej praktyki orzeczniczej NSA, która przyjmowała szeroką
interpretację aktu administracyjnego inspirowaną dążeniem do możliwie maksymal-
nego zapewnienia ochrony sądowej. Minister Sprawiedliwości w rozpatrywanej rewi-
zji nadzwyczajnej przeciwstawia się stanowisku wyrażonemu w uchwale składu
siedmiu sędziów NSA z dnia 19 stycznia 1998 r., sygn. akt OPS 8/97 (ONSA 1998 nr
2, poz. 39). Uchwała ta dotyczy wprost właściwości NSA w sprawach skarg na orze-
czenia wojskowych komisji lekarskich, o których mowa w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia
21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
(jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 4, poz. 16 ze zm.), to jest w innych sprawach od
tej która jest przedmiotem postępowania przed Sądem Najwyższym. Jednakże nie
można negliżować tego, że w uzasadnieniu tej uchwały została scharakteryzowana
pozycja prawna wojskowych komisji lekarskich jako organów administracji publicznej
w powierzonych im sprawach, a do takich spraw należy również orzekanie o związku
pomiędzy chorobą a służbą wojskową.

Przechodząc do rozważań argumentów, które warunkują zajęcie stanowiska
przy udzielaniu odpowiedzi na przedstawione pytanie, należy zacząć od stwierdze-
nia, że w ogóle wątpliwości budzi dopuszczalność (kompetencja) wojskowych komisji
lekarskich do wypowiadania się na temat związku schorzenia (choroby) ze służbą
wojskową, jeżeli by ją ujmować bardzo szeroko (bez ograniczeń). Wprawdzie zda-
niem NSA rozstrzygający jest w tej mierze § 18 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Obrony Narodowej z dnia 10 czerwca 1992 r. w sprawie zasad określania zdolności
do czynnej służby wojskowej oraz właściwości i trybu postępowania wojskowych ko-
misji lekarskich w tych sprawach (Dz.U. Nr 57, poz. 278 ze zm.), lecz można co do
tego mieć poważne wątpliwości. W myśl tego przepisu orzeczenie wojskowej komisji
lekarskiej powinno zawierać ustalenie kategorii zdolności do czynnej służby wojsko-
wej, a w razie stwierdzenia chorób i ułomności - określenie ich związku ze służbą
wojskową. Podobnie według § 5 ust. 2 pkt 1 lit. b - na który NSA się nie powołuje -
,,ponadto na podstawie odrębnych przepisów" do rejonowych wojskowych komisji
lekarskich należy orzekanie w stosunku do żołnierzy, o których mowa w ust. 1 pkt 1
lit. a) - idzie o żołnierzy niezawodowych - i b) - idzie o żołnierzy zawodowych zaj-
mujących stanowiska etatowe do stopnia kapitana - o związku ich chorób i ułomno-
ści oraz śmierci ze służbą wojskową. Rozporządzenie z 10 czerwca 1992 r. wydane
zostało jednakże na podstawie art. 26 ust. 4 (upoważnia on do określenia kategorii
zdolności do służby oraz zasad zaliczania do poszczególnych kategorii), art. 70 ust. 1
(upoważnia do określenia wymiaru i zasad udzielania urlopu wypoczynkowego)
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospo-
litej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 4, poz. 16 ze zm.), art. 6 ust. 3 (upo-
ważnia do określenia zasad oceny zdolności do służby oraz orzekania o tej zdolno-
ści), art. 56 pkt 2 (dotyczy urlopów) oraz art. 101 ust. 3 (dotyczy odbywania nauki w
szkołach i orkiestrach wojskowych) ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojs-
kowej żołnierzy zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 8, poz. 31), jak rów-
nież na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o świadczeniach
odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w
związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 53, poz. 342, w następstwie nowelizacji do-
konanej przez ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 zmieniony został tytuł ustawy z
16 grudnia 1972 r. i brzmi on obecnie ,,ustawa o świadczeniach przysługujących w
razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową"). W myśl art.
11 ust. 3 ustawy z 16 grudnia 1972 r. Minister Obrony Narodowej określa w drodze
rozporządzenia sposób ustalania stopnia uszczerbku na zdrowiu żołnierzy oraz
związku śmierci ze służbą wojskową wskutek wypadku lub choroby. Na podstawie
tego przepisu wydane zostało także rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z
dnia 26 marca 1973 r. w sprawie ustalania stopnia trwałego uszczerbku na zdrowiu
oraz związku śmierci żołnierzy ze służbą wojskową wskutek wypadku lub choroby
(Dz.U. Nr 13, poz. 93 ze zm.). Według § 16 ust. 1 pkt 3 tego rozporządzenia orze-
czenie wojskowej komisji lekarskiej dotyczące ustalenia stopnia trwałego uszczerbku
na zdrowiu żołnierza powinno ustalać, czy stwierdzony uszczerbek na zdrowiu żoł-
nierza pozostaje w związku ze służbą wojskową wskutek wypadku lub choroby. Bu-
dzi jedynie wątpliwości to, czy ustalenie to mieści się w ramach delegacji z art. 11
ust. 3 ustawy z 16 grudnia 1972 r. gdyż poza ustaleniem stopnia uszczerbku na
zdrowiu żołnierzy Minister Obrony Narodowej upoważniony został jedynie do okreś-
lenia ,,związku śmierci ze służbą wojskową wskutek wypadku lub choroby". Inaczej
sprawa ma się w tych przypadkach, w których idzie o inwalidztwo wojskowe (wojen-
ne). Według art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 13, poz.
68 ze zm.) związek zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób z działaniami wo-
jennymi lub mającymi charakter wojennych albo ze służbą wojskową oraz związek
śmierci żołnierza z tymi działaniami lub tą służbą ustala wojskowa komisja lekarska.
Prawo do świadczeń ustala organ rentowy w formie decyzji (art. 56 ust. 2), od której
przysługują środki prawne przewidziane w odrębnych przepisach (art. 56 ust. 3), a do
postępowania w sprawie ustalenia prawa do świadczeń i wypłaty stosuje się przepisy
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Prowadzi to do wniosku, że
sprawy te - w razie wniesienia odwołania od decyzji organu rentowego - podlegają
orzecznictwu sądów pracy i ubezpieczeń społecznych. W związku z tą kwestią Minis-
ter Sprawiedliwości powołał się na art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy z 5 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r.
Nr 25, poz. 137 ze zm.), który stanowił, że od decyzji w sprawach innych świadczeń
należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przysługuje odwoła-
nie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Ko-
deksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem przepisów ustawy z 25 listopada
1986 r. - oraz na art. 4778 i 4779 KPC. Godzi się tu zaznaczyć, że według art. 6 ust.
1 pkt 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i
rentowemu podlegają osoby, które są żołnierzami niezawodowymi w służbie czynnej,
zaś w myśl art. 83 ust. 1 pkt 4 tej ustawy ZUS ustala uprawnienia do świadczeń z
ubezpieczeń społecznych, a od jego decyzji przysługuje odwołanie do właściwego
sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania
cywilnego (art. 83 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r.). Ponadto zgodnie z
ustawą o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (art. 4 ust.
1) prawo do świadczeń pieniężnych ustalają i świadczenia wypłacają ,,właściwe do
spraw rent organy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych", a w myśl art. 71 ust. 1
ustawy z 13 października 1998 r., ZUS wykonuje również zadania powierzone na
podstawie innych ustaw.
W ogólności należy uznać, że kompetencja wojskowej komisji lekarskiej do
ustalania związku chorób ze służbą wojskową nie tyle wynika z rozporządzenia z 10
czerwca 1992 r., ile z art. 57 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych. Nie można przy tym pomijać, że regulacja ta jest funkcjonalnie powią-
zana z całością unormowań tej ustawy i ma na celu zapewnienie określonych świad-
czeń osobie uznanej za inwalidę wojskowego (wojennego). Podobnie ma się sprawa
z regulacjami zawartymi w ustawie o świadczeniach odszkodowawczych w razie wy-
padków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową, z których wynika, że
celem ustalenia choroby, z tytułu której przysługują świadczenia określone w usta-
wie, jest właśnie ewentualne przyznanie tych świadczeń. Mamy tu do czynienia z
inną sytuacją niż ta, która wiąże się ze stwierdzaniem istnienia choroby zawodowej.
W sprawie tej na mocy wyraźnego przepisu (§ 10 ust. 1 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawodowych, Dz.U. Nr 65, poz.
294 ze zm.) wydawana jest bowiem decyzja przez organ Państwowej Inspekcji Sa-
nitarnej, której wymiar przy tym jest szerszy niż stwierdzenie, że dany pracownik za-
padł na określoną chorobę zawodową. Decyzja tego rodzaju ma różnego rodzaju
ponadindywidualne implikacje związane z koniecznością podjęcia działań prewen-
cyjnych na szeroką skalę. Nie jest więc rzeczą przypadku, że ustawodawca w prze-
pisach dotyczących chorób pozostających w związku ze służbą wojskową, z tytułu
których przysługują świadczenia odszkodowawcze i rentowe, nie przewiduje, że
ustalenie dotyczące związku ze służbą wojskową ma przyjmować formę decyzji ad-
ministracyjnej. Mamy tu wyraźną analogię do orzecznictwa lekarzy orzeczników, któ-
rzy nie wydają decyzji administracyjnych, a orzeczenia, które stanowią dopiero pods-
tawę dla organu rentowego do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych
w ustawie, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy
oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji (obecnie regułę tę wyraża art. 14 ust.
3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Tak jak orzeczenie lekarza orzecznika (a poprzednio Komisji do spraw Inwa-
lidztwa i Zatrudnienia) nie podlega zaskarżeniu do sądu, tak i orzeczenie wojskowej
komisji lekarskiej w tej części, w której dotyczy stwierdzenia istnienia lub nieistnienia
związku choroby ze służbą wojskową nie może być poddane kontroli sądowej, gdyż
idzie w tym wypadku o rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego, którego prawidło-
wość może zostać skontrolowana w przypadku odmowy wypłacenia świadczeń
przewidzianych w ustawie z 16 grudnia 1972 r. i w ustawie z 29 maja 1974 r. Prze-
mawiają za tym względy prakseologiczne, gdyż stwierdzenie takie ma praktyczny
sens tylko o tyle, o ile żołnierz zamierza ubiegać się o świadczenia przewidziane w
tych ustawach. Ponadto na uwadze należy mieć - przy uznaniu stanowiska przyjęte-
go przez NSA w zaskarżonym wyroku - że prowadzić to może do dualizmu orzeczni-
czego (między innymi w zakresie przyjmowanych kryteriów ocen i wykładni), który
groźny jest zarówno dla autorytetu sądów administracyjnych, jak i sądownictwa pow-
szechnego (sądów pracy i ubezpieczeń społecznych). Uznanie bowiem przez NSA,
że w danym przypadku orzeczenie dotyczące ustalenia związku choroby ze służbą
wojskową jest prawidłowe lub wadliwe nie musi być respektowane w późniejszym,
ewentualnym procesie w sprawie świadczeń odszkodowawczych lub rentowych.
Orzeczenie wojskowej komisji lekarskiej w tej części, w której dotyczy zagadnienia
związku choroby ze służbą wojskową w istocie regulowane jest przez przepisy prawa
zabezpieczenia społecznego, czy też szeroko pojmowanych ubezpieczeń społecz-
nych, co pozwala na przyjęcie, że orzeczenie tej komisji - jeżeli w swej treści zawiera
ustalenie dotyczące związku choroby ze służbą wojskową - ma swoisty charakter
prawny i wobec tego w tej właśnie części powinno być poddane tym regułom proce-
duralnym (w zakresie możliwości skierowania sprawy na drogę sądową), które właś-
ciwe są dla ubezpieczeń społecznych. W ogólności nie jest tu też bez znaczenia, że
w ramach przeprowadzanej reformy ubezpieczeń społecznych, z jednej strony, dosz-
ło do większego wyodrębnienia i autonomii prawa ubezpieczeń społecznych, a z dru-
giej strony, poddania w szerszym zakresie regułom tego prawa także tych stosun-
ków, które są następstwem powołania do odbycia niezawodowej i zawodowej służby
wojskowej. To zaś przemawia za tym, by sprawy z zakresu zabezpieczenia społecz-
nego były w całości poddane specjalnemu orzecznictwu do spraw pracy i ubezpie-
czeń społecznych, a nie sądownictwu administracyjnemu. Wracając do wątku doty-
czącego analizy konkretnych przepisów trzeba stwierdzić, że gdy w § 5 ust. 2 rozpo-
rządzenia z 10 czerwca 1992 r. mowa jest o tym, że ,,na podstawie odrębnych prze-
pisów" do wojskowych komisji lekarskich należy orzekanie w stosunku do żołnierzy
niezawodowych o związku ich chorób i ułomności oraz śmierci ze służbą wojskową,
to idzie o regulacje ustawy o świadczeniach odszkodowawczych z 16 grudnia 1972 r.
oraz ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych z 29 maja 1974 r.(w
przypadku żołnierzy zawodowych w rachubę wchodzi także ustawa z dnia 10 grudnia
1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin jednolity
tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36 ze zm., z tym, że z mocy art. 21 ust. 1 tej ustawy
do orzekania o związku inwalidztwa ze służbą wojskową powołane są wojskowe ko-
misje lekarskie, przy czym trudno sobie wyobrazić, że orzeczenie tych komisji w zak-
resie ustalenia tego związku, a tym samym chyba i samego inwalidztwa, miałoby być
zaskarżane do NSA; według art. 21 ust. 3 ustawy z 10 grudnia 1993 r. od orzeczenia
komisji przysługuje odwołanie do komisji wyższego stopnia, zaś zgodnie z art. 31
prawo do zaopatrzenia emerytalnego ustala w formie decyzji wojskowy organ eme-
rytalny, a od tej decyzji służy odwołanie według zasad określonych w Kodeksie pos-
tępowania cywilnego). Podstawą więc do orzekania o związku choroby ze służbą
wojskową nie jest bezpośrednio rozporządzenie z 10 czerwca 1992 r., lecz wskazane
ustawy, co oznacza, że istota tego orzeczenia nie może być wyjaśniana w oderwaniu
od tych ustaw, a tak sprawę w istocie ujął NSA w zaskarżonym wyroku interpretując
§ 18 ust. 1 pkt 2 tego rozporządzenia w izolacji od innych przepisów, w szczególno-
ści zaś pomijając jego § 5 ust. 2 pkt 1 lit. b. Skoro orzeczenie wydawane jest na
podstawie odrębnych ustaw, to w nich należy szukać odpowiedzi, czy i w jakim trybie
może zostać ono zaskarżone (jeżeli one na to pytanie tej odpowiedzi udzielają).
Ustawy te w tym wypadku mają pierwszeństwo przed tym, co wynika z ogólnych re-
guł dotyczących podlegania określonych spraw administracyjnemu orzecznictwu są-
dowemu. Analiza przepisów art. 11 i 12 ustawy o świadczeniach odszkodowawczych
z 16 grudnia 1972 r. prowadzi do wniosku, że w kwestii ustalenia związku choroby ze
służbą (jeżeli w ogóle przyjąć, że przepis art. 11 ust. 3 upoważnia do takiego uregu-
lowania i rozstrzygania sprawy) wydawane jest ,,tylko" orzeczenie przez wojskową
komisję lekarską, natomiast następnie dopiero wydawana jest decyzja przez organ
wojskowy, która podlega zaskarżeniu zgodnie z przepisami kodeksu postępowania
cywilnego. Podobnie jest w przypadku ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych z 29 maja 1974 r., co wynika zwłaszcza z jej przepisów art. 4 (prawo do
świadczeń ustala ZUS), art. 56 (ustalenie prawa następuje w formie decyzji) oraz art.
57. W ustawach tych wyraźnie przeciwstawia się ,,orzeczenia" ,,decyzjom", w pierw-
szym wypadku przewidując jedynie odwołanie do komisji wyższego stopnia i nic nie
wspominając o kontroli NSA, w drugiej zaś sytuacji wyraźnie rozstrzygając, że służy
droga sądownictwa pracy i ubezpieczeń społecznych, co prowadzi do wniosku, że
wolą ustawodawcy jest, by kontroli sądowej poddane były tylko ,,decyzje" z wyłącze-
niem orzeczeń; jest to rozwiązanie zupełnie zrozumiałe zarówno w aspekcie prakse-
ologicznym jak i aksjologicznym, a przy tym w dostatecznym stopniu gwarantujące
obywatelom realizację konstytucyjnego prawa do sądu.

Ponadto należy wskazać na wątpliwość pojawiającą się w związku z odwoły-
waniem się do art. 16 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) - na przepis ten powołuje się Minis-
ter Sprawiedliwości, twierdząc, że został on naruszony - który stanowi, że NSA
orzeka w sprawach skarg na inne niż określone w art. 16 pkt 1-3 akty lub czynności z
zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania
uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa. Po pierwsze, można
mieć wątpliwości, czy orzeczenie dotyczące istnienia związku miedzy chorobą a
służbą wojskową jest aktem lub czynnością z zakresu administracji publicznej, a w
szczególności, że mamy w tym wypadku do czynienia z administrowaniem, po drugie
zaś, rodzi się pytanie, w jakim sensie orzeczenie takie dotyczy przyznania, stwier-
dzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa,
skoro odnosi się ono tylko do pewnej przesłanki (warunku), od istnienia której może
zależeć przyznanie żołnierzowi świadczeń odszkodowawczych lub rentowych. Jesz-
cze większe wątpliwości musi oczywiście budzić twierdzenie, że stwierdzenie faktu, a
mianowicie związku choroby ze służbą wojskową, stanowi ,,rozstrzygniecie" indywi-
dualnej sprawy i to w drodze decyzji, która jest ,,administracyjna". Na uwadze należy
mieć przy tym, że w myśl art. 19 pkt 1 ustawy o NSA Sąd ten nie jest właściwy w
sprawach należących do właściwości innych sądów. Jeżeli kwestia dotycząca odsz-
kodowania i renty z tytułu choroby (inwalidztwa) związanej ze służbą wojskową nale-
ży do jurysdykcji sądów pracy i ubezpieczeń społecznych, to rozstrzyganie o pew-
nych - nawet wstępnych kwestiach - przez NSA, może być uznane za pośrednie
wkraczanie w sferę kompetencji tych sądów, zwłaszcza jeżeli upoważnienie NSA do
ich rozstrzygania nie wynika z wyraźnego przepisu prawa. Wskazać wreszcie należy
na art. 177 Konstytucji RP, który stanowi, że sądy powszechne (w tym sądy pracy i
ubezpieczeń społecznych) sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich spra-
wach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.
Wynika z niego domniemanie drogi sądownictwa powszechnego. Wyłączenie tej
drogi może nastąpić tylko w ustawie (a nie np. w rozporządzeniu o wojskowych ko-
misjach lekarskich) i przez ,,zastrzeżenie" określonych spraw dla właściwości innych
sądów. Oznacza to, że wyłączenie drogi sądowej, aby mogło być zaakceptowane
musi mieć wyraźny, jednoznaczny charakter. Oznacza to tym samym, że przepisy
prawa powinny być interpretowane przy uwzględnieniu zasady, że regułą jest to, iż
sprawy są rozstrzygane przez sądy powszechne, a to między innymi przemawia
przeciwko rozszerzającej wykładni regulacji dotyczących kognicji sądownictwa admi-
nistracyjnego w sprawach dotyczących stwierdzania inwalidztwa oraz związku cho-
rób, a także wypadków, z taką lub inną służbą.

Mając na uwadze podaną wyżej argumentację powiększony skład Sądu Naj-
wyższego na zadane mu pytanie prawne udzielił odpowiedzi ujętej w sentencji
uchwały.
========================================