Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 17 czerwca 1998 r.
III ZP 7/98


Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski (współsprawozdawca), Adam Józefowicz, Jerzy Kuźniar, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego ,,B."
z o.o. w K. na postanowienie Prezesa Głównego Urzędu Ceł w Warszawie z dnia 10
października 1996 r. [...] w przedmiocie uchybienia terminu do wniesienia odwołania,
na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] na postanowienie Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie-Ośrodka Zamiejscowego w Krako-
wie z dnia 28 lipca 1997 r. [...], po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 17
czerwca 1998 r. pytania prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu
Najwyższego składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia
11 marca 1998 r. [...]:


,,Czy przed wniesieniem skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na
postanowienie ostateczne wydane przez organ odwoławczy na podstawie art. 134
KPA należy zwrócić się do tego organu w trybie art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) z
wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa?"

podjął następującą uchwałę i nadał jej moc zasady prawnej:


Wniesienie skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na postano-
wienie organu odwoławczego o stwierdzeniu uchybienia terminu do wniesienia
odwołania (art. 134 KPA) nie jest uzależnione od wcześniejszego wezwania do
usunięcia naruszenia prawa na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e


1. Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyłoniło się w spra-
wie z rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości na postanowienie Naczelnego
Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Krakowie z dnia 28 lipca 1997r.,
w którym Sąd ten odrzucił skargę strony na postanowienie Prezesa Głównego
Urzędu Ceł z dnia 10 października 1996 r. wydane w postępowaniu administracyjnym
dotyczącym wymiaru cła.

Prezes Głównego Urzędu, będący organem odwoławczym, na podstawie art.
134 KPA stwierdził niedopuszczalność odwołania strony od decyzji organu celnego
pierwszej instancji wobec wniesienia go z uchybieniem przewidzianego terminu. Z
kolei w postanowieniu odrzucającym skargę strony Naczelny Sąd Administracyjny
uznał ją za niedopuszczalną w świetle art. 34 ust. 3 ( w związku z art. 27 ust. 2)
ustawy z dnia 11 maja 1997 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74,
poz. 568 ze zm.) gdyż - zdaniem Sądu - skarga wprawdzie stronie przysługuje, jed-
nakże przed jej wniesieniem należało najpierw zwrócić się do Prezesa Głównego
Urzędu Ceł z wezwaniem o usunięcie naruszenia prawa, a skargę wnieść można
dopiero po upływie 30 dni od doręczenia takiego wezwania.

W rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości zarzucił rażące naruszenie
powyższych przepisów ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Inaczej niż
skład orzekający NSA, Minister Sprawiedliwości twierdzi, że wynikający z art. 34 ust.
3 tej ustawy wymóg poprzedzającego wniesienie skargi wezwania do usunięcia na-
ruszenia prawa nie ma zastosowania do zaskarżenia rozstrzygnięć (decyzji i posta-
nowień) wydawanych w trybie Kodeksu postępowania administracyjnego, opartego
na zasadzie dwuinstancyjności. W takich przypadkach skarga może być wniesiona
bezpośrednio do Sądu w terminie 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu
rozstrzygnięcia w sprawie, stosownie do art. 35 ust. 1 w związku z art. 34 ust. 1
ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. W uzasadnieniu tego poglądu Minis-
ter Sprawiedliwości powołał się na stanowisko zajęte przez skład Siedmiu Sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 grudnia 1996
r., OPS 4/96. W uchwale tej wyrażony został pogląd, że art. 34 ust. 3 ustawy o Na-
czelnym Sądzie Administracyjnym odnosi się wyłącznie do tych sytuacji, gdy admi-
nistracja może podejmować czynności lub akty poza procedurami postępowania ad-
ministracyjnego, uregulowanymi przepisami KPA oraz postępowania egzekucyjnego i
zabezpieczającego, uregulowanego przepisami ustawy o postępowaniu egzekucyj-
nym w administracji.

2. Rozpoznający rewizję nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości Sąd Najwyż-
szy w postanowieniu z dnia 11 marca 1998 r. przedstawił przedmiotowe zagadnienie
prawne składowi powiększonemu do rozstrzygnięcia, mając na uwadze ujawnioną w
orzecznictwie oraz piśmiennictwie prawniczym kontrowersję co do określenia trybu
zaskarżenia aktów administracyjnych do sądu administracyjnego na tle art. 34 ust. 1 i
art. 34 ust. 3 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Podkreślono w
szczególności, że kierunek wykładni tych przepisów wyrażony w uzasadnieniu
uchwały składu siedmiu sędziów NSA z dnia 9 grudnia 1996 r. (ONSA z 1997 r Nr 2,
poz. 44) został potwierdzony wprost w uchwale składu siedmiu NSA z dnia 29 wrześ-
nia 1997 r., FPS 7/97 o następującej treści: ,,Wniesienie skargi do Naczelnego Sądu
Administracyjnego na postanowienie organu odwoławczego o stwierdzeniu uchybie-
nia terminu do wniesienia odwołania nie jest uzależnione od wcześniejszego wez-
wania do usunięcia naruszenia prawa na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 11
maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym".

Uchwała powyższa - według składu Sądu Najwyższego rozpoznającego
sprawę z rewizji nadzwyczajnej - nie jest przekonywająco uzasadniona, a za stano-
wiskiem odmiennym przemawia argumentacja, którą wyrażono w uzasadnieniu pos-
tanowienia z dnia 11 marca 1998 r. Skład orzekający zdecydował o przedstawieniu
kontrowersyjnej kwestii prawnej do wyjaśnienia przez skład siedmiu Sędziów Sądu
Najwyższego przede wszystkim ze względu na powagę uchwały Naczelnego Sądu
Administracyjnego, którą Sąd ten podjął w trybie przewidzianym dla wyjaśnienia wąt-
pliwości prawnych występujących w sprawach rozpoznawanych przez NSA (art. 49
ust. 2 ustawy o NSA).

3. Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę wyrażoną w jej sentencji, która
zgodna jest z uchwałą składu Siedmiu Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 29 września 1997 r., FPS 7/97, miał na uwadze co następuje:

Zagadnienie prawne, które zostało przedstawione w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 11 marca 1998 r., dotyczy warunków wniesienia skargi do Sądu
Administracyjnego na postanowienie ostateczne wydane przez organ odwoławczy na
podstawie art. 134 KPA. Konsekwencje prawne każdego z kontrowersyjnych poglą-
dów wynikających z interpretacji art. 34 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyj-
nym są w każdym wypadku odmienne i istotne. Pogląd wyrażony w postanowieniu
NSA z dnia 28 lipca 1997 r., SA/Kr 67/97, podzielony przez skład rozpoznający rewi-
zję nadzwyczajną wniesioną od tego postanowienia, prowadzi do stwierdzenia, że
strona może wnieść skargę do Sądu Administracyjnego dopiero po przeprowadzeniu
określonego postępowania przed organem administracyjnym na skutek wezwania
tego organu do usunięcia naruszenia prawa. Nieprzeprowadzenie takiej procedury
stwarzałoby sytuację niedopuszczalności skargi w rozumieniu art. 27 ust. 2 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym i uzasadniałoby - tak jak to miało miejsce w
rozpatrywanym wypadku - jej odrzucenie. Konsekwencja taka jest zatem niekorzys-
tna dla strony, która chce, żeby sąd administracyjny dokonał kontroli kwestionowa-
nego rozstrzygnięcia administracyjnego, a ewentualna konieczność wykorzystywania
procedury określonej w art. 34 ust. 3 ustawy o NSA może przedstawiać się jako
uciążliwy warunek, zbędnie utrudniający otwarcie drogi sądowej wobec postanowie-
nia wydanego na podstawie procedury określonej w KPA i według tej procedury
ostatecznego (art. 134 KPA). W ramach analizy interpretacyjnej przepisu art. 34 ust.
3 ustawy o NSA należało uwzględniać sens funkcjonalny tego przepisu na tle regu-
lacji z art. 34 ust. 1 w związku z odpowiednimi zasadami postępowania administra-
cyjnego określonymi w KPA.

Nie budzi wątpliwości pogląd wyrażony w uzasadnieniu powoływanej wyżej
uchwały składu siedmiu Sędziów NSA z dnia 29 września 1997 r., FPS 7/97, że art.
34 ust. 3 ustawy o NSA nie pozostaje w sprzeczności z przepisami KPA ani też nie
zmienia wynikających z KPA zasad. W szczególności chodzi tu o związanie organu
administracji wydanym postanowieniem (art. 126 w związku z art. 110) oraz zasadę
trwałości rozstrzygnięć ostatecznych, tj. takich od których nie służy odwołanie w ad-
ministracyjnym toku instancji (art. 16 w związku z art. 134). Art. 34 ust. 3 ustawy o
NSA nie może być traktowany jako przepis wprowadzający środek weryfikacji osta-
tecznej decyzji administracyjnej (postanowienia ostatecznego), gdyż takiej normy w
nim nie ma. Z kolei, jeżeli wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, o którym mowa
w art. 34 ust. 3, nie stwarzałoby samoistnej podstawy do weryfikacji postanowienia,
które jest ostateczne, to pozbawione byłoby istotnego znaczenia.
Inaczej kwestia ta wygląda w odniesieniu do aktów lub czynności z zakresu adminis-
tracji publicznej, podejmowanych bez zastosowania form postępowania określonych
w Kodeksie postępowania administracyjnego (art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy o NSA). W
takich bowiem wypadkach, w szczególności jeżeli podjęcie aktu administracyjnego
nie podlega co do zasady kontroli instancyjnej, a jego zmiana (uchylenie) zależy od
uznania organu, który akt podjął - należy dawać pierwszeństwo możliwości ,,usunię-
cia naruszenia prawa" na skutek wezwania przez stronę. Wezwanie, o którym mowa
w art. 34 ust. 3, spełnia wówczas rolę środka prawnego umożliwiającego ponowne
rozpoznanie sprawy przez organ administracji publicznej, bez potrzeby uruchamiania
postępowania sądowego.

Wykładnia przyjęta w powołanej uchwale składu siedmiu Sędziów NSA, w za-
kresie jej analizy o charakterze językowym, umożliwia wyjaśnienie nasuwających się
w tym zakresie wątpliwości zgodnie z wnioskami wynikającymi z wykładni funkcjo-
nalnej i systemowej. Słusznie przy tym zauważono, że stylistyka art. 34 ust. 1 ustawy
o NSA nawiązuje do poprzednio obowiązującego w tym przedmiocie przepisu art.
198 KPA (w brzmieniu przed nowelizacją wynikającą z ustawy o NSA). Natomiast art.
34 ust. 3 ustawy stanowi nowe ujęcie warunków wniesienia skargi odpowiednio do
rozszerzonej przez tę ustawę właściwości NSA na sprawy dotyczące zaskarżenia
aktów i czynności podejmowanych poza postępowaniem jurysdykcyjnym. Oparcie się
ponadto na definicji z art. 34 ust. 2 ustawy zwrotu ,,wyczerpanie środków odwoław-
czych" zamieszczonego w art. 34 ust. 1 ustawy daje podstawę do wniosku, że w art.
34 ust. 1 ustawy chodzi o wyczerpanie środków odwoławczych w takim postępowa-
niu, w którym co do zasady ustawa przewiduje środki odwoławcze, natomiast w art.
34 ust. 3 ustawy chodzi o sprawę, w której ustawa w ogóle nie przewiduje środków
odwoławczych.

Sąd Najwyższy stwierdza, że wykładnia przyjęta w uchwale składu Siedmiu
Sędziów NSA odpowiada treści interpretowanego przepisu w kontekście konstytu-
cyjnej zasady (art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej), że każdy ma
prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy sąd. Na-
tomiast w świetle tej zasady nie jest usprawiedliwiona interpretacja, która prowadzi-
łaby do utrudnienia stronie dostępu do sądu administracyjnego w sprawie zaskarże-
nia postanowienia ostatecznego, które zostało podjęte w tzw. administracyjnym pos-
tępowaniu jurysdykcyjnym.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagad-
nienie jak w sentencji uchwały.
========================================