Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 9 września 1999 r.
III ZP 5/99

Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Zbigniew Myszka, Teresa
Romer, Walerian Sanetra, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (współsprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Jana K. przeciwko Przedsiębiorstwu Produk-
cyjnemu ,,H." S.A. w K. o odszkodowanie i sprostowanie świadectwa pracy, po roz-
poznaniu w dniu 9 września 1999 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez
skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 17 lutego 1999 r.,
sygn. akt I PKN 577/99:

Czy wskazanie w piśmie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia
daty wcześniejszej niż dzień złożenia oświadczenia woli o rozwiązaniu niezwłocznym
stanowi naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie w rozu-
mieniu art. 56 § 1 KP ?

podjął następującą uchwałę:

Wskazanie przez pracodawcę w oświadczeniu woli o rozwiązaniu bez
wypowiedzenia umowy o pracę wcześniejszego terminu ustania stosunku
pracy niż złożenie tego oświadczenia nie uzasadnia roszczeń pracownika z art.
56 § 1 KP.

U z a s a d n i e n i e


Skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 17 lutego
1999 r., I PKN 577/98, przekazał do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu Sądu
Najwyższego zagadnienie prawne wskazane w sentencji uchwały. W sprawie będą-
cej przedmiotem rozstrzygnięcia Sądy obu instancji uznały, że nie jest dopuszczalne
rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z datą wsteczną (powód otrzymał
dnia 23 maja 1997 r. pismo rozwiązujące stosunek pracy z dniem 22 maja tegoż
roku) i dlatego zasądzono na rzecz powoda odszkodowanie na podstawie art. 56 w
związku z art. 58 KP. Sąd drugiej instancji powołał się na przepis art. 61 KC (mający
zastosowanie na podstawie art. 300 KP), z którego wynika, że oświadczenie praco-
dawcy nie może mieć mocy wstecznej. Sąd ten wskazał, że podanie przez praco-
dawcę w piśmie rozwiązującym stosunek pracy bez wypowiedzenia daty rozwiązania
tego stosunku w sytuacji, gdy pismo takie pracownik otrzymuje następnego dnia po
tej dacie, uznać należy za wadę pisma. Zgodnie bowiem z przepisem art. 56 KC
czynność prawna wywołuje skutki przede wszystkim wyrażone w samej czynności. W
przypadku, gdy czynność prawna jako sprzeczna z ustawą byłaby nieważna mogłoby
wprawdzie dojść do konwalidacji tej czynności w ten sposób, że na miejsce nieważ-
nych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58
KC). Warunkiem jednak takiej konwalidacji jest uregulowanie ustawowe dopuszcza-
jące zastąpienie nieważnych postanowień czynności prawnej odpowiednimi przepi-
sami ustawy. Według Sądu drugiej instancji taką konwalidację przepisy Kodeksu
pracy przewidują w art. 18 i art. 49. Przepisy Kodeksu pracy dotyczące rozwiązania
niezwłocznego nie odsyłają jednakże do zasad określonych w art. 18 i 49 KP co
oznacza, iż przy badaniu zgodności z prawem czynności pracodawcy rozwiązującej
stosunek pracy bez wypowiedzenia na miejsce nieważnych postanowień takiej czyn-
ności nie wchodzą odpowiednie przepisy ustawy, a w szczególności art. 61 KC w
związku z art. 300 KP i art. 30 § 1 pkt 3 KP. Określenie przez pracodawcę daty roz-
wiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia jest składnikiem czynności prawnej
pracodawcy przedmiotowo istotnym. Oznacza to, iż składnik ten wadliwie oznaczony
pociąga za sobą następstwa określone w art. 56 § 1 KP, gdyż stanowi rozwiązanie
umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę w tym trybie.

Skład trzech sędziów Sądu Najwyższego stwierdził, iż zasadniczym powodem
skierowania pytania do rozpatrzenia przez skład powiększony jest rozbieżność
orzecznictwa Sądu Najwyższego, jaka ujawniła się w związku z rozpoznawaną
sprawą. W szczególności dotyczy to stanowiska wyrażonego w wyroku z dnia 19
stycznia 1998 r., I PKN 477/97 (OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 685) oraz w uchwale z
dnia 6 października 1998 r., III ZP 31/98 (OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 80). W wyroku
z 19 stycznia 1998 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że ponieważ rozwiązanie umowy o
pracę w trybie art. 52 KP następuje w wyniku złożenia przez pracodawcę oświadcze-
nia woli, to jego skutek rozwiązujący zgodnie z prawem nie może być określony
wstecznie względem daty złożenia oświadczenia, gdyż żaden przepis na to nie poz-
wala. W wyroku tym Sąd Najwyższy ocenił, że w orzecznictwie kwestia ta nie budzi
wątpliwości i jako przykład powołał wyrok z dnia 22 maja 1986 r., I PR 38/86 (Służba
Pracownicza 1987 r. nr 1, poz. 30), w którym stwierdzono, że do rozwiązania bez
wypowiedzenia w rozumieniu art. 52 KP dochodzi w następstwie stosownego
oświadczenia woli. To oświadczenie ma charakter stwarzający dopiero ze skutkiem
na przyszłość nową sytuację prawną (rozwiązanie stosunku pracy). Skutek rozwią-
zujący takiego oświadczenia wynika z jego treści i następuje w dacie w niej oznaczo-
nej. Czym innym jest bowiem data złożenia oświadczenia woli, a czym innym skutek
rozwiązujący, który jest zgodny z treścią oświadczenia o rozwiązaniu. Nie można
więc uznać, że rozwiązanie umowy następuje w dacie złożenia oświadczenia woli, a
nie w dacie określonej w oświadczeniu pracodawcy. W tym zakresie nie ma zasto-
sowania przepis art. 49 KP, który przesuwa datę rozwiązania umowy o pracę w przy-
padku zastosowania krótszego okresu wypowiedzenia. Przepis art. 61 KC rozstrzy-
ga jedynie kwestię dotyczącą tego, jak należy postępować w przypadku, gdy po-
wstaje wątpliwość, w jakiej chwili zostaje złożone oświadczenie woli, natomiast nie
rozstrzyga zagadnienia, czy skutek czynności prawnej będzie powstawał wcześniej
niż w dacie złożenia oświadczenia woli. Z istoty rozwiązania niezwłocznego wynika,
iż jest to oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie. Rozwiązanie to nas-
tępuje bez zachowania okresu wypowiedzenia, ale to nie znaczy, że także i bez za-
chowania wymagania, iż rozwiązanie nie może nastąpić przed złożeniem oświadcze-
nia woli drugiej osobie. Konstrukcja rozwiązania niezwłocznego jest taka, że wywo-
łuje ono skutek mimo, iż jest wadliwe, wadliwość zaś jego polegać może także i na
tym, że wolą pracodawcy jest rozwiązanie stosunku pracy z określoną w piśmie datą,
mimo że zostaje złożone w terminie późniejszym. Istotne z funkcjonalnego punktu
widzenia jest przy tym to, że z reguły w takich przypadkach pracodawcy za datę roz-
wiązania umowy o pracę uważają dzień wskazany w piśmie o rozwiązaniu nie-
zwłocznym, a nie dzień złożenia oświadczenia woli i w konsekwencji w świadectwie
pracy wpisują pierwszą z tych dat.

Inne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z 6 października 1998 r.
stwierdzając, że pisemne oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia nie musi wskazywać terminu ustania stosunku pracy, który
to skutek następuje zawsze w dacie dojścia oświadczenia do adresata w sposób
umożliwiający mu realne zapoznanie się z jego treścią (art. 61 KC w związku z art.
300 KP). Złożenie oświadczenia ze wskazaniem terminu przypadającego przed tą
datą nie jest więc naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym try-
bie (art. 56 § 1 KP). W uzasadnieniu stwierdzono, że do przesłanek zgodnego z pra-
wem zastosowania trybu niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę nie należy
podanie w piśmie pracodawcy terminu jej rozwiązania. Podawanie tego terminu nie
jest konieczne dlatego, że pisemny wyraz oświadczenia woli pracodawcy musi być
pracownikowi udostępniony zgodnie z art. 61 KC. Rozwiązanie stosunku pracy z
wsteczną datą nie jest w świetle powołanego przepisu w ogóle możliwe. Nie ma przy
tym znaczenia, czy wskazany przez pracodawcę ewentualny termin rozwiązania sto-
sunku pracy poprzedza jedynie moment dojścia oświadczenia woli do pracownika,
czy również datę podpisania pisma zawierającego to oświadczenie. W każdej z tych
sytuacji ustanie stosunku pracy następuje bowiem w momencie określonym w spo-
sób przewidziany w art. 61 KC.
Na tle tej argumentacji należy - zdaniem składu sędziów Sądu Najwyższego
przedstawiającego pytanie - zgłosić następujące uwagi. Z przepisu art. 61 KC wcale
nie wynika, że rozwiązanie niezwłoczne jest czynnością prawną, która ma być złożo-
na innej osobie, ta jego właściwość wynika z samej jego natury, a nie z przepisu, któ-
rego celem jest jedynie wskazanie sposobu rozstrzygania wątpliwości dotyczących
momentu, który należy uważać za chwilę złożenia oświadczenia woli. Trudno przyjąć,
że z art. 61 KC wynika, iż w przypadku jeżeli wolą strony - która może mylnie inter-
pretować stan prawny - jest rozwiązanie umowy o pracę w określonej dacie (wskaza-
nej w jej piśmie), to rozwiązanie to następuje w innej dacie (dacie złożenia oświad-
czenia woli). Trudno także zakładać, iż nie ma takich czynności prawnych składanych
innej osobie, do istoty których należy możliwość wywołania skutku w chwili wcześ-
niejszej niż data złożenia oświadczenia woli pod warunkiem, że oświadczenie to zos-
tanie złożone, a to oznacza, iż art. 61 KC nie ustanawia jakiejś generalnej reguły, że
wskazanie daty wcześniejszej niż data złożenia oświadczenia woli jest równoznaczne
z wywołaniem skutku najwcześniej w tej drugiej dacie. Przedstawiając zagadnienie
prawne podniesiono, iż wątpliwe jest twierdzenie, że w przypadku rozwiązania nie-
zwłocznego podanie w piśmie terminu rozwiązania umowy nie należy do przesłanek
tego ,,trybu". Termin rozwiązania wskazywany jest przez podanie, iż jest to rozwiąza-
nie bez zachowania okresu wypowiedzenia. Jeżeli pracodawca się do tego ograniczy
to oznacza, iż wskazanym przez niego terminem rozwiązania jest data złożenia przez
niego stosownego oświadczenia woli. Nie można mu jednak zabronić, by treścią
swojego oświadczenia woli rozwiązał stosunek pracy w konkretnie ustalonej przez
siebie dacie, która może być wcześniejsza lub późniejsza od daty złożenia oświad-
czenia woli. Rozwiązanie niezwłoczne charakteryzuje się tym, iż następuje bez za-
chowania okresu wypowiedzenia. Pracodawca jest upoważniony tylko do pozbawie-
nia pracownika okresu wypowiedzenia, a nie do rozwiązania z nim umowy o pracę
jeszcze przed złożeniem stosownego oświadczenia woli. Jeżeli zaś to czyni, to jego
oświadczenie woli jest dotknięte wadą prawną. Innego zdania jest Sąd Najwyższy
wyrażając w uchwale z 6 października 1998 r. pogląd, że ewentualne wskazanie w
pisemnym oświadczeniu woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia, wstecznej daty ustania stosunku pracy, nie jest w rozumieniu art. 56 § 1
KP naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, wobec
czego nie rodzi dla pracownika roszczeń o przywrócenie do pracy na poprzednich
warunkach albo o odszkodowanie. W takiej sytuacji stosunek pracy nie ustaje w ter-
minie podanym w oświadczeniu pracodawcy, tylko w terminie późniejszym, ustalo-
nym zgodnie art. 61 KC, a pracownik może dochodzić roszczeń związanych z takim
przedłużonym trwaniem zatrudnienia, w szczególności wynagrodzenia za pracę bądź
wynagrodzenia gwarancyjnego z tytułu pozostawania w gotowości do pracy. Skutki
rozwiązania niezwłocznego z wsteczną datą są więc analogiczne do regulacji prze-
widzianej w art. 49 KP.

Prokurator wniósł o udzielenie odpowiedzi przeczącej na przedstawione pyta-
nie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rozbieżność orzecznictwa Sądu Najwyższego w odniesieniu do postawionego
zagadnienia prawnego uzasadnia udzielenie odpowiedzi składu siedmiu sędziów
tego Sądu.

Przyczyną tej rozbieżności jest odmienne rozumienie dwóch przepisów Ko-
deksu cywilnego (stosowanych odpowiednio do stosunków pracy na podstawie art.
300 KP). Jak wynika bowiem z art. 56 KC czynność prawna wywołuje skutki w niej
przewidziane i na tej podstawie w wyroku SN z dnia 19 stycznia 1998 r. przyjęto, iż
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia może nastąpić z datą poprzedzającą
złożenie oświadczenia woli w tym przedmiocie, a zatem jest ono wadliwe w rozumie-
niu art. 56 KP, co uprawnia pracownika do dochodzenia roszczeń o przywrócenie do
pracy lub odszkodowanie. Natomiast w uchwale z dnia 6 października 1998 r. Sąd
Najwyższy stwierdził, iż rozwiązanie stosunku pracy następuje dopiero z datą dojścia
do wiadomości pracownika oświadczenia woli pracodawcy (art. 61 KC w związku z
art. 300 KP), tak więc wskazanie w piśmie pracodawcy wcześniejszego terminu roz-
wiązania stosunku pracy nie jest naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umowy o
pracę w tym trybie w znaczeniu określonym w art. 56 KP. Zachodzi więc konieczność
rozstrzygnięcia kwestii, czy w przypadku wskazania w oświadczeniu woli pracodawcy
o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia terminu wcześniejszego niż dojś-
cie tego oświadczenia do wiadomości pracownika powoduje rozwiązanie stosunku
pracy z datą wskazaną przez pracodawcę, co oznaczałoby jego wadliwość w rozu-
mieniu art. 56 KP, czy jednakże oświadczenie woli o tej treści wywołuje skutek w
postaci ustania stosunku pracy dopiero z dniem dojścia do wiadomości pracownika.
Należy opowiedzieć się za drugą z tych możliwości. Przemawia z tym kilka argu-
mentów. Przede wszystkim trzeba podnieść pewną uwagę generalną dotyczącą za-
leżności między stosunkami społecznymi (faktycznymi) a ich regulacją prawną (sto-
sunkami prawnymi). Na tyle, na ile jest to możliwe, prawo powinno być tak interpre-
towane, aby nie naruszało rzeczywistości społecznej i zarazem było zrozumiałe dla
ludzi. W niniejszej sprawie ta dyrektywa interpretacyjna wyraźnie wskazuje na bezs-
kuteczność wstecznego określenia terminu rozwiązania stosunku pracy (ale nie sa-
mego rozwiązania tego stosunku). Nie ma istotnych argumentów dla przyjęcia poglą-
du, iż pracodawca mógłby rozwiązać stosunek pracy składając oświadczenie woli
rozwiązujące ten stosunek ze skutkiem wstecznym. Jeżeli bowiem przed otrzyma-
niem oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia pracownik wy-
konywał pracę, to byłoby niezrozumiałe, aby w następstwie tego oświadczenia pra-
codawcy miało się okazać, iż w ostatnim okresie pracy wykonywał ją bez podstawy
prawnej. Oznaczałoby to, iż mógłby on dochodzić roszczeń za wykonywaną pracę
wobec byłego pracodawcy jedynie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o
bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i następne) lub - przy przyjęciu koncepcji
faktycznego stosunku pracy - na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów
Kodeksu pracy. Nadto, jeżeli w tym ostatnim okresie zatrudnienia pracownik nie wy-
konywał pracy z przyczyn uznanych przez prawo pracy za usprawiedliwione, to
wsteczne rozwiązanie stosunku pracy mogłoby pozbawić go świadczeń przewidzia-
nych przez prawo pracy lub prawo ubezpieczeń społecznych.

Według art. 49 KP w razie zastosowania okresu wypowiedzenia krótszego niż
wymagany, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu wymaganego, a pra-
cownikowi przysługuje wynagrodzenie do czasu rozwiązania umowy. Przepis ten nie
uzasadnia poglądu o istnieniu roszczeń z art. 56 KP w razie wskazania przez praco-
dawcę wstecznej daty rozwiązania stosunku pracy. Przede wszystkim nie dotyczy on
wstecznego działania oświadczenia woli, lecz tylko wadliwości polegającej na okreś-
leniu zbyt krótkiego okresu wypowiedzenia. Jego funkcją jest wyłączenie roszczeń z
art. 45 KP (o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia, przywrócenie do pracy lub
odszkodowanie) oraz przyznanie w tym okresie pełnego wynagrodzenia obliczanego
jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy (§ 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wyna-
grodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego pods-
tawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia
oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz. U. Nr 62, poz. 289 ze
zm.). Przepis art. 49 KP jest jedyną regulacją w Kodeksie dotyczącą wadliwego okre-
ślenia przez pracodawcę terminu ustania stosunku pracy. Nie można z jednego
szczególnego przepisu wyciągać zbyt daleko idących wniosków, jednakże raczej
przemawia on za poglądem, iż wadliwe określenie terminu ustania stosunku pracy
nie upoważnia pracownika do dochodzenia roszczenia o przywrócenie do pracy lub
odszkodowanie z art. 56 KP.

Należy także zauważyć, że naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę bez wypowiedzenia - i to zawartych w Kodeksie pracy, a nie w odpowiednio
stosowanych przepisów Kodeksu cywilnego - nie zawsze oznacza możliwość do-
chodzenia przez pracownika roszczeń z art. 56 KP. Według ustalonego orzecznictwa
Sądu Najwyższego brak pouczenia przez pracodawcę o prawie pracownika do od-
wołania się do sądu w razie wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę bez wy-
powiedzenia - co stanowi naruszenie art. 30 § 5 KP - nie uzasadnia roszczeń z art.
45 lub 56 KP, lecz może stanowić jedynie podstawę do przywrócenia terminu do
wytoczenia powództwa (art. 265 KP).

Trzeba również zgodzić się z twierdzeniem zawartym w powołanej uchwale
SN z dnia 6 października 1998 r., że wskazanie daty rozwiązania stosunku pracy nie
należy do istotnych elementów tego oświadczenia woli pracodawcy. Przepisy prawa
pracy nie wprowadzają bowiem tego wymogu. Określenie przedwczesnego terminu
rozwiązania stosunku pracy nie mieści się zatem w pojęciu ,,naruszenia przepisów o
rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie" (art. 56 § 1 KP), a tylko ich naruszenie
uzasadnia roszczenia pracownika przewidziane w tym przepisie. Rozwiązanie sto-
sunku pracy nie może nastąpić przed dojściem do wiadomości pracownika stosow-
nego oświadczenia woli pracodawcy (art. 61 KC w związku z art. 300 KP). Praco-
dawca może podać w swoim oświadczeniu woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia inny termin ustania stosunku pracy niż jego dojście do wiadomości
pracownika, ale może to uczynić tylko ze skutkiem na przyszłość.

Interes pracownika w przypadku błędnego (przedwczesnego) określenia przez
pracodawcę terminu rozwiązania stosunku pracy jest odpowiednio chroniony przez
przepisy prawa pracy. Może on bowiem dochodzić roszczenia o wynagrodzenie z
tytułu gotowości do pracy na podstawie art. 81 KP (jeżeli nie był do niej bezprawnie
dopuszczany). Nadto w razie wskazania przez pracodawcę w świadectwie pracy
przedwczesnego terminu rozwiązania stosunku pracy pracownik ma roszczenie o
jego sprostowanie (art. 97 § 21 KP), a jeżeli poniósł z tej przyczyny szkodę - o odsz-
kodowanie (art. 99 KP).

Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================