Uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 130/05

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Jacek Gudowski
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sędzia SN Kazimierz Zawada (uzasadnienie)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca, uzasadnienie)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Szpitala Specjalistycznego św.
Wojciecha Adalberta, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w G.
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia, Pomorski Oddział Wojewódzki w G.
o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30
marca 2006 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z
dnia 10 listopada 2005 r., III CZP 99/05:
"Czy art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) stanowi prawną
podstawę roszczeń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec
Narodowego Funduszu Zdrowia o zwrot kosztów powstałych wskutek realizacji
nałożonego tym przepisem obowiązku?"
podjął uchwałę:

Artykuł 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) stanowi - w
związku z art. 56 k.c. - podstawę roszczenia samodzielnego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej w stosunku do kasy chorych (Narodowego
Funduszu Zdrowia) o zwrot kosztów zwiększonego wynagrodzenia
pracowników, jeżeli zakład ten, mimo prawidłowego gospodarowania
środkami uzyskanymi na podstawie umowy o udzielenie świadczeń
zdrowotnych, nie mógł tych kosztów pokryć w całości lub w części.

Uzasadnienie

Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 10 listopada 2005 r., III CZP 99/05,
przekazał do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego
przytoczone wyżej zagadnienie prawne, które wyłoniło się w sprawie z powództwa
Szpitala Specjalistycznego św. Wojciecha Adalberta, Samodzielnego Publicznego
Zakładu Opieki Zdrowotnej w G., przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w
W. - P., Oddział Wojewódzki w G. Sąd Okręgowy oddalił żądanie zapłaty kwoty
3 708 230,51 zł z ustawowymi odsetkami, stanowiącej równowartość sumy, którą
strona powodowa wypłaciła w 2001 r. swoim pracownikom na podstawie art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm. - dalej: ,,ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r."),
wprowadzonego ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o
negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 45 - dalej: ,,ustawa nowelizująca").
Sąd Apelacyjny, rozpoznając apelację strony powodowej, doszedł do
przekonania o istnieniu potrzeby przedstawienia Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia wywołującego kontrowersje w orzecznictwie zagadnienia prawnego
dotyczącego możliwości dochodzenia przez samodzielne publiczne zakłady opieki
zdrowotnej zwrotu równowartości podwyżki wynagrodzeń pracowniczych dokonanej
na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. Sąd Najwyższy,
potwierdzając istnienie rozbieżności w orzecznictwie co do wspomnianego
zagadnienia, wskazał w uzasadnieniu powołanego na wstępie postanowienia, że w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2003 r., I CK 143/03 (OSNC 2004, nr
11, poz. 179) wykluczone zostało roszczenie samodzielnego publicznego zakładu
opieki zdrowotnej wobec Narodowego Funduszu Zdrowia jako następcy prawnego
kas chorych o zwrot równowartości podwyżki wynagrodzeń pracowniczych
wypłaconej na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., natomiast w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r., III CK 405/04 (OSNC 2006, nr
2, poz. 36) wymieniony przepis został uznany za podstawę takiego roszczenia.
Jednocześnie w wyroku tym wykluczono możliwość posłużenia się art. 3571 k.c. dla
skonstruowania roszczenia samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej
wobec Narodowego Funduszu Zdrowia jako następcy prawnego kas chorych, co
zyskało aprobatę składu orzekającego Sądu Najwyższego przedstawiającego
zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W chwili wejścia w życie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
ubezpieczenie zdrowotne w zakresie organizowania i finansowania udzielania
świadczeń opieki zdrowotnej realizowane było - zgodnie z ustawą z dnia 6 lutego
1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.)
- przez kasy chorych (zob. w szczególności art. 4 tej ustawy). Kasy chorych
zawierały umowy o udzielanie ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych (art. 53) z
podmiotami mającymi uprawnienia do udzielania takich świadczeń na podstawie
odrębnych przepisów (świadczeniodawcami). Umowy te stanowiły - obok stosunku
ubezpieczenia łączącego ubezpieczonego z kasą chorych i stosunku łączącego
ubezpieczonego (pacjenta) ze świadczeniodawcą - element instytucji
ubezpieczenia zdrowotnego. W orzecznictwie nie budzi wątpliwości cywilnoprawny
charakter tych umów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2004 r., III
CK 134/04, OSP 2005, nr 6, poz. 79, i z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 541/04, OSP
2006, nr 1, poz. 3).
Artykuł 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. wszedł w życie po zawarciu ze
świadczeniodawcami przez kasy chorych umów o udzielanie ubezpieczonym
świadczeń zdrowotnych w 2001 r. i obowiązywał tylko w odniesieniu do wzrostu
wynagrodzeń pracowniczych w latach 2001 i 2002. Miał na celu podniesienie
wynagrodzeń do poziomu stanowiącego punkt wyjścia dla przyrostu wynagrodzeń
w sposób określony w ustawie z dnia 16 grudnia 1994 r. (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 2005 r., II PZP 7/04, OSNP 2004, nr 19, poz. 327).
Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie polegało na bezpośredniej ingerencji w
poziom wynagrodzeń pracowników sfery pozabudżetowej i tym samym pozostawało
w oczywistej sprzeczności z deklarowaną zasadą decentralizacji w dziedzinie
polityki płacowej pracowników tej sfery. Wzrost wynagrodzenia przewidziany w art.
4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. dotyczył pracowników samodzielnych
publicznych zakładów opieki zdrowotnej zatrudniających więcej niż 50 osób.
Przepis ten, po początkowych wahaniach, uznano za podstawę roszczeń
pracowników zatrudnionych w samodzielnych publicznych zakładach opieki
zdrowotnej o podwyższenie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę o
kwotę nie niższą niż 203 zł w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (por. np.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2004 r., II PZP 4/04, OSNP 2004, nr
19, poz. 326, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8
grudnia 2004 r., I PZP 8/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 105). Samodzielne publiczne
zakłady opieki zdrowotnej nie mogły się więc uchylić od wykonania tego obowiązku,
powołując się na swą złą kondycję ekonomiczną. Wypłata podwyższonych
wynagrodzeń uszczupliła i tak już skromne środki finansowe samodzielnych
publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Realizacja ustawy nowelizującej,
niezawierającej wyraźnego określenia podmiotu zobowiązanego do poniesienia
ciężaru podwyżki wynagrodzeń ani wyraźnego wskazania źródła i sposobu
przekazywania środków na wprowadzone podwyżki, wpłynęła na zachwianie
równowagi finansowej systemu ubezpieczenia zdrowotnego i na zdolność
wypełniania przez system ubezpieczenia zdrowotnego konstytucyjnie określonych
zadań.
Artykuł 68 Konstytucji odróżnia od - gwarantowanego każdemu - prawa do
ochrony zdrowia (ust. 1) gwarantowane obywatelom prawo do świadczeń opieki
zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (ust. 2); obywatelom, niezależnie
od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do
świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, a warunki i
zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Wymieniony przepis przywiązuje więc
zasadnicze znaczenie do określenia w ustawie warunków i zakresu świadczeń
zdrowotnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r., II CSK
21/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 157).
Niespójność systemowa ustawy nowelizującej oraz niedostatki w określeniu
zarówno podmiotu zobowiązanego do zwrotu przewidzianej podwyżki
wynagrodzeń, jak i podstawy prawnej tego zwrotu oraz jego zakresu stały się
przyczyną sygnalizowanych już rozbieżności w orzecznictwie, w szczególności
dotyczących podstawy prawnej zwrotu.
Jako jedną z ewentualności rozpatrywano możliwość zastosowania art. 3571 §
1 k.c. w odniesieniu do umów o udzielanie ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych
obejmujących 2001 r. Klauzula rebus sic stantibus jest jednak instytucją o
charakterze wyjątkowym. Obok wystąpienia nadzwyczajnych zmian, które muszą
powodować określone skutki, wymaga ona, aby strony przy zawarciu umowy nie
przewidywały tych skutków, tj. nadmiernych trudności w spełnieniu świadczenia lub
rażącej straty w wyniku spełnienia świadczenia. Wymaganie to jest zrozumiałe,
gdyby bowiem strony przewidywały wspomniane skutki, zmianę okoliczności trudno
byłoby uznać za nadzwyczajną. Stwierdzenie nadzwyczajnej zmiany okoliczności
wymaga porównania warunków, w jakich zawierano umowę, z warunkami, w jakich
przyszło ją wykonywać. Jeżeli strony zawierały umowę w anormalnych warunkach,
licząc na ustabilizowanie stosunków w czasie wykonywania umowy, a do
oczekiwanego ustabilizowania stosunków nie doszło, nie można się powoływać na
art. 3571 § 1 k.c. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 stycznia 2002 r., III ZP 32/01
(OSNP 2002, nr 10, poz. 229), przedstawiając sytuację społeczną i ekonomiczną w
przeddzień uchwalenia ustawy nowelizującej, stwierdził ,,że projekt tej ustawy został
w pilnym trybie przyjęty w celu wygaszenia spektakularnej akcji strajkowej,
prowadzonej zwłaszcza przez Ogólnopolski Związek Pielęgniarek i Położnych w
szczególnie doniosłym dla polskiej kultury i obyczajowości okresie bezpośrednio
poprzedzającym święta Bożego Narodzenia. Wspomniany strajk stał się z tego
powodu także wydarzeniem medialnym, obserwowanym przez szerokie rzesze
społeczeństwa, które przyjmowało go raczej ze zrozumieniem i życzliwością dla
strajkujących, a ostatecznie było świadkiem specyficznego przyrzeczenia
publicznego poczynionego wobec tej grupy zawodowej na kwotę 203 zł przez rząd
oraz poręczonego przez parlament".
Przepis art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. budził kontrowersje od chwili
jego uchwalenia, w związku z czym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 czerwca
2005 r., III CK 674/04 (nie publ.) stwierdził, że nie można się zgodzić z tym, iż
strony, zawierając w dniu 30 grudnia 2000 r. aneks do umowy o udzielanie
świadczeń zdrowotnych w części dotyczącej 2001 r., nie przewidywały wejścia w
życie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. traktowanego jako zdarzenie, które
spowodowało nadzwyczajną zmianę stosunków w rozumieniu art. 3571 k.c. Poza
tym, jeżeli stosunek prawny nawiązany na podstawie umowy o udzielanie
ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych w 2001 r. wygasłby już, to wystąpienie z
żądaniem zmodyfikowania treści tego stosunku nie mogłoby osiągnąć
zamierzonego skutku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2003 r., I
CKN 255/01, nie publ.). Możliwość zastosowania w poruszanych przypadkach art.
3571 § 1 k.c. zasadnie zatem została w orzecznictwie wykluczona.
Przedłużające się spory dotyczące wykonania umów o udzielanie
ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych w latach 2001 i 2002 oraz dążenie do
wykonania tych umów z zachowaniem równowagi w gromadzeniu i wydatkowaniu
środków finansowych stanowiły przedmiot wypowiedzi Sądu Najwyższego również
w powoływanym już wyroku z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 541/04. Orzeczenie to
dotyczyło sytuacji, w której strony, zawierając umowę o udzielanie ubezpieczonym
świadczeń zdrowotnych w 2001 r., pozostawiły do renegocjacji - w oczekiwaniu na
systemowe rozwiązanie lub uzyskanie większych przychodów - kwestię
współfinansowania przez kasę chorych podwyżki wynagrodzeń przewidzianej w art.
4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. Jeżeliby przychody kasy chorych uległy
zwiększeniu, to odmowa przez kasę chorych renegocjacji umowy stanowiłaby - w
ocenie Sądu Najwyższego - nadużycie swej w istocie monopolistycznej pozycji.
Odwołanie się do żądania przez samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej
renegocjacji umowy o udzielanie ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych i do
możliwości oceny odmowy renegocjacji przez kasę chorych w kategoriach
nadużycia pozycji monopolistycznej słusznie jednak spotykało się z krytyką
piśmiennictwa. Jak trafnie zauważono, poniesienie dodatkowego,
nieprzewidzianego, obiektywnie uzasadnionego kosztu świadczeń zdrowotnych
wynikającego z ustawowej podwyżki płac nie może zależeć od woli stron umowy.
W wyroku z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 541/04, Sąd Najwyższy w ramach
poszukiwania podstawy prawnej obciążenia kas chorych odpowiedzialnością za
realizację wynikającego z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. obowiązku
wypłaty podwyżki wynagrodzeń wskazał też - w ślad za wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK-A Zb.Urz. 2002, nr 10,
poz. 229) oraz postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 kwietnia
2005 r., K 43/01 (OTK-A Zb.Urz. 2005, nr 4, poz. 43) - na zależność zakresu
możliwej do uzyskania rekompensaty z tytułu wypłaty podwyżki od sytuacji
finansowej podmiotów, którym powierzono realizację ubezpieczeń zdrowotnych. Z
faktu zwiększenia przychodów kas chorych w związku z podwyżką wynagrodzeń
przewidzianą w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. płynie - zdaniem Sądu
Najwyższego - wniosek, że postanowienia umowy o udzielanie ubezpieczonym
świadczeń zdrowotnych dotyczące wysokości kwot przeznaczonych na
finansowanie tych świadczeń nie mogą być wiążące i pozwana kasa chorych
(Narodowy Fundusz Zdrowia) nie może powoływać się skutecznie na to, że w
umowie brak postanowień co do obowiązku współfinansowania wspomnianej
podwyżki wynagrodzeń.
W wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01, Trybunał Konstytucyjny
stwierdził jednak przede wszystkim, że art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.,
rozumiany jako tworzący współodpowiedzialność systemu finansów publicznych za
jego wykonanie, jest zgodny z art. 2, 7 i 32 Konstytucji. Wskazana
współodpowiedzialność instytucji finansów publicznych wynika z charakteru
unormowań zawartych w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., pozbawiających
pracodawcę autonomii w kształtowaniu wynagrodzeń pracowniczych. Trybunał
Konstytucyjny dostrzegł szczególne cechy tego uregulowania, a także istotną - z
punktu widzenia przedstawionego zagadnienia prawnego - kwestię braku
wyraźnego określenia podmiotu obciążonego realizacją zobowiązań płacowych
oraz braku wskazania źródeł i mechanizmu przekazywania środków na
wprowadzone podwyżki. Odrzucił jednak zapatrywanie, że art. 4a ustawy z dnia 16
grudnia 1994 r. nie ma - w rozważanym zakresie - samodzielnego znaczenia
normatywnego. Rozstrzygnięcie o zgodności art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. z art. 2, 7 i 32 Konstytucji zostało więc uwarunkowane rozumieniem tego
przepisu jako tworzącego współodpowiedzialność systemu finansów publicznych za
jego wykonanie. Trybunał odniósł tę współodpowiedzialność do konstytucyjnych
obowiązków władzy publicznej w zakresie ochrony zdrowia. Innymi słowy, wskazał,
że publiczne środki, które są lub powinny być przeznaczone na opiekę zdrowotną,
mają zapewnić realizację zobowiązań wynikających z poddanego ocenie przepisu
ustawy. Kasy chorych, na których ciążył obowiązek racjonalnego kształtowania
odpłatności za usługi służby zdrowia, będące podmiotami finansów publicznych,
powinny więc w zakresie swych funkcji wykonywać postanowienia ustawy
nowelizującej. Jednakże z przyjętej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego formuły
mówiącej jedynie o współodpowiedzialności, a nie o pełnej odpowiedzialności
systemu finansów publicznych za wykonanie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r., wynika, że samodzielnym publicznym zakładom opieki zdrowotnej nie
przysługuje całkowita rekompensata kosztów podwyżki wynagrodzeń. Trybunał
Konstytucyjny w omawianym wyroku potwierdził zarazem te orzeczenia, które
uznają art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. za podstawę indywidualnych
roszczeń osób zatrudnionych w samodzielnych publicznych zakładach opieki
zdrowotnej o podwyżkę wynagrodzenia.
Z wyrażonymi w przedstawionym wyroku zapatrywaniami Trybunału
Konstytucyjnego harmonizują orzeczenia sądów opierające rozstrzygnięcia w
kwestii zobowiązań kas chorych na art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. Dla
tego, zasługującego na aprobatę kierunku orzecznictwa, reprezentatywny jest
przede wszystkim powoływany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r.,
III CK 405/04.
W myśl art. 56 k.c., czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej
wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego
i ustalonych zwyczajów. Przepis ten nakazuje więc przy ocenie skutków czynności
prawnej uwzględnić przede wszystkim treść czynności prawnej, a w następnej
kolejności ustawę (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2005 r.,
IV CK 203/05, nie publ.). Artykuł 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. rozumiany tak,
jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01,
jest elementem obowiązującego porządku prawnego (art. 188 pkt 1 i art. 190 ust. 1
Konstytucji). Prowadzi to do wniosku, że umowy o udzielanie ubezpieczonym
świadczeń zdrowotnych zawarte na lata 2001 i 2002 stanowiły w związku z art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. i art. 56 k.c. podstawę roszczeń samodzielnych
publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec Narodowego Funduszu Zdrowia
jako następcy prawnego kas chorych o zapłatę kwot niezbędnych do pokrycia
kosztów związanych z realizacją obowiązku wynikającego z art. 4a ustawy z dnia
16 grudnia 1994 r.
Należy podkreślić, że dopuszczona przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24
września 2003 r., I CK 143/03, możliwość uzyskania odszkodowania od władzy
publicznej z tytułu wadliwej legislacji może co najwyżej służyć - jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2005 r., III CK 405/04 - rozwiązywaniu
sytuacji patologicznych i nie powinna rzutować na przedstawiony wyżej kierunek
wykładni art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
Przyjęta wyżej wykładnia art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. pozwala
samodzielnemu publicznemu zakładowi opieki zdrowotnej dochodzić kwot
niezbędnych do pokrycia kosztów wypłaconego pracownikom wynagrodzenia bez
konieczności wykazywania szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania w
terminie przez kasę chorych (Narodowy Fundusz Zdrowia). Uznanie umów o
udzielanie ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych zawartych na lata 2001 i 2002,
w związku z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. i art. 56 k.c., za podstawę
roszczeń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec
Narodowego Funduszu Zdrowia jako następcy prawnego kas chorych o zapłatę
kwot niezbędnych do pokrycia kosztów związanych z realizacją obowiązku
wynikającego z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. umożliwia dochodzenie
tych kwot jako części należnego umownego świadczenia pieniężnego (por. np.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 368/00, OSNC 2002,
nr 1, poz. 8) wraz z odsetkami za opóźnienie (art. 481 §1 k.c.). Nie jest jednak
wykluczone, zgodnie z art. 481 § 3 k.c., domaganie się również naprawienia szkody
doznanej przez samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej wskutek zwłoki
kontrahenta, tj. nieotrzymania należnej kwoty w terminie z przyczyn, za które kasa
chorych (Narodowy Fundusz Zdrowia) ponosi odpowiedzialność (art. 476 w związku
z art. 471 in fine i art. 472 k.c.).
Podobnie, przyjęta wykładnia art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
wyklucza w rozpatrywanych sytuacjach dochodzenie przez samodzielne publiczne
zakłady opieki zdrowotnej powództw uzasadnionych bezpodstawnym
wzbogaceniem kas chorych, ponieważ niewątpliwie niedopuszczalny jest zbieg
roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia) z
roszczeniem o wykonanie umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca
1998 r., I CKN 522/97, OSNC 1998, nr 11, poz. 176).
Artykuł 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., podwyższając wynagrodzenie
pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, nie podważył
jednak samej zasady samodzielności finansowej tych zakładów, ani - zgodnie z
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01 - nie
przewidział obowiązku pełnej rekompensaty tej podwyżki przez kasy chorych,
których następcą prawnym jest Narodowy Fundusz Zdrowia. Wobec powyższego, w
myśl wyrażonej w art. 6 k.c. reguły rozkładu ciężaru dowodu, samodzielny publiczny
zakład opieki zdrowotnej, dochodzący - na podstawie umowy o udzielanie
ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych, w związku z art. 4a ustawy z dnia 16
grudnia 1994 r. i art. 56 k.c. - roszczenia o zapłatę kwoty niezbędnej do pokrycia
kosztów realizacji obowiązku wynikającego z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. powinien wykazać, że mimo podjęcia wszelkich dostępnych działań
organizacyjnych i finansowych nie był w stanie pokryć tych kosztów w całości ze
środków znajdujących się w jego dyspozycji. W razie trudności dowodowych w
ustaleniu okoliczności mających wpływ na wynik sprawy pomocne mogą się okazać
domniemania faktyczne, płynące np. z sytuacji ukształtowanej w innych
porównywalnych samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej.
Prowadzenie nieprawidłowej gospodarki finansowej lub nadmierne zadłużenie się
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej nie stanowi podstawy do
obciążenia Narodowego Funduszu Zdrowia jako następcy prawnego kas chorych.
W rezultacie, Narodowy Fundusz Zdrowia może w sporze o zapłatę kwoty
stanowiącej pokrycie kosztów podwyżki wynagrodzenia zgłaszać zarzuty dotyczące
nie tylko gospodarki finansowej, stanu zobowiązań i ich struktury, wysokości
kosztów bezpośrednich oraz pośrednich, lecz także zarzuty dotyczące stanu
zatrudnienia i organizacji pracy samodzielnego publicznego zakładu opieki
zdrowotnej, nie wyłączając przyczyn, z powodu których świadczeniodawca
wykroczył poza maksymalny poziom finansowania oraz przyczyn wzrostu kosztów
opieki zdrowotnej, a także potrzeb zastosowania określonych procedur medycznych
oraz zakupu sprzętu i aparatury medycznej. Zbadanie i rozważenie zasadności tych
zarzutów pozwoli na właściwe rozłożenie między strony umowy o udzielanie
ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych ciężaru dokonanej ex lege podwyżki
wynagrodzenia pracowników.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści
przytoczonej na wstępie.