POSTANOWIENIE Z DNIA 21 LIPCA 2000 R.
( WZ 27/2000 )


Właściwość miejscową sądu wojskowego w sprawie oskarżonego, który
został zwolniony z czynnej służby wojskowej przed wszczęciem przeciwko
niemu postępowania karnego, określa się na podstawie przepisów Działu II
kodeksu postępowania karnego ( art. 31 - 32 ), gdyż ani przepisy Działu XV
tego kodeksu, określającego postępowanie karne w sprawach podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych, ani art. 12 przepisów wprowadzających
kodeks postępowania karnego nie stanowią w tym przedmiocie inaczej.

Przewodniczący : Prezes SN gen. dyw. J. Godyń

Sędziowie SN : płk B. Rychlicki ( sprawozdawca ), płk J. Steckiewicz

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : płk M. Zawadzki
Sąd Najwyższy w sprawie Edmunda B. i Edmunda Cz., oskarżonych
o popełnienie przestępstwa określonego w art. 157 § 3 i innych k.k. z 1969 r.
w zw. z art. 2 a i 2 b ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji
Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytucie Pamięci
Narodowej ( Dz. U. Nr 21, poz. 98 ze zm. ), po rozpoznaniu zażalenia
prokuratora i oskarżonego Edmunda B., na postanowienie Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 14 czerwca 2000 r. w przedmiocie właściwości
1. u c h y l i ł zaskarżone postanowienie;
2. sprawę oskarżonych p r z e k a z a ł z właściwości Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. do rozpoznania przez Wojskowy Sąd Okręgowy
w W.
Z u z a s a d n i e n i a :


Prokurator Ośrodka Zamiejscowego Wojskowej Prokuratury Okręgowej
w P. z siedzibą w W. w dniu 3 kwietnia 2000 r. na podstawie art. 654 § 1 pkt 2
w zw. z art. 25 § 1 pkt 2 oraz 651 § 1 k.p.k. w zw. z art. 12 pkt 2 ustawy z dnia
6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego
( Dz. U. Nr 89, poz. 556 ) skierował do Wojskowego Sądu Okręgowego w P. akt
oskarżenia przeciwko Edmundowi B. i Edmundowi Cz., oskarżając :
1. Edmunda B. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 165 § 2
w zb. z art. 249 w zb. z art. 58 k.k. z 1969 r. i w zw. z art. 2 a i 2 b ustawy z dnia
6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu - Instytucie Pamięci Narodowej ( Dz. U. Nr 21, poz. 98 ze zm. ),
2. Edmunda Cz. o popełnienie przestępstw określonych w art. 165 § 2
w zb. z art. 249 w zb. z art. 158 § 1 w zb. z art. 159, 265 i 188 § 1 w zb. z art. 58
k.k. z 1969 r. w zw. z art. 2 a i 2 b cyt. wyżej ustawy oraz w art. 157 § 3 w zw.
z art. 155 § 1 k.k. z 1969 r. w zw. z art.. 2 a i 2 b cyt. wyżej ustawy.
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 4 czerwca 2000 r.,
na podstawie art. 35 § 1 k.p.k., stwierdził swą niewłaściwość i przekazał
niniejszą sprawę Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W. jako sądowi
miejscowo właściwemu ( arg. z art. 651 § 1 i 2 k.p.k. ). W szczególności WSO
w P. wskazał na następujące okoliczności uzasadniające powyższe stanowisko
procesowe. W czasie popełnienia zarzucanych przestępstw Edmund B. był
porucznikiem, a od dnia 22 lipca 1949 r. kapitanem. Edmund Cz. w tymże
okresie był kapitanem, a od dnia 6 lipca 1950 r. majorem. Śledztwo in rem
zostało wszczęte w dniu 7 maja 1991 r. przez Prokuraturę Wojewódzką w W.,
zaś w dniu 22 czerwca 1992 r. zostało przejęte przez Prokuraturę Wojskową.
Postępowanie in personam przeciwko Edmundowi B. zostało wszczęte
16 października 1991 r., przeciwko Edmundowi Cz. 7 maja 1993 r. W chwili
wszczęcia postępowania obaj oskarżeni byli żołnierzami rezerwy, albowiem
oskarżony B., pełniąc na ostatnim miejscu służbowym obowiązki Szefa WSW
został zwolniony z czynnej służby wojskowej z dniem 7 sierpnia 1990 r., zaś
Edmund Cz. pełniąc obowiązki st. pomocnika Szefa Oddziału WSW w
Szefostwie WSW w W. został zwolniony z tej służby z dniem 21 sierpnia
1957 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w P., posiłkując się regulacjami zawartymi
w art. 651 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 12 cyt. wyżej ustawy, wyraził pogląd, że
,, należy w drodze wykładni celowościowej przyjąć, iż w sytuacji, gdy
zwolnienie żołnierza z czynnej służby wojskowej nastąpiło przed wszczęciem
przeciwko niemu postępowania karnego, to w przypadku wniesienia aktu
oskarżenia przeciwko tej osobie - do rozpoznania sprawy przeciwko niej
właściwy miejscowo jest sąd wojskowy, któremu sprawa podlegałaby, gdyby
owo zwolnienie nastąpiło po wszczęciu postępowania karnego przeciwko temu
żołnierzowi ". Zdaniem WSO analogiczny pogląd został zawarty w
postanowieniu SN z dnia 31 sierpnia 1994 r., OSNKW 1995 r., z. 1 - 2, poz. 10.
Na koniec podkreślając, że ostatnim miejscem pełnienia służby przez
oskarżonych była W. stwierdził, że właściwym miejscowo do rozpoznania
niniejszej sprawy jest Wojskowy Sąd Okręgowy w W.

Na to postanowienie zażalenia wnieśli : prokurator i oskarżony Edmund
B. Prokurator na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. zarzucił obrazę przepisów
postępowania ( art. 651 § 1 i 2 ) polegającą na przyjęciu niewłaściwej wykładni
tych norm prawnych, co w konsekwencji miało wpływ na treść zaskarżonego
postanowienia i wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia. Zdaniem
żalącego, stanowisko procesowe zajęte przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P. nie
znajduje oparcia w obowiązującej procedurze karnej. Wskazując na wyjątkowy
charakter przepisu - art. 651 § 1 i 2 k.p.k. - na tle regulacji wyrażonej w art. 31
§ 1 k.p.k., autor zażalenia zaakcentował, iż art. 651 § 1 i 2 k.p.k. może być
stosowany wyłącznie do żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową w chwili
wszczęcia przeciwko nim postępowania karnego in personam. W tej sytuacji
sądem właściwym miejscowo w ujęciu art. 31 § 1 k.p.k. do rozpoznania
niniejszej sprawy jest Wojskowy Sąd Okręgowy w P., a nie Wojskowy Sąd
Okręgowy w W.

Z kolei osk. Edmund B. w swoim zażaleniu podniósł fakt, ,, iż miejscem
popełnienia rzekomego przestępstwa był W. " W związku z tym niniejsza
sprawa winna być rozpoznawana przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P. ( ... )

Sąd Najwyższy po wysłuchaniu na posiedzeniu prokuratora Naczelnej
Prokuratury Wojskowej, który popierał zażalenia prokuratora rozważył, co
następuje :
I. Zażalenia te są zasadne.
W pierwszej kolejności zauważenia wymaga fakt, iż pogląd wyrażony w
zaskarżonym postanowieniu nie został sformułowany w tonie kategorycznym.
Z jego uzasadnienia wynika pewna wątpliwość Wojskowego Sądu Okręgowego
w P. w zastosowaniu art. 651 § 1 i 2 k.p.k. w niniejszej sprawie. Przechodząc do
meritum stwierdzić należy, że poza sporem są okoliczności związane z
właściwościami podmiotowymi obu oskarżonych, miejsc pełnienia przez nich
służby wojskowej, jak i określenia chwil wszczęcia postępowania in rem i in
personam. Poza sporem jest również też kwestia właściwości wojskowego sądu
okręgowego do rozpoznania niniejszej sprawy ( arg. z art. 12 pkt 1 lit. a i pkt 2
przepisów wprowadzających kodeks postępowania karnego w zw. z art. 654 § 1
pkt 1 i 2 k.p.k. ). Powyższe stanowi punkt wyjścia do następnych rozważań w
kwestii będącej przedmiotem sporu. Wojskowy Sąd Okręgowy w P. oceniając
charakter przepisu art. 651 § 1 i2 k.p.k. posłużył się wykładnią celowościową.
Nadto swoją argumentację wzmocnił poglądem wyrażonym w powołanym
wyżej orzeczeniu z dnia 31 sierpnia 1994 r. Dla jasności sprawy należy go
zacytować w całości. Brzmi on następująco : ,, W razie zwolnienia żołnierza
zajmującego stanowisko dowódcy pułku lub wyższe z czynnej służby
wojskowej przed wszczęciem przeciwko niemu postępowania karnego ( art. 570
§ 2 k.p.k. ) w sprawie o przestępstwo, które mimo tego zwolnienia nie przestaje
podlegać orzecznictwu sądów wojskowych ( art. 564 § 2 zd. 2 k.p.k. ) wyłącznie
właściwy do rozpoznania sprawy pozostaje też wojskowy sąd okręgowy lub sąd
równorzędny ( art. 575 § 2 pkt 1 k.p.k. ). " Sąd Najwyższy zauważa, iż teza ta
została sformułowana na tle innej sytuacji faktycznoprawnej. Stąd nie może
przemawiać za trafnością stanowiska zajętego przez Wojskowy Sąd Okręgowy
w P.

Rozważając dalej, należało postawić pytanie : czy przepis art.651 § 2
k.p.k. ma zastosowanie do osoby, która została zwolniona z czynnej służby
wojskowej przed wszczęciem przeciwko niej postępowania karnego. Dokonując
wykładni tej normy - rzecz jasna - pierwszeństwo należało dać wykładni
językowej. Potencjalne odstępstwo na rzecz innych metod wykładni stanowi
wyjątek, który miałby tylko wtedy uzasadnienie, gdyby metoda ta prowadziła do
rozumowania ad absurdum. W analizowanym tu przypadku brak jest podstaw do
takiego stwierdzenia. Z przepisu tego wynika bowiem, że chodzi o taką sytuację,
gdy oskarżony w chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego
pełnił służbę wojskową w danej jednostce wojskowej. Przyjęcie, że sytuacja ta
jest równoznaczna z sytuacją oskarżonego, który w chwili wszczęcia tego
postępowania nie pełnił już służby wojskowej, stanowiłoby niczym
nieuzasadnione uznanie za tożsame dwóch różnych sytuacji procesowych, mimo
że ustawodawca takiej woli nie wyraził ani wprost, ani w sposób dorozumiany.
Skoro tak, to trzeba wyraźnie stwierdzić, że art. 651 § 2 k.p.k. nie znajduje
zastosowania w niniejszej sprawie ( ... )

Zasady właściwości sądu jako normy gwarancyjne zostały przez
ustawodawcę konkretnie oznaczone. Oczywiście mogą zdarzyć się w tej materii
sytuacje wątpliwe, np. co do konkurencji przepisu art. 651 § 2 i art. 31 czy też
art. 32 - 33 k.p.k. W takich przypadkach pierwszeństwo należy dać zasadom
stypizowanym w Dziale II k.p.k. Te ,, zawirowania " związane z właściwością
sygnalizował już SN w postanowieniu z dnia 16 marca 1981 r., Cs 10/81,
wskazując na możliwość skorzystania w tej sytuacji z przepisu art. 21 k.p.k. z
1969 r. ( OSNKW 1981 r., z. 4 - 5, poz. 28 ). W niniejszej sprawie wątpliwości
te nie zaistniały, bowiem przepis art. 646 k.p.k. wprost ( podkr. SN ) nakazuje
stosowanie przepisów działów poprzednich, chyba że przepisy Działu XV
stanowią inaczej. W omawianej sprawie - jak już nadmieniono - brak jest takich
przepisów. Pozwala to na wyrażenie poglądu : właściwość miejscową sądu
wojskowego w sprawie oskarżonego, który został zwolniony z czynnej służby
wojskowej w sytuacji, gdy zwolnienie to nastąpiło przed wszczęciem
postępowania karnego przeciwko niemu określa się na podstawie przepisów
Działu II kodeksu postępowania karnego ( art. 31 - 32 ), gdyż ani przepisy
Działu XV tego kodeksu, określającego postępowanie karne w sprawach
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, ani art. 12 przepisów
wprowadzających kodeks postępowania karnego nie stanowią w tym
przedmiocie inaczej. Zatem sądem właściwym na podstawie art. 31 § 1 k.p.k.
jest Wojskowy Sąd Okręgowy w P. W związku z tym zaszła konieczność
uchylenia zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k.,
bowiem zapadło ono z obrazą przepisów postępowania, mającą wpływ na jego
treść.
II. Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa, mając jednak na względzie potrzebę
usprawnienia postępowania sądowego, a co za tym idzie jego społeczne koszty,
w trybie art. 36 w zw. z art. 9 § 1 k.p.k. postanowił przekazać sprawę
oskarżonych z właściwości Wojskowego Sądu Okręgowego w P. do
rozpoznania przez Wojskowy Sąd Okręgowy w W. W sprawie zgromadzono
duży materiał dowodowy ( 34 tomy akt ). Do bezpośredniego przesłuchania
prokurator zawnioskował 96 świadków. Wśród nich 28 zamieszkuje w Wx., zaś
26 w W., bądź w jej pobliżu. Pozostali przebywają w różnych miastach kraju.
Nadto oskarżony Edmund Cz. na stałe mieszka w W. Z uwagi na schorzenie
wymaga stałej opieki lekarskiej. Wszystkie te okoliczności razem wzięte
uzasadniają celowość tegoż rozstrzygnięcia. ( ... )