Postanowienie z dnia 18 lutego 2005 r.
III SPP 30/05

Sąd okręgowy, w którego okręgu ma być prowadzona egzekucja jest wy-
łącznie właściwy do rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania o nada-
nie klauzuli wykonalności orzeczeniu sądowemu, także wówczas, gdy przed-
miotem skargi jest przebieg postępowania przed sądem okręgowym lub apela-
cyjnym.

Sędzia SN Katarzyna Gonera.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lutego
2005 r. sprawy ze skargi Tadeusza G. na przewlekłość postępowania egzekucyjnego
Sądu Okręgowego w Katowicach [...]

p r z e k a z a ł skargę na przewlekłość postępowania egzekucyjnego Sądowi
Okręgowemu w Katowicach.

U z a s a d n i e n i e

Tadeusz G. wniósł do Sądu Najwyższego skargę na przewlekłość postępowa-
nia przed Sądem Okręgowym w Katowicach [...] oraz przed Sądem Apelacyjnym w
Katowicach, które - według twierdzeń skarżącego - od 7 lipca 2000 r. nie rozpoznały
jego zażalenia na ponowne nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu w
postaci nakazu zapłaty skierowanemu przeciwko niemu jako dłużnikowi wekslowemu
(poręczycielowi). Skarżący wniósł o nakazanie Sądowi Okręgowemu w Katowicach
Wydziałowi Gospodarczemu nadania biegu jego zażaleniu z 7 lipca 2000 r. oraz o
,,zasądzenie odszkodowania w kwocie 10.000 zł".
W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 16 listopada 2004 r., III SPP 42/04,
której nadano moc zasady prawnej (dotychczas niepublikowana, przekazana do pu-
blikacji w OSNP 2005 nr 5), Sąd Najwyższy stwierdził, że do skargi na przewlekłość
postępowania uregulowanej w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naru-
szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuza-
sadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843), rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy w
sprawie cywilnej, stosuje się przymus adwokacko-radcowski (art. 3932 k.p.c.). Z tre-
ści skargi wniesionej w rozpoznawanej sprawie nie wynikało, że wnoszący ją jest
uprawniony do sporządzenia jej osobiście. W skardze nie zaznaczono bowiem, że
wnosi ją osoba wykonująca zawód adwokata lub radcy prawnego. Gdyby osoba wno-
sząca skargę nie była uprawniona do jej wniesienia (nie będąc adwokatem lub radcą
prawnym, albo sędzią, prokuratorem lub notariuszem, albo profesorem lub doktorem
habilitowanym nauk prawnych), skarga wniesiona do Sądu Najwyższego byłaby nie-
dopuszczalna jako złożona bez zachowania wymagania dotyczącego przymusu ad-
wokacko-radcowskiego. Taka skarga przed dniem 5 lutego 2005 r. podlegałaby od-
rzuceniu, a po tym dniu zwrotowi - w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), w której uchylono art. 3932 k.p.c. i wprowa-
dzono nowe regulacje - art. 871 i 130 § 5 k.p.c. Zgodnie z tymi przepisami, w postę-
powaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów
lub radców prawnych; zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związa-
nych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem
niższej instancji; przepisu tego nie stosuje się, gdy stroną, jej przedstawicielem usta-
wowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub dok-
tor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną lub jej przedstawicielem ustawo-
wym jest adwokat lub radca prawny (art. 871 k.p.c.). Pisma procesowe sporządzone
z naruszeniem art. 871 k.p.c. podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków,
chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 130 § 5 k.p.c.). Te nowe przepisy mają bezpo-
średnie zastosowanie, także do spraw wszczętych przed ich wejściem w życie.
Z akt sprawy wynika jednak, że Tadeusz G. jest radcą prawnym (tak przyjął
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 września 1999 r. [...], oddalającym zażalenie
pozwanego Tadeusz G. na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach o odrzu-
ceniu kasacji). Ponieważ skarga na przewlekłość postępowania została złożona w
sposób wymagany w art. 871 k.p.c. (sporządził ją radca prawny, chociaż nie zostało
to zaznaczone w treści skargi), nie było podstaw do zarządzenia jej zwrotu (z mocy
art. 130 § 5 k.p.c. w związku z art. 871 k.p.c. i art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r.) - dlatego został jej nadany bieg.
Z akt sprawy wynika ponadto, że Tadeusz G. wniósł 7 lipca 2000 r. zażalenie
,,w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności na rzecz wierzyciela" i zarzucając ob-
razę art. 788 k.p.c. wniósł o uchylenie postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalno-
ści. W uzasadnieniu zażalenia wskazał, że ,,klauzula nadana w dniu 6 kwietnia zo-
stała nadana bezprawnie" (chodzi prawdopodobnie o postanowienie z 6 kwietnia
2000 r., co nie jest jednak pewne, ponieważ w aktach sprawy [...] nie sposób doszu-
kać się postanowienia z 6 kwietnia 2000 r., którego przedmiotem byłoby nadanie
klauzuli wykonalności, a skarżący w zażaleniu nie podał innej sygnatury akt sprawy,
w której postanowienie takie zostało wydane) oraz że o nadaniu kolejnej klauzuli wy-
konalności na rzecz kolejnego wierzyciela dowiedział się w dniu 3 lipca 2000 r., kiedy
to komornik odwiedził go w domu, przedstawiając mu nowy tytuł wykonawczy. Na-
stępnie, w odpowiedzi na pytanie Sądu Okręgowego, komornik sądowy rewiru II przy
Sądzie Rejonowym w Raciborzu odpowiedział, że dłużnik Tadeusz G. o wszczęciu
egzekucji zawiadomiony został w dniu 16 lutego 2000 r. przy pierwszej czynności
egzekucyjnej, jaką było zajęcie rachunku bankowego, o czym świadczy wniosek
dłużnika o umorzenie egzekucji z 17 lutego 2000 r. Kierując się powyższą informacją
komornika Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z 31 sierpnia 2000 r. odrzu-
cił zażalenie dłużnika Tadeusza G. na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli
wykonalności jako spóźnione, powołując się na to, że zgodnie z art. 795 § 2 k.p.c.
dłużnik może złożyć zażalenie na postanowienie co do nadania klauzuli wykonalno-
ści w terminie siedmiu dni od daty doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji;
tymczasem - jak wynika z informacji komornika sądowego w Raciborzu - dłużnik za-
wiadomienie takie otrzymał najpóźniej 17 lutego 2000 r., dlatego zażalenie wniesione
do Sądu 10 lipca 2000 r. (pismo z 7 lipca 2000 r.) jako spóźnione należało odrzucić.
Na powyższe postanowienie Sądu Okręgowego z 31 sierpnia 2000 r. dłużnik Tade-
usz G. wniósł zażalenie do Sądu Apelacyjnego w Katowicach, powołując się na to, że
3 lipca 2000 r. odwiedził go komornik, doręczając mu ponowne zawiadomienie o
wszczęciu egzekucji, tym razem z klauzulą wykonalności nadaną 6 kwietnia 2000 r.
przez Sąd Okręgowy w Katowicach na rzecz Kompanii Spirytusowej ,,W.P." SA w W.,
na to zawiadomienie dłużnik wniósł zażalenie (w piśmie z 7 lipca 2000 r.), które zo-
stało bezpodstawnie odrzucone jako spóźnione. Postanowieniem z 28 lutego 2001 r.
[...] Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił zażalenie dłużnika na postanowienie z 31
sierpnia 2000 r. odrzucające jego zażalenie w przedmiocie nadania klauzuli wykonal-
ności. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Apelacyjny stwierdził, iż ,,nie budzi
wątpliwości, że zażalenie dotyczy nadania przez Sąd klauzuli wykonalności w dniu
15 grudnia 1999 r., o treści której pozwany zawiadomiony został 18 stycznia 2000 r.,
przy wszczęciu postępowania egzekucyjnego". Na kolejne pisma dłużnika Tadeusza
G. dotyczące ,,podania informacji w przedmiocie rozpoznania jego zażalenia z 7 lipca
2000 r." Sąd Okręgowy udzielił mu pisemnej informacji, że zażalenie to zostało roz-
poznane przez Sąd Okręgowy postanowieniem z 31 sierpnia 2000 r . oraz przez Sąd
Apelacyjny postanowieniem z 28 lutego 2001 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga dotyczy w istocie - jak należy założyć na podstawie analizy jej treści -
nierozpoznania przez Sąd Okręgowy w Katowicach zażalenia dłużnika Tadeusza G.
na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 6 kwietnia 2000 r. (którego nie
ma w aktach sprawy [...]), którym - jak twierdzi skarżący - została nadana klauzula
wykonalności tytułowi egzekucyjnemu skierowanemu przeciwko dłużnikowi na rzecz
kolejnego wierzyciela. Z treści uzasadnienia skargi wynika zatem, że dotyczy ona
czynności podejmowanych przez sąd w postępowaniu egzekucyjnym. Nadanie tytu-
łowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności jest bowiem czynnością sądową, która
niewątpliwie systemowo (ze względu na systematykę Kodeksu postępowania cywil-
nego zarówno przed zmianami, które weszły w życie po dniu 5 lutego 2005 r. w wy-
niku nowelizacji wynikającej z ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 172, poz.
1804, jak i po tych zmianach), genetycznie i funkcjonalnie łączy się bezpośrednio z
prowadzeniem postępowania egzekucyjnego.
Postępowanie rozpoznawcze w sprawie [...] Sądu Okręgowego w Katowicach,
w której Tadeusz G. był pozwanym, zakończyło się definitywnie z chwilą wydania
przez Sąd Najwyższy [...] postanowienia z 16 września 1999 r. oddalającego zażale-
nie pozwanego Tadeusza G. na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z
22 marca 1999 r. o odrzuceniu jego kasacji od postanowienia tego Sądu z 23 paź-
dziernika 1998 r. Od chwili prawomocnego zakończenia postępowania rozpoznaw-
czego postępowanie weszło w fazę postępowania egzekucyjnego. Skarga pozwa-
nego Tadeusza G. o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomoc-
nym postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 października 1998 r. -
wniesiona 14 kwietnia 2003 r. - została prawomocnie odrzucona (postanowieniem
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3 grudnia 2003 r. [...]).
Nie może być zatem żadnych wątpliwości, że skarga dotyczy tej fazy postępo-
wania, która prowadzona jest po prawomocnym zakończeniu postępowania rozpo-
znawczego, czyli fazy postępowania egzekucyjnego. Wymaga zatem rozważenia
kwestia, jaki sąd jest właściwy do jej rozpoznania.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naru-
szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuza-
sadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843, powoływanej w dalszym ciągu jako
ustawa), sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem,
przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępo-
wania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym - właściwy do jej rozpozna-
nia jest Sąd Najwyższy. Gdyby wziąć pod uwagę treść tylko tych dwóch przepisów
(art. 4 ust. 1 i ust. 2 wskazanej ustawy), należałoby przyjąć, że sądem właściwym do
rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania przed Sądem Okręgowym w Kato-
wicach byłby Sąd Apelacyjny w Katowicach (art. 4 ust. 1), a sądem właściwym do
rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania przed Sądem Apelacyjnym w Ka-
towicach - Sąd Najwyższy (art. 4 ust. 2). Jednakże w przepisie dotyczącym właściwo-
ści sądu w sprawach o naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępo-
waniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki została autonomicznie uregulowana
właściwość sądu w sprawach, które wyszły z fazy postępowania rozpoznawczego i
znalazły się w fazie postępowania egzekucyjnego. Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy,
sądem właściwym do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości postępowania
egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądo-
wego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykony-
wane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykona-
nia orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - sąd, w
okręgu którego dokonano pierwszej czynności.
Przepis art. 4 ust. 4 ustawy - jako stanowiący wyjątek od reguły wynikającej z
art. 4 ust. 1 i ust. 2 - ma zastosowanie w niniejszej sprawie jako dotyczącej niewąt-
pliwie przewlekłości postępowania egzekucyjnego, co zostało wcześniej obszernie
wyjaśnione. Ustawodawca nie przewidział bowiem wyjątków od reguły dotyczącej
właściwości sądu w sprawach przewlekłości postępowania egzekucyjnego (art. 4 ust.
4), zwłaszcza nie uregulował odrębnie sytuacji, w której klauzulę wykonalności tytu-
łowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu okręgowego jako sądu pierwszej in-
stancji miałby nadawać ten sąd. Przepisy dotyczące nadawania klauzuli wykonalno-
ści tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu (art. 781 § 1 i § 3 k.p.c.) oraz
zaskarżalności postanowienia sądu co do nadania klauzuli wykonalności (art. 795
k.p.c.), ulokowane w dziale II zatytułowanym ,,Tytuły egzekucyjne i klauzula wykonal-
ności" stanowią niewątpliwie część systemowej regulacji dotyczącej postępowania
egzekucyjnego. W konfrontacji z treścią art. 4 ust. 4 ustawy oznacza to, że sprawę ze
skargi na przewlekłość postępowania o nadanie klauzuli wykonalności jako wstępnej
fazy postępowania egzekucyjnego powinien rozpoznać sąd okręgowy, w którego
okręgu prowadzona jest (ma być) egzekucja, także wtedy, gdy przedmiotem postę-
powania jest nadanie przez sąd okręgowy klauzuli wykonalności sądowemu tytułowi
egzekucyjnemu.
Skoro sprawa dotyczy przewlekłości postępowania egzekucyjnego prowadzo-
nego w okręgu Sądu Okręgowego w Katowicach, to wyłącznie ten Sąd jest właściwy
do rozpoznania skargi. Nie ma podstaw do przyjęcia właściwości Sądu Najwyższego
w takiej sprawie. Przepis art. 4 ust. 4 ustawy nie przewiduje w żadnej sytuacji właści-
wości Sądu Najwyższego w sprawie dotyczącej przewlekłości postępowania egzeku-
cyjnego. Nie ma też żadnego przepisu, z którego wynikałaby zasada, że jeżeli skarga
obejmuje czynności sądowe w postępowaniu egzekucyjnym podejmowane przed
sądami różnych instancji, to do jej rozpoznania właściwy jest sąd przełożony nad są-
dem wyższej instancji. Sąd Najwyższy jest zatem właściwy wyłącznie do rozpoznania
skargi na przewlekłość postępowania rozpoznawczego przed sądem apelacyjnym,
ewentualnie postępowania rozpoznawczego przed Sądem Najwyższym (art. 4 ust. 2
ustawy) i nigdy nie jest właściwy do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości po-
stępowania egzekucyjnego, nawet gdyby czynności w tym postępowaniu podejmo-
wał sąd apelacyjny.
Mając powyższe na uwadze należało przekazać skargę na przewlekłość po-
stępowania egzekucyjnego Sądowi Okręgowemu w Katowicach na podstawie art.
200 § 2 k.p.c. w związku z art. 4 ust. 4 oraz art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowa-
niu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
========================================