Postanowienie z dnia 13 stycznia 1999 r.
II UKN 412/98

Sprawa o umieszczenie w spisie osób uprawnionych do nieodpłatnego
nabycia świadectw rekompensacyjnych na podstawie ustawy z dnia 6 marca
1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze bu-
dżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent
(Dz.U. Nr 30, poz. 164 ze zm.) jest sprawą o świadczenie w rozumieniu art. 393
pkt 1 KPC.


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Maria
Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 1999 r. sprawy z wniosku
Kazimierza K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o
świadectwa rekompensacyjne, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 22 maja 1998 r. [...]

o d r z u c i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. zawiadomieniem z dnia 8
października 1997 r. odmówił Kazimierzowi K. umieszczenia w spisie uprawnionych
do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych ponieważ w dniu 14 listo-
pada 1991 r. nie przysługiwał mu wzrost lub dodatek z tytułu pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, który stanowi podstawę prawną nieod-
płatnego nabycia tych świadectw.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie, po roz-
poznaniu odwołania wnioskodawcy, wyrokiem z dnia 9 stycznia 1998 r. [...] zmienił
zaskarżoną decyzję i ustalił, że wnioskodawca jest osobą uprawnioną do nieodpłat-
nego nabycia świadectw rekompensacyjnych. W uzasadnieniu wyroku Sąd ten uznał,
że wnioskodawca, uprawniony do emerytury od dnia 1 czerwca 1991 r. prawomoc-
nym wyrokiem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Mielcu z dnia 15 listopada 1991 r.
oraz zaświadczeniem zakładu pracy z dnia 18 grudnia 1991 r., wydanym w wykona-
niu tego wyroku, wykazał, że w okresie od 1 sierpnia 1955 r. do 31 sierpnia 1971 r.
wykonywał pracę w szczególnych warunkach. Wobec tego ustalenia Sąd uznał, że
wnioskodawca w dacie przejścia na emeryturę powinien był otrzymać dodatek za
pracę w szczególnych warunkach w związku z czym spełnił warunki z art. 3 pkt 2
ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego nie podwyższania
płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i
rent (Dz. U. Nr 30, poz. 164 ze zm.).

Wyrokiem z dnia 22 maja 1998 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Rzeszowie, uwzględniając apelację organu rentowego, zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie wnioskodawcy. W uzasadnieniu wyroku Sąd
dokonał wykładni art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. uznając, że do nieod-
płatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych uprawnieni są jedynie ci emeryci i
renciści, którzy mieli ustalone prawo do wzrostu lub dodatku z tytułu pracy w szcze-
gólnych warunkach i taki wzrost lub dodatek pobierali do dnia 14 listopada 1991 r., tj.
do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji eme-
rytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.
U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), a na podstawie jej przepisów utracili ten wzrost (doda-
tek) i organ rentowy zaprzestał go wypłacać.

W kasacji od tego wyroku zarzucono naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca
1997 roku o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budże-
towej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent przez przyję-
cie, że do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych uprawnieni są jedy-
nie ci emeryci i renciści, którzy do dnia 14 listopada 1991 r. mieli ustalone prawa do
wzrostu lub dodatku z tytułu pracy w szczególnych warunkach i taki wzrost lub do-
datek pobierali. Wnioski kasacyjne zmierzały do zmiany zaskarżonego wyroku w ca-
łości i ,,utrzymania w mocy" wyroku Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 9
stycznia 1998 r. [...] lub uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądo-
wi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia.


Rozpoznając kasację Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:


Kasacja nie jest zwykłym środkiem zaskarżenia lecz środkiem szczególnym o
ograniczonej dopuszczalności. Stosownie do art. 393 pkt 1 KPC kasacja nie przysłu-
guje w sprawach o świadczenia, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niż-
sza od pięciu tysięcy złotych. W pierwszej kolejności, w sporze o umieszczenie - na
podstawie art. 3 pkt 2 wyżej powołanej ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompen-
sowaniu (...) utraty niektórych wzrostów i dodatków do emerytury i rent - na liście
osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych rozs-
trzygnięcia wymaga zagadnienie, czy przedmiotem zaskarżenia jest świadczenie, czy
też ustalenie prawa.

W sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, w orzecznictwie
Sądu Najwyższego ukształtował się jednolity pogląd, zgodnie z którym kasacja nie
przysługuje wówczas, gdy przedmiotem zaskarżenia jest wysokość świadczenia
emerytalno-rentowego do którego prawo zostało przyznane. W wyroku z dnia 8
stycznia 1997 r., II UKN 40/96, wydanym w sprawie, w której przedmiotem sporu i
zaskarżenia kasacyjnego była zmiana wysokości podstawy wymiaru i wskaźnika
uprzednio przyznanej emerytury Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przedmiotem zaskarże-
nia nie jest samo prawo do świadczenia emerytalnego ale, ustalona zgodnie z art. 22
KPC, kwota, o którą świadczenie to zostało obniżone. (OSNAPiUS 1997 nr 16, poz.
301, podobnie postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 10 października 1996 r., II
UKN 4/96 - OSNAPiUS 1997 nr 8, poz. 138; z dnia 14 stycznia 19997 r., II UKN
51/96 - OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 329; notka OSNAPiUS 1998 nr 2, poz. 66).
Zgodnie z art. 54 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) w związku z § 16
ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz
wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 w brzmieniu i w za-
kresie obowiązującym do dnia 14 listopada 1991 r.) pracownik, który nabył prawo do
emerytury i wykonywał pracę w szczególnych warunkach - wymienionych w wykazie
A stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia - co najmniej przez 15 lat, miał
prawo do wzrostu emerytury lub renty o 10% podstawy jej wymiaru. Na mocy art. 21
ust. 4 w związku z art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) zaprzestano wypłacania tego wzrostu natomiast
sposób jego zrekompensowania ustanowiła powołana wyżej ustawa z dnia 6 marca
1997 r. wyłącznie poprzez nieodpłatne nabycie przez osoby uprawnione świadectw
rekompensacyjnych na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Stosownie do jej
art. 9 świadectwo rekompensacyjne jest skarbowym papierem wartościowym na oka-
ziciela. Papiery wartościowe znajdujące się w powszechnym obrocie w gospodarce
rynkowej opartej na pieniądzu, stanowią pieniądz zastępczy. Operacje pieniężne do-
konywane surogatami, a więc pieniądzem zastępczym, prowadzą do wypłat gotów-
kowych, względnie wymagają istnienia gotówki w obrocie, jako punktu odniesienia
(por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1995 r., II
UZP 40/94, OSNAPiUS 1995 nr 20, poz. 251). Wartość nominalna świadectwa re-
kompensacyjnego wynosi 1 złoty (art. 9 ust. 2 ustawy), a uprawnionemu przysługują
te świadectwa o łącznej wartości nominalnej równej należności ustalonej zgodnie z
załącznikiem do ustawy (art. 4 ). W świetle powyższego uprawniony jest więc pogląd,
że wniesione na podstawie art. 18 ust. 3 w związku z art. 19 ustawy z dnia 6 marca
1997 r. żądanie zamieszczenia w spisie osób uprawnionych do nieodpłatnego naby-
cia, stosownie do jej art. 3 pkt 2 w związku z art. 4, świadectw rekompensacyjnych,
jest w istocie żądaniem przyznania jednorazowego świadczenia pieniężnego.
Umieszczenie (odmowa umieszczenia) w spisie ani też wartość przysługujących (do-
chodzonych) świadectw rekompensacyjnych nie mają wpływu na prawo lub wyso-
kość uprzednio przyznanych świadczeń emerytalno rentowych, dlatego też w sprawie
ma zastosowanie art. 393 pkt 1 KPC.

Zgodnie z pkt 2 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. wysokość należ-
ności dla osób, którym przysługiwał w dniu 14 listopada 1991 r. wzrost albo dodatek
do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze zależy od: wysokości wzrostu (dodatku), wieku uprawnionego w dniu 14 listopada
1991 r. oraz od wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty przed rewaloryza-
cją. W rozpatrywanej kasacji wartość przedmiotu zaskarżenia określono na kwotę
7.200 zł. Sąd Najwyższy stwierdził, że żadna z pozycji wskazanych w tym załączniku
takiej kwoty nie wskazuje. Przedmiotem zaskarżenia jest wzrost emerytury o 10%
podstawy jej wymiaru, w dniu 14 listopada 1991 r. wnioskodawca miał 57 lat, pods-
tawa wymiaru jego emerytury przed jej rewaloryzacją nie przekraczała 300 zł (po de-
nominacji) a wartość dochodzonych świadectw udziałowych, zgodnie z powołanym
załącznikiem, wynosi 4749 zł. Tak więc wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa
od kwoty wskazanej w art. 393 pkt 1 KPC w związku z czym kasacja jest niedopusz-
czalna.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie powołanych przepi-
sów oraz art. 3938 KPC orzekł jak w sentencji postanowienia.
========================================