Postanowienie z dnia 25 stycznia 2007 r.
I UZ 38/06

Ustawową podstawą wznowienia postępowania wskazaną w art. 403 § 2
k.p.c. jest powołanie się na dowody, co do których w trakcie postępowania za-
kończonego prawomocnym wyrokiem strona obiektywnie dysponowała możli-
wością ich zgłoszenia, jednakże tego nie uczyniła wskutek braku procesowej
potrzeby ich powołania, a nie wskutek opieszałości, zaniedbania, zapomnienia,
czy błędnej oceny.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 stycznia
2007 r. sprawy z odwołania Zofii W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K. na skutek zażalenia ubezpieczonej na postanowienie Sądu Apela-
cyjnego w Krakowie z dnia 27 czerwca 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 29 maja 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
K. odmówił ubezpieczonej Zofii W. prawa do emerytury nauczycielskiej, wskazując,
że do dnia złożenia wniosku o przyznanie prawa do emerytury (czyli do 10 kwietnia
2003 r.) udokumentowała jedynie 12 lat, 6 miesięcy i 7 dni pracy nauczycielskiej, za-
miast 20 lat wymaganych ustawą. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy zaznaczył,
że wnioskodawczyni do stażu pracy nie wliczono okresów jej zatrudnienia w charak-
terze nauczyciela-katechety w Parafii Rzymskokatolickiej w O. od 1 września 1982 r.
do 31 sierpnia 1985 r. oraz od 1 września 1987 r. do 31 sierpnia 1989 r., ponieważ
parafia ta zgłaszała do ubezpieczenia zatrudnianych przez siebie pracowników do 31
sierpnia 1978 r. Ponadto, organ rentowy nie zaliczył wnioskodawczyni do stażu pracy
okresu jej zatrudnienia w tej parafii od 1 września 1985 r. do 30 sierpnia 1987 r., po-
nieważ parafia nie figuruje w ewidencji płatników składek w Oddziale ZUS w R.
Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kielcach oddalił odwołanie od przedmiotowej decyzji. Sąd
Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni, urodzona 15 listopada 1952 r., podjęła za-
trudnienie od 16 kwietnia 1974 r. Od 1 stycznia 1983 r. do 31 sierpnia 1985 r. oraz od
1 września 1987 r. do 31 sierpnia 1989 r. nauczała religii w Parafii [...] w O., a w
okresie od 1 września 1985 r. do 30 sierpnia 1987 r. nauczała religii w Kurii Diecezji
R. Wydziału Katechetycznego w R. Wniosek o emeryturę ubezpieczona złożyła 10
kwietnia 2003 r. w trakcie zatrudnienia na stanowisku nauczyciela religii w Szkole
Podstawowej w S.; na jej wniosek umowa o pracę została rozwiązana z dniem 31
sierpnia 2003 r. Ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przeprowadził w oparciu o akta
organu rentowego oraz na podstawie zeznań ubezpieczonej. W ocenie Sądu Okrę-
gowego, wnioskodawczyni wykazała ogólny staż pracy w wymiarze 28 lat, 3 miesięcy
i 19 dni, w tym staż pracy nauczycielskiej w wymiarze 19 lat, 4 miesiące i 20 dni. Sąd
Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni należy zaliczyć do okresu pracy nauczyciel-
skiej w rozumieniu art. 1 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity teks: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.)
wskazane okresy pracy w charakterze katechety, jednakże pomimo tego, ubezpie-
czona nadal nie legitymuje się minimalnym, wymaganym przez ustawę stażem nau-
czycielskim. W związku z tym, powołując się na art. 88 Karty Nauczyciela, Sąd Okrę-
gowy uznał, że ubezpieczona nie spełniła żadnego z warunków wymaganych w tym
przepisie, skoro nie wykazała ani 30-letniego ogólnego okresu zatrudnienia, ani 20-
letniego okresu pracy nauczycielskiej. Nadto, Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodaw-
czyni nie spełnia warunku rozwiązania stosunku pracy na swój wniosek, gdyż konty-
nuuje zatrudnienie w szkole.
Od tego wyroku ubezpieczona złożyła apelację, załączając do niej kopie: 1)
kart informacyjnych leczenia szpitalnego z września i listopada 2003 r., 2) pisma roz-
wiązującego z nią umowę o pracę z dniem 31 sierpnia 2003 r., 3) zgody byłego pra-
codawcy z 2 stycznia 1980 r. na przedłużenie urlopu bezpłatnego po wykorzystaniu
urlopu macierzyńskiego celem podjęcia opieki nad dzieckiem, 4) zgody pracodawcy
z 4 lutego 1980 r. na podjęcie pracy w trakcie trwania urlopu bezpłatnego, 5) umowy
o pracę zawartej 30 września 2002 r. ze Szkołą Podstawową w S., 6) umowy z 7
listopada 2002 r. w sprawie pożyczki na remont podjętej ze środków funduszu świad-
czeń socjalnych przy Liceum Ogólnokształcącym w B. oraz 7) wniosku o przyznanie
pożyczki z funduszu socjalnego, skierowanego do Gminnego Zespołu Ekonomiczno-
Administracyjnego Szkół w Z. Ubezpieczona wywiodła, że po uwzględnieniu okresu
pracy w gospodarstwie rolnym rodziców legitymuje się ponad 30-letnim okresem za-
trudnienia oraz że organ rentowy błędnie nie zaliczył jej 4 miesięcy pracy nauczyciel-
skiej w okresie od 1 września do 31 grudnia 1982 r., w którym przebywała na urlopie
bezpłatnym na wychowanie dziecka. Według ubezpieczonej jej okres pracy nauczy-
cielskiej przekracza wymagane 20 lat, gdyż świadczyła ją od 1 września 1982 r. do
31 sierpnia 2003 r.
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2004 r. [...] Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił
apelację. Sąd odwoławczy wywiódł, że przeszkodą w nabyciu prawa do emerytury
nie jest nierozwiązanie stosunku pracy przez ubezpieczoną oraz że trafna jest ocena
Sądu pierwszej instancji, iż okres nauczania religii w katechizacji parafialnej w ra-
mach stosunku pracy przed dniem 25 października 1990 r. jest okresem pracy na-
uczycielskiej w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Sąd Apelacyjny uznał
nadto za błędny pogląd organu rentowego, że do okresu 20 lat pracy nauczycielskiej
nie wlicza się okresów nieobecności w pracy spowodowanej czasową niezdolnością
do pracy. Jednakże, Sąd drugiej instancji wskazał, że nawet przy zaliczeniu okresów
pracy w gospodarstwie rolnym rodziców (co nie było przedmiotem rozpoznania)
ubezpieczona nie wykazała w sposób niebudzący wątpliwości 20-letniego okresu
pracy w charakterze nauczyciela. W ocenie Sądu Apelacyjnego, świadectwa pracy
potwierdzające okresy pracy wnioskodawczyni w okresach od 1 września 1982 r. do
31 sierpnia 1985 r. i od 1 września 1987 r. do 31 sierpnia 1989 r. są niewiarygodne,
bowiem zostały wystawione odpowiednio w dniach 1 września 1982 r. i 1 września
1987 r., a więc w datach rozpoczęcia przez nią świadczenia pracy. W życiorysie znaj-
dującym się w aktach osobowych Szkoły Podstawowej w O., sporządzonym przez
ubezpieczoną w 1994 r., zamieściła ona informację, że w latach 1982-1984 uczęsz-
czała do Studium Katechetycznego w R., a pracę nauczyciela religii rozpoczęła w
1990 r. w Szkole Podstawowej w S. Natomiast w podaniu o pracę z 25 kwietnia 1991
r., znajdującym się w aktach osobowych Szkoły Podstawowej w S., ubezpieczona
powołała się na 4-letni staż pracy na stanowisku katechetki, czyli w najkorzystniej-
szym dla niej wariancie od 1 września 1987 r. Okoliczność tę potwierdziła w podaniu
sporządzonym w sierpniu 1992 r., w którym wskazała 5-letni staż pracy w tym
charakterze. Ze świadectwa pracy wystawionego przez Okręgową Spółdzielnię Mle-
czarską w K. wynika, że w okresie od 16 kwietnia 1974 r. do 31 grudnia 1982 r. wnio-
skodawczyni pozostawała w stosunku pracy z tą Spółdzielnią. W ocenie Sądu Apela-
cyjnego, dołączone do apelacji kserokopie pism z 2 stycznia i 4 lutego 1980 r. doty-
czące zgody na przedłużenie okresu trwania urlopu bezpłatnego i zgody na podjęcie
w tym czasie zatrudnienia, w żaden sposób nie popierają twierdzenia jakoby wnio-
skodawczyni w okresie od 1 września do 31 grudnia 1982 r. wykonywała pracę kate-
chetki, a pierwszy z załączonych dokumentów jednoznacznie wskazuje na ,,przepra-
wiony rok" w dacie ,,31 grudnia 1982 r.". W konkluzji uzasadnienia swego wyroku,
Sąd drugiej instancji zaznaczył, że nie ma uzasadnionych podstaw do przyjęcia, iż
przed dniem 1 września 1987 r. wnioskodawczyni wykonywała pracę katechety, tym
bardziej że studium katechetyczne ukończyła dopiero w 1984 r., co sama potwier-
dziła w sporządzonym przez siebie życiorysie.
Po uprawomocnieniu się wyroku Sądu drugiej instancji, w dniu 24 kwietnia
2004 r. do Sądu Okręgowego wpłynęła wniesiona przez wnioskodawczynię skarga o
wznowienie postępowania. Ubezpieczona wniosła o zmianę wyroku przez uznanie,
że przysługuje jej prawo do emerytury. W uzasadnieniu wskazała, że w marcu i
kwietniu 2005 r. wykryła ,,okoliczności faktyczne i środki dowodowe" przemawiające
za tym, iż legitymuje się niezbędnym okresem pracy w charakterze nauczyciela kate-
chezy. Dowodami mającymi potwierdzać wykonywanie przez nią pracy katechety są
dołączone do skargi 22 świadectwa nauki religii wystawione przez wnioskodawczynię
uczniom Szkoły Podstawowej w S. za rok szkolny 1986/1987. W skardze zamiesz-
czono także wniosek o przesłuchanie w charakterze świadków kilku imiennie wska-
zanych osób na okoliczność wykonywania przez ubezpieczoną pracy katechety w
latach 1982-1989 r. w szkołach podstawowych w O., K. i S. oraz na okoliczność wizy-
towania prowadzonych przez ubezpieczoną lekcji religii. Wnioskodawczyni podała,
że potrzeba ,,poszukiwania nowych dowodów" powstała po dokonaniu przez nią ana-
lizy uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego, z treści którego powzięła informację
dlaczego Sądy pierwszej i drugiej instancji nie dały wiary złożonym przez nią świa-
dectwom pracy i nie uwzględniły jej stażu pracy.
Postanowieniem z dnia 28 października 2005 r. [...] Sąd Okręgowy odrzucił
skargę o wznowienie postępowania, przyjmując że nie została ona oparta na ustawo-
wej podstawie. Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z dnia 28 grudnia 2005
r. [...] uchylił to postanowienie, a następnie Sąd Okręgowy postanowieniem z 26 maja
2006 r. [...], przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie.
Postanowieniem z 27 czerwca 2006 r. [...] Sąd Apelacyjny w Krakowie odrzucił
skargę. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Apelacyjny wskazał, że skarżąca
miała obiektywną możliwość przedstawienia dokumentów i powołania świadków na
okoliczność potwierdzenia jej pracy na stanowisku katechetki w latach 1982-1989,
czego nie uczyniła w wyniku zaniedbania w starannym gromadzeniu materiału dowo-
dowego i niedostrzeżenia potrzeby ich powołania na wcześniejszych etapach postę-
powania. W związku z powyższym uznał, że skarga nie jest oparta na ustawowej
podstawie wznowienia.
Postanowienie to wnioskodawczyni zaskarżyła zażaleniem, w którym zarzuciła
naruszenie art. 299 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z przesłuchania ubez-
pieczonej jako strony oraz art. 410 § 1 k.p.c. przez odrzucenie skargi o wznowienie
postępowania, mimo jej oparcia na ustawowej podstawie z art. 403 § 2 k.p.c. W uza-
sadnieniu zażalenia podniosła, że stanowisko zajęte przez Sąd Apelacyjny nie ma
dostatecznego oparcia w materiale dowodowym. Ubezpieczona zwraca uwagę, że
niemożliwe było wcześniejsze powołanie w charakterze świadka księdza Mariana T. -
wizytatora katechizacji, skoro do marca 2005 r. nie znała miejsca jego pobytu i nie
miała praktycznie żadnych możliwości ustalenia jego miejsca zamieszkania. Do spo-
tkania z nim doszło dopiero w marcu 2005 r. na zjeździe katechetów Diecezji R., co
miało miejsce już po prawomocnym zakończeniu postępowania. Zeznania tej osoby
w charakterze świadka, dotyczące pracy skarżącej w charakterze katechetki w latach
1982-1989, stanowiłyby istotny dowód w sprawie, uzasadniający uwzględnienie
skargi o wznowienie postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 399 § 1 w związku z art. 403 § 2 k.p.c., można żądać wzno-
wienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem w razie
późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać
w poprzednim postępowaniu. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyż-
szego, nowe okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, które mogłyby mieć wpływ
na wynik sprawy, to fakty lub dowody powstałe (istniejące) przed uprawomocnieniem
się orzeczenia, z których strona nie mogła skorzystać w prawomocnie zakończonym
postępowaniu (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21
lutego 1969 r., III PZP 63/68, OSNCP 1969 nr 12, poz. 208). Dowody (środki dowo-
dowe), na które ubezpieczona powołuje się w skardze o wznowienie istniały przed
uprawomocnieniem się wyroku Sądu drugiej instancji i są powołane na istotne oko-
liczności faktyczne. Problem sprowadza się więc do oceny, czy ubezpieczona mogła
z nich skorzystać (złożyć stosowne wnioski dowodowe) przed uprawomocnieniem się
wyroku. Co do zasady przyjmuje się, że niemożność skorzystania ze środków dowo-
dowych w poprzednim postępowaniu dotyczy sytuacji, w której strona nie mogła w
toku postępowania wskazać określonych faktów lub przedstawić stosownych dowo-
dów, gdyż w tym czasie nie wiedziała o nich i przy dochowaniu należytej staranności
nie mogła się o nich dowiedzieć. Nie odnosi się to zatem do okoliczności i dowodów
jawnych z materiału poprzedniego postępowania, a tylko niedostrzeżonych przez
stronę (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 1961 r., I CR 147/60,
OSNCP 1962 nr 1, poz. 30; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1968
r., I CO 1/68, OSNCP 1969 nr 2, poz. 36; Nowe Prawo 1970 nr 4 z glosą M. Saw-
czuka; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 maja 2005 r., I
ACa 789/05, OSA 2006 nr 2, poz. 4). Jednakże, przez wykrycie nowego środka do-
wodowego (art. 403 § 2 k.p.c.) rozumieć należy także uzyskanie możności skorzysta-
nia ze środka dowodowego, o którego istnieniu strona w poprzednim postępowaniu
zakończonym wyrokiem wprawdzie wiedziała, jednak nie mogła nań się powołać, nie
wiedząc, gdzie się znajduje lub czy w ogóle da się odszukać (uzasadnienie wskaza-
nego postanowienia z dnia 15 maja 1968 r. oraz orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 10 listopada 1938 r., C.II. 905/38, Nowa Palestra 1939 nr 3, s. 135). Ten element
prawidłowej wykładni art. 403 § 2 k.p.c. dotyczy powołania się przez ubezpieczoną
na wykrycie dowodu z zeznań wskazanego świadka. Ubezpieczona twierdzi bowiem,
że nie mogła w poprzednim postępowaniu skorzystać z tego dowodu, gdyż nie wie-
działa, gdzie świadek mieszka. To twierdzenie należy zweryfikować w celu oceny
zaistnienia podstawy wznowienia postępowania.
Przede wszystkim należy jednak zważyć, że niemożność skorzystania w po-
przednim postępowaniu z określonych faktów lub środków dowodowych nie zachodzi
wtedy, gdy istniała obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu, a tylko
na skutek opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy błędnej oceny potrzeby ich
powołania, strona tego nie uczyniła (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lu-
tego 1999 r., II CKN 807/98, LEX nr 78214). Inaczej mówiąc, ustawową podstawą
wznowienia postępowania, wskazaną w art. 403 § 2 k.p.c., jest także powołanie się
na dowody, co do których w trakcie postępowania zakończonego prawomocnym
orzeczeniem strona dysponowała obiektywnie możliwością ich zgłoszenia, jednakże
w toku procesu nie miała potrzeby powołania się na nie. Niezasadne i nielogiczne
byłoby bowiem wymaganie od strony przedstawiania kolejnych dowodów na okolicz-
ność faktyczną, która została już udowodniona (przyznaną, niezaprzeczoną, ustaloną
przez sąd w uzasadnieniu orzeczenia). W sprawie zakończonej prawomocnym wyro-
kiem występowała potrzeba oceny spełniania przez ubezpieczoną kilku przesłanek
nabycia prawa do emerytury (ogólnego stażu pracy, zaliczenia pracy w gospodar-
stwie rolnym rodziców, zaliczenia do stażu pracy nauczycielskiej okresu urlopu bez-
płatnego, konieczności rozwiązania stosunku pracy). Ostatecznie jednak rozstrzy-
gnięcie Sądu drugiej instancji oparte jest na ustaleniach faktycznych dotyczących
wykonywania przez ubezpieczoną pracy w charakterze nauczyciela-katechety w
okresie od 1 września 1982 r. do 31 sierpnia 1989 r. Ten okres pracy nauczycielskiej
wnioskodawczyni udowodniła w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, w tym zna-
czeniu, że Sąd ten poczynił w uzasadnieniu wyroku w tym zakresie ustalenia zgodne
z twierdzeniami ubezpieczonej. W związku z tym wnioskodawczyni nie miała żad-
nego powodu, by przed Sądem drugiej instancji przedstawiać dalsze dowody na oko-
liczność wykonywania przez nią pracy nauczycielskiej w tym okresie, zwłaszcza że
ustalenia te nie były kwestionowane przez organ rentowy (co do faktów, ani w postę-
powaniu sądowym, ani w decyzji). Potrzeba powołania nowych dowodów na potwier-
dzenie wykonywania przez ubezpieczoną pracy nauczycielskiej we wskazanym okre-
sie powstała dopiero wskutek odmiennej oceny materiału dowodowego przez Sąd
Apelacyjny, który uznał za niewiarygodne świadectwa pracy wnioskodawczyni za
okresy pracy od 1 września 1982 r. do 31 sierpnia 1985 r. oraz od 1 września 1987 r.
do 31 sierpnia 1989 r. Ubezpieczona trafnie wywodzi więc, że o potrzebie powołania
dalszych dowodów dotyczących tych ustaleń dowiedziała się dopiero po zapoznaniu
się z pisemnym uzasadnieniem Sądu Apelacyjnego. Zaniechanie przez ubezpie-
czoną powoływania w toku poprzedniego postępowania dalszych dowodów dla udo-
wodnienia wykonywania pracy nauczycielskiej we wskazanym okresie, nie było prze-
jawem braku inicjatywy dowodowej (opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy
błędnej oceny potrzeby ich powołania). Należy więc uznać, że w skardze o wznowie-
nie postępowania ubezpieczona powołuje się na nowe dowody, z których - w rozu-
mieniu art. 403 § 2 k.p.c. - w poprzednim postępowaniu nie mogła skorzystać.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie powołanych przepi-
sów oraz art. 39815 § 1 w związku z art. 3941 § 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================