POSTANOWIENIE Z DNIA 3 LUTEGO 2004 R.
V KZ 3/04


Jeżeli skazany, który wykazał, że nie jest w stanie ponieść kosztów
obrony, składa sporządzone osobiście zażalenie na zarządzenie o odmo-
wie przyjęcia kasacji wraz z wnioskiem o wyznaczenie adwokata do spo-
rządzenia tego zażalenia, albo wniosek taki składa w terminie wyznaczo-
nym do usunięcia formalnego braku zażalenia, to wniosek ten należy
uwzględnić i wyznaczyć innego adwokata, z pominięciem tego, który - wy-
znaczony uprzednio - nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji.

Przewodniczący: sędzia SN J. Skwierawski.

Sąd Najwyższy w sprawie Józefa F., skazanego za przestępstwo
określone w art. 207 § 1 k.k. i inne, po rozpoznaniu zażalenia skazanego
na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału Sądu Okręgowego w S. z
dnia 7 października 2003 r., o odmowie przyjęcia zażalenia na zarządzenie
z dnia 3 lipca 2003 r., o odmowie przyjęcia kasacji

p o s t a n o w i ł u c h y l i ć zaskarżone zarządzenie i p r z e k a z a ć
sprawę Sądowi Okręgowemu w S. celem rozpoznania wniosku o wyzna-
czenie adwokata z urzędu do sporządzenia i podpisania zażalenia na za-
rządzenie o odmowie przyjęcia kasacji.



U Z A S A D N I E N I E

Zarządzeniem z dnia 30 maja 2003 r. Przewodniczący Wydziału Są-
du Okręgowego w S., w uwzględnieniu wniosku pozbawionego wolności
skazanego Józefa F., złożonego wraz ze sporządzoną przez niego kasa-
cją, wyznaczył ,,adwokata z urzędu (...) celem podjęcia czynności związa-
nych z ewentualnym wniesieniem kasacji". Adwokat będący w tej sprawie
obrońcą Józefa F. z urzędu do chwili uprawomocnienia się wyroku skazu-
jącego, poinformował Sąd, że ,,nie stwierdza podstaw wniesienia kasacji", a
przewodniczący wydziału zarządzeniem z dnia 3 lipca 2003 r. odmówił
przyjęcia kasacji sporządzonej przez skazanego. Odpis tego zarządzenia
doręczono adwokatowi, który nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji
oraz skazanemu wraz z pouczeniem o prawie zaskarżenia zarządzenia za-
żaleniem sporządzonym przez adwokata. Adwokat, któremu doręczono
odpis zarządzenia, nie wniósł zażalenia. Wobec nieuwzględnienia ponow-
nego wniosku skazanego o wyznaczenie innego adwokata, a także niesku-
teczności wezwania skazanego do usunięcia formalnego braku sporzą-
dzonego przez niego osobiście zażalenia na odmowę przyjęcia kasacji,
zaskarżonym zarządzeniem odmówiono przyjęcia tego zażalenia.
W zażaleniu na to zarządzenie, złożonym przez skazanego z zacho-
waniem terminu, Józef F. utrzymuje, że ,,blokuje ono możliwość" kontroli
wyroku skazującego, w wyniku ,,odmówienia wyznaczenia obrońcy z urzę-
du do napisania i podpisania zażalenia" przy jednoczesnym wymaganiu,
aby zażalenie sporządził adwokat. Skazany twierdzi również, że po powia-
domieniu go w dniu 5 czerwca 2003 r. o wyznaczeniu jako adwokata z
urzędu tej samej osoby, która była jego obrońcą z urzędu - a jeszcze
przed poinformowaniem go o stanowisku w przedmiocie wniesienia kasacji,
wnosił o zmianę adwokata wyznaczonego z urzędu ,,celem wniesienia ka-
sacji" z powodu braku zaufania do tego obrońcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawiony wyżej stan procesowy wymaga uzupełnienia o stwier-
dzenie, że składając sporządzone przez siebie zażalenie na zarządzenie o
odmowie przyjęcia kasacji, skazany złożył jednocześnie wniosek o wyzna-
czenie adwokata z urzędu do sporządzenia tego zażalenia. Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 3 września 2003 r. nie uwzględnił tego wniosku,
choć w uzasadnieniu postanowienia - co warto podkreślić - dał wyraz
przekonaniu, że adwokat, który nie stwierdził podstaw do wniesienia kasa-
cji, nie ma racjonalnych powodów do kwestionowania zarządzenia odma-
wiającego przyjęcia kasacji sporządzonej przez skazanego. To niewątpli-
wie trafne spostrzeżenie Sądu nie doprowadziło jednak do rozstrzygnięcia,
które stanowiłoby logiczną konsekwencję tego spostrzeżenia. Tymczasem
ta właśnie kwestia ma zasadnicze znaczenie dla oceny prawidłowości pro-
cedowania w niniejszej sprawie w postępowaniu przedkasacyjnym.
Nie ulega wątpliwości, że wyznaczenie adwokata z urzędu w celu
sporządzenia i podpisania kasacji lub poinformowania o braku podstaw do
jej wniesienia (art. 84 § 3 k.p.k.) powoduje w zakresie trwałości jego umo-
cowania, a więc w kwestii zakresu jego pełnomocnictwa, różne skutki, w
zależności od stanowiska zajętego przezeń w przedmiocie treści zlecenia.
Adwokat, który wniósł kasację zachowuje uprawnienie do podejmowania
dalszych czynności związanych z biegiem i rozpoznaniem kasacji. W wy-
padku natomiast niestwierdzenia podstaw do wniesienia kasacji, umoco-
wanie adwokata wyznaczonego z urzędu wygasa z chwilą poinformowania
o tym na piśmie prezesa Sądu. Podkreślona tutaj różnica jest oczywistą i
zrozumiałą konsekwencją wyrażonego przez adwokata stanowiska, będą-
cego następstwem dokonanej przez niego oceny w przedmiocie podstaw
do zaskarżenia prawomocnego orzeczenia. W tym właśnie znaczeniu nie-
racjonalne i naruszające prawo do obrony byłoby zarówno wymaganie od
adwokata, który nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji, aby podej-
mował później czynności pozostające w opozycji do jego poglądu, jak i
oczekiwanie, jak miało to miejsce w niniejszej sprawie, że może on kwe-
stionować zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji, a więc - de facto -
własne stanowisko, będące przy tym wyłączną przyczyną wydania tego
zarządzenia. Jeżeli zatem skazany, który wykazał, że nie jest w stanie po-
nieść kosztów obrony, składa sporządzone osobiście zażalenie na zarzą-
dzenie o odmowie przyjęcia kasacji wraz z wnioskiem o wyznaczenie ad-
wokata do sporządzenia tego zażalenia, albo wniosek taki składa w termi-
nie wyznaczonym do usunięcia formalnego braku zażalenia, to wniosek ten
należy uwzględnić i wyznaczyć innego adwokata, z pominięciem tego, któ-
ry - wyznaczony uprzednio - nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji.
Prezentowanie odmiennego poglądu oznaczałoby, że wynikające z art. 530
§ 3 zd. 1 k.p.k. uprawnienie skazanego do złożenia zażalenia miałoby je-
dynie formalny charakter i byłoby w istocie iluzoryczne.
Należy przyjąć, że zakres pełnomocnictwa udzielonego tak wyzna-
czonemu adwokatowi z urzędu, obejmuje uprawnienie zarówno do sporzą-
dzenia i podpisania zażalenia, jak i do niestwierdzenia podstaw do wyko-
nania tej czynności. W tym ostatnim wypadku, podobnie jak w wypadku
niestwierdzenia podstaw do sporządzenia kasacji (arg. a maiori ad minus
ex art. 84 § 3 k.p.k.), powinien o tym poinformować w piśmie organ sądo-
wy. Przedstawione tutaj uwagi wynikają z przekonania o konieczności w
pełni analogicznego stosowania art. 84 § 3 k.p.k. do zażalenia na zarzą-
dzenie o odmowie przyjęcia kasacji, skoro jest ono również objęte wymo-
giem przymusu adwokackiego (art. 530 § 3 zd. 2 k.p.k.), a obowiązek spo-
rządzenia środka zaskarżenia wiązać należy wówczas tylko z sytuacją, w
której adwokat, po zbadaniu sprawy, stwierdza merytoryczne podstawy
uzasadniające wniesienie środka.
Możliwość złożenia przez adwokata oświadczenia, że nie stwierdza
podstaw do wniesienia zażalenia (podobnie jak w wypadku kasacji) nie na-
rusza, ani nie ogranicza prawa do obrony. Uprawnienie do wniesienia środ-
ka zaskarżenia nie oznacza bowiem nigdy obowiązku zaskarżenia, bez
względu na to, czy istnieją przesłanki, które potrzebę skorzystania z tego
tego uprawnienia uzasadniają. Przeciwnie, uprawnienie to stwarza stronie
procesowej jedynie możliwość kwestionowania w drodze kontroli instancyj-
nej orzeczenia lub decyzji organu sądowego, jeżeli istnieją podstawy do
zaskarżenia. Takie znaczenie i funkcje tego uprawnienia przesądzają o
granicach uprawnień adwokata, a więc podmiotu fachowego, mającego
zapewnić wysoki merytoryczny poziom zleconych mu czynności, eliminują-
cy, a przynajmniej ograniczający wypadki bezpodstawnego wnoszenia
środka zaskarżenia. Uprawnienie strony do wniesienia środka zaskarżenia
realizowane jest zatem najpierw przez sam fakt badania przez adwokata,
czy istnieją podstawy do wniesienia środka, a następnie, przez wniesienie
środka w wypadku ustalenia takich podstaw.
W niniejszej sprawie, ze względu na treść rozstrzygnięcia Sądu Naj-
wyższego aktualizuje się zagadnienie zakresu przesłanek skutecznego za-
skarżenia zarządzenia o odmowie przyjęcia kasacji w takiej szczególnej
sytuacji, w której wyłączną przyczyną odmowy jest niestwierdzenie pod-
staw do wniesienia kasacji przez adwokata wyznaczonego z urzędu w celu
rozważenia, czy podstawy takie istnieją. Fakt, iż w tej sprawie adwokat nie
stwierdził podstaw do wniesienia kasacji jest przecież niesporny, podobnie
jak jednolite jest również orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii braku
podstaw do wyznaczenia innego (i dalszych) adwokata z urzędu, w celu
ponownego badania sprawy, czy weryfikacji stanowiska zajętego przez
pierwotnie wyznaczonego adwokata. Błędny byłby jednak wniosek, że w
opisanej sytuacji eliminuje to możliwość kwestionowania zarządzenia o
odmowie przyjęcia kasacji. W zażaleniu na takie zarządzenie, niezależnie
od rodzaju przyczyny, która stała się merytoryczną podstawą tego roz-
strzygnięcia, kwestionować można wady i uchybienia, jakimi dotknięte jest
samo zarządzenie, a więc jego niezgodność z przepisami prawa lub regu-
łami procedowania, które wymagają dokonania określonych czynności
jeszcze przed wydaniem zarządzenia. W tej kwestii wystarczy przykładowo
wskazać na przedwczesne wydanie zarządzenia, w wyniku pominięcia
obowiązku wezwania strony do usunięcia braku formalnego pisma (art. 120
k.p.k.), czy wydanie go bez uprzedniego rozstrzygnięcia w przedmiocie
wniosku o wyznaczenie innego adwokata z urzędu.
Tego rodzaju uchybienia miały miejsce w niniejszej sprawie. Kiedy
bowiem skazany zawiadomiony został, że wyznaczony z urzędu adwokat
nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji, nie został jednocześnie (ani
później) wezwany, na podstawie art. 120 § 1 k.p.k., do usunięcia w wyzna-
czonym terminie braku formalnego sporządzonej przez siebie kasacji, w
drodze złożenia kasacji sporządzonej przez ustanowionego przez siebie
obrońcę. Co więcej, złożony wówczas przez skazanego niezwłocznie,
wniosek o wyznaczenie innego adwokata z urzędu został wprawdzie przez
Sąd rozpoznany postanowieniem z dnia 3 lipca 2003 r., lecz w tym samym
dniu wydane zostało zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji. Niezaskar-
żalność postanowienia nie usprawiedliwiała wcale jednoczesnego wydania
tego zarządzenia, ponieważ skazany, powiadomiony o nieuwzględnieniu
jego wniosku o wyznaczenie innego adwokata, powinien być i w takiej sy-
tuacji wezwany do usunięcia braku formalnego kasacji.
Trzeba podkreślić, że z treści art. 120 § 1 k.p.k. wynika obowiązek
wezwania strony do usunięcia wskazanych w tym przepisie braków formal-
nych pisma procesowego. Gwarancyjna dla strony funkcja tego przepisu
polega nie tylko na tym, że pismo nie może być uznane za bezskuteczne w
inny sposób (w innym trybie), a w szczególności bez wiedzy strony, lecz i
na tym, że ostatecznie możliwość uczynienia pisma skutecznym, w okre-
ślonym, znanym stronie terminie, zależy od niej samej. W niniejszej spra-
wie skazany, po wykorzystaniu przysługującego mu uprawnienia do zabie-
gania o sporządzenie kasacji przez adwokata z urzędu i nieskuteczności
tych starań, mógł ustanowić adwokata z wyboru. Pozbawiony został jednak
możliwości usunięcia braku formalnego kasacji, a mógł nawet sądzić, że po
złożeniu przez adwokata z urzędu oświadczenia, iż nie znajduje podstaw
do wniesienia kasacji, utracił z tą chwilą uprawnienia do jej wniesienia.
Zaniechanie wezwania skazanego do usunięcia braku formalnego
kasacji powoduje w niniejszej sprawie dwie konsekwencje. Pierwszą z nich
jest możliwość skutecznego zaskarżenia zarządzenia o odmowie przyjęcia
kasacji, skoro i z tego powodu wydane zostało przedwcześnie. Drugą kon-
sekwencją jest natomiast fakt, że skazany dysponuje nieprzerwanie możli-
wością skutecznego usunięcia braku formalnego kasacji, ponieważ postę-
powanie przedkasacyjne nie zostało prawomocnie zakończone. Nie można
przecież twierdzić, że w trwającym jeszcze postępowaniu przedkasacyj-
nym strona traci możliwość usunięcia braku formalnego kasacji z chwilą
przeoczenia przez organ sądowy obowiązku stosowania art. 120 k.p.k.
Tymczasem istniejąca nadal możliwość usunięcia braku powoduje, że ter-
min do wniesienia kasacji jest dla skazanego nadal otwarty, a kasacja spo-
rządzona przez adwokata nie mogłaby nie być przyjęta z powodu uchybie-
nia terminu do jej wniesienia. W opisanej tutaj sytuacji procesowej nie
można wykluczyć również możliwości wniesienia kasacji przez adwokata
wyznaczonego z urzędu. Gdyby bowiem adwokat z urzędu, wyznaczony
do sporządzenia zażalenia, stwierdził podstawy do wniesienia kasacji (art.
523 k.p.k.), miałby obowiązek zawarcia odpowiedniej informacji w treści
zażalenia, a sąd rozpoznający zażalenie, po uchyleniu zarządzenia o od-
mowie przyjęcia kasacji, obowiązek przekazania sprawy w celu wyznacze-
nia adwokata z urzędu do sporządzenia kasacji (najpewniej w osobie auto-
ra zażalenia). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazywano na możli-
wość wyznaczenia innego adwokata z urzędu w celu rozważenia podstaw
do wniesienia kasacji. Dopuszczano ją w wypadku wykazania i ustalenia,
że wyznaczony z urzędu adwokat zaniedbał swych obowiązków (postano-
wienie z dnia 12 stycznia 1999 r., III KZ 139/99, z aprobującymi uwagami
S. Zabłockiego w: Przegląd orzecznictwa, Pal. 2000, nr 2-3, s. 175), a za-
niedbanie takie stwierdzone zostało w wewnątrzkorporacyjnym postępo-
waniu dyscyplinarnym lub dostrzeżone z urzędu przez organ sądowy (po-
stanowienie z dnia 1 lipca 1999 r., V KZ 33/99, OSNKW 1999, z. 9-10, poz.
56). Nie ma żadnych przeszkód, aby możliwość tę dopuścić także w sytu-
acji, w której adwokat wyznaczony z urzędu do sporządzenia zażalenia
stwierdza podstawy do wniesienia kasacji, a strona dysponuje nadal
uprawnieniem do usunięcia braku formalnego kasacji sporządzonej osobi-
ście i wniesionej w terminie.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak na wstępie.