POSTANOWIENIE Z DNIA 10 WRZEŚNIA 2008 R.
II KZ 43/08


W ramach obowiązku określonego w art. 84 § 3 k.p.k. poinformowa-
nie na piśmie sądu o braku podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o
wznowienie postępowania - jako efekt udzielonej pomocy prawnej - po-
winno przybrać formę opinii prawnej.

Przewodniczący: sędzia SN J. Matras.

Sąd Najwyższy w sprawie Piotra C., skazanego z art. 197 § 1 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 10 września 2008 r.,
zażalenia skazanego na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału Karne-
go Sądu Apelacyjnego w Ł. z dnia 30 czerwca 2008 r., o odmowie przyję-
cia wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wy-
rokiem Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 19 maja 2006 r., którym utrzymano w
mocy wyrok w sprawie Sądu Rejonowego w K., na podstawie art. 530 § 2
k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k.

p o s t a n o w i ł zaskarżone zarządzenie utrzymać w mocy.


U Z A S A D N I E N I E

Zaskarżonym zarządzeniem Przewodniczący Wydziału Karnego Są-
du Apelacyjnego w Ł. odmówił przyjęcia wniosku o wznowienie postępo-
wania w sprawie Sądu Rejonowego w K., wobec faktu, że skazany wezwa-
ny do uzupełnienia braku formalnego wniosku przez sporządzenie i podpi-
sanie tego wniosku przez adwokata, w zakreślonym terminie braku tego nie
uzupełnił. Podstawą wezwania skazanego do uzupełnienia braku formal-
nego osobiście sporządzonego wniosku o wznowienie postępowania był
fakt, że wyznaczony skazanemu obrońca z urzędu nie znalazł podstaw do
złożenia wniosku o wznowienie postępowania i złożył stosowne oświad-
czenie procesowe. W zażaleniu skazany podkreślił, że uzasadnienie za-
rządzenia jest zgodne ze stanem faktycznym, ale został postawiony w sy-
tuacji, gdy do takiego wezwania nie mógł się dostosować. W uzasadnieniu
swego zażalenia, jak też w treści kolejnych pism procesowych, przesłanych
w ślad za zażaleniem, skazany podkreślał niedostateczny sposób kontroli
sądu nad pracą adwokata ustanowionego z urzędu, albowiem w jego oce-
nie opinia tego obrońcy to ,,stek bzdur, cytatów i frazesów" w sytuacji, gdy
dostarczył obrońcy niepodważalne dowody swojej niewinności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Istotą wniesionego środka
odwoławczego od wydanego zarządzenia nie jest - jak sam przyznaje
skarżący - wzruszanie jego podstaw faktycznych i prawnych, ale twierdze-
nie o niemożności dostosowania się do wydanego zarządzenia oraz deza-
wuowanie efektów czynności podjętych przez obrońcę z urzędu. Co do
pierwszej kwestii to trzeba wyraźnie podkreślić, że termin określony w
przepisie art. 120 § 1 k.p.k. ma charakter terminu stanowczego i choć nie
może zostać przywrócony (nie jest terminem zawitym), to w żadnej mierze
nie sposób stwierdzić, aby zamykał skazanemu możliwość złożenia wnio-
sku o wznowienie postępowania w tej sprawie. Skazany ma bowiem moż-
liwość złożenia wniosku o wznowienie postępowania w każdym czasie, o
ile wniosek taki zostanie sporządzony i podpisany przez adwokata lub rad-
cę prawnego (art. 545 § 2 k.p.k.). Z treści zażalenia skazanego, jak też
pism procesowych przez niego składanych (także po otrzymaniu opinii ad-
wokata ustanowionego z urzędu), wynika, że najistotniejszym zarzutem do-
tyczącym wydanego zarządzenia - a wiążącym się częściowo, w kontek-
ście swojej sytuacji majątkowej, także z twierdzeniem o niemożności, final-
nego, dostosowania się do zarządzenia wydanego na podstawie art. 120 §
1 k.p.k. - jest twierdzenie, że ustanowiony z urzędu adwokat nienależycie
wykonywał swe obowiązki, czego dowodem miało być zwrócenie mu (ska-
zanemu) - w stanie nienaruszonym - tej korespondencji, którą wcześniej
adwokatowi wysłał.
Zarzut ten w istocie wiąże się więc z twierdzeniem co do przedwcze-
sności wydanego zarządzenia o odmowie przyjęcia - sporządzonego oso-
biście przez skazanego - wniosku o wznowienie, albowiem zawiera supo-
zycję, że obowiązkiem sądu, który wyznaczył obrońcę z urzędu, powinna
być zmiana obrońcy z urzędu, bowiem obrońca wykonał swoją pracę w
sposób nienależyty. Argument ten, chociaż niedotyczący wprost zaskarżo-
nego zarządzenia, wymaga rozważenia, a to z tego powodu, iż wykazanie,
że ustanowiony skazanemu obrońca z urzędu narusza (lub naruszył) swe
obowiązki oznacza, iż skazany był pozbawiony skutecznej pomocy prawnej
przez ustanowionego mu - do określonej czynności procesowej - obrońcę
z urzędu, choć takie prawo do obrońcy z urzędu zostało mu przyznane
przez sąd. W takim układzie procesowym, kiedy skazany nie ma dosta-
tecznych środków finansowych na ustanowienie obrońcy z wyboru do tej
właśnie czynności, zaniedbania obrońcy z urzędu, niedostrzeżone przez
ustanawiający go sąd lub prezesa sądu, faktycznie skutkują zamknięciem
skazanemu możliwość złożenia skutecznego od strony formalnoprawnej
wniosku o wznowienie postępowania, skoro tenże wniosek objęty jest
przymusem adwokacko-radcowskim, a skazany z powodu swojej sytuacji
materialnej nie może ustanowić sobie obrońcy z wyboru. Trzeba przy tym
stanowczo podkreślić, że prawa do skutecznej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu w postępowaniu wznowieniowym lub kasacyjnym nie należy utoż-
samiać z obowiązkiem spełnienia oczekiwań skazanego w oderwaniu od
określonego stanu faktycznego i prawnego, ale z rzetelnym i starannym
wykonywaniem swych obowiązków - w zakresie określonym decyzją sądu
- zgodnie z posiadaną wiedzą i kwalifikacjami oraz przy przestrzeganiu
obwarowań ustawowych określających możliwość wniesienia jednego z
tych nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Jeśli więc wyznaczony w opar-
ciu o przepis art. 84 § 3 k.p.k. obrońca z urzędu nie stwierdził podstaw do
wniesienia kasacji lub też wniosku o wznowienie postępowania, to brak jest
podstaw prawnych aby wyznaczać skazanemu kolejnego obrońcę, tylko
dlatego, że decyzja taka nie spełnia oczekiwań skazanego (por. m.in. po-
stanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1997 r., V KZ 57/97,
OSNKW 1997, z. 9-10, poz. 82). Jeżeli jednak sąd albo prezes sądu
stwierdzi z urzędu lub na skutek wniosku skazanego, że adwokat, który
złożył takie oświadczenie procesowe (opinię) zaniedbał swym obowiązkom,
to powinien podjąć stosowne decyzje, a taką niewątpliwie winno być roz-
strzygnięcie o ustanowieniu nowego obrońcy z urzędu (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z: dnia 12 stycznia 1999 r., III KZ 139/99; z dnia 1 lipca
1999 r., V KZ 33/99, OSNKW 1999, z.9-10, poz. 56; z dnia 26 października
2007r., V KZ 63/07, Lex 341889; z dnia 18 stycznia 2008r., III KZ 136/07,
Lex 359569). Przypomnieć też trzeba, że na gruncie art. 6 ust. 3 lit. c Euro-
pejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
(Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.), Trybunał Praw Człowieka wska-
zał, że celem Konwencji jest ochrona praw rzeczywistych i skutecz-
nych (podkr. SN), a w przypadku ustanowienia obrońcy z urzędu, jako
elementu rzetelnego procesu, właściwe organa krajowe mają obowiązek
interwencji wyłącznie w razie oczywistego zaniedbania obowiązków przez
adwokata, a jedną z form tej interwencji jest zmiana obrońcy (Kamasiński
przeciwko Austrii, orzeczenie z dnia 19 grudnia 1989 r., A. 168, § 65; Im-
brioscia przeciwko Szwajcarii, orzeczenie z dnia 24 listopada 1993 r., A.
275; Artico przeciwko Włochom, orzeczenie z dnia 13 maja 1980 r., A. 37,
skarga 6694/74 - w: M. A. Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Orzecznictwo, tom I., Kraków 2001, s. 60-61, 886v ).
Przepisy Kodeksu postępowania karnego, określające w wykonaniu
normy art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, zasady korzystania z pomocy obrońcy
z urzędu, wskazują, że na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego
obrońcy prezes właściwego sądu (art. 81 § 2 k.p.k.), jak też właściwy sąd
(art. 378 § 2 k.p.k.), zwalnia dotychczasowego obrońcę z jego obowiązków
i wyznacza oskarżonemu innego obrońcę z urzędu. Specyfiką postępowa-
nia przedkasacyjnego oraz postępowania przed złożeniem wniosku o
wznowienie postępowania jest jednak to, że adwokata z urzędu ustanawia
się do stwierdzenia istnienia podstaw do wniesienia tych nadzwyczajnych
środków zaskarżenia, a jeśli składa on oświadczenie o braku podstaw do
ich wniesienia, to jego upoważnienie do występowania w tej sprawie jako
obrońca ulega zakończeniu. Tylko w sytuacji, gdy obrońca składa kasację
lub wniosek o wznowienie postępowania, to jest uprawniony do udziału w
dalszym postępowaniu, a skoro takie uprawnienie do ,,przedłużonego" dzia-
łania adwokat uzyskuje tylko, gdy wniesie te nadzwyczajne środki zaskar-
żenia, to zgodnie z wnioskowaniem a contrario nie jest on uprawniony do
udziału w dalszych czynnościach, wówczas gdy złoży oświadczenia o bra-
ku podstaw do kasacji lub wznowienia postępowania (art. 84 § 3 k.p.k.). W
istocie, zatem od strony procesowej wniosek skazanego, w którym zawarta
jest krytyczna ocena dotychczasowego adwokata, nie jest wnioskiem o
zmianę adwokata, albowiem adwokat ten nie występuje już w tym postę-
powaniu. Wniosek taki może być ujmowany tylko jako kolejny wniosek o
wyznaczenie innego adwokata do realizacji tej samej czynności, tj. do prze-
analizowania istnienia podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o
wznowienie postępowania. Jeśli należycie wykazane okoliczności przed-
stawione w takim wniosku, w zestawieniu chociażby z treścią złożonej
przez ustanowionego adwokata z urzędu opinii, wskazują w sposób oczy-
wisty na zaniedbania w wykonaniu nałożonego przez sąd obowiązku kon-
troli istnienia podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o wznowienie po-
stępowania, to obowiązkiem prezesa sądu (lub sądu) powinno być wyzna-
czenie skazanemu kolejnego obrońcy z urzędu do wykonania takiego obo-
wiązku, albowiem brak jest wówczas podstaw do stwierdzenia, że po-
przednio ustanowiony z urzędu adwokat zapewnił realizację przyznanego
skazanemu prawa w sposób rzetelny. W tym kontekście nabiera szczegól-
nego znaczenia opinia o braku podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku
o wznowienie postępowania, chociaż dostrzec trzeba, że sformalizowanie
obu tych postępowań oraz szczególne wymogi skorzystania z tych nad-
zwyczajnych środków zaskarżenia (art. 523 k.p.k. oraz art. 540 k.p.k., art.
540a k.p.k. i art. 541 k.p.k.) wskazują w sposób jednoznaczny na zakres
ustaleń i ocen w treści złożonej opinii. Wydaje się natomiast wątpliwe, aby
w sytuacji gdy oświadczenie takie ogranicza się do jednozdaniowego zwro-
tu o braku podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o wznowienie postę-
powania, obowiązek taki był właściwie realizowany. Nadmienić od razu na-
leży, że uwaga ta nie odnosi się do opinii złożonej w niniejszej sprawie. Na
marginesie tych wywodów wyjaśnić należy tez jeszcze kwestię formy in-
formacji złożonej w wykonaniu obowiązku określonego w art. 84 § 3 k.p.k.
Wprawdzie w przepisie tym ujęto, że obrońca powinien poinformować na
piśmie (podkr. SN) sąd o braku podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku
o wznowienie postępowania, ale skoro pomoc prawna udzielana przez ad-
wokata lub radcę prawnego polega, w szczególności na udzielaniu porad
prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów
prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami (por. art.4 ust.1
ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze - Dz. U. z 2002r. Nr
123, poz. 1058 ze zm.; art. 6 ust. 1 i art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych - Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.), a jest ona
wykonywana także z urzędu (art. 28 ust. 2 i art. 29 ust. 1 ustawy - Prawo o
adwokaturze oraz art. 223 ust. 1 ustawy o radcach prawnych), to staje się
oczywiste, że w ramach obowiązku zawartego w art. 84 § 3 k.p.k. poinfor-
mowanie na piśmie sądu o braku podstaw do wniesienia kasacji lub wnio-
sku o wznowienie postępowania - jako efekt udzielonej pomocy prawnej -
powinno przybrać formę opinii prawnej. Tak też wykonanie tego obowiązku
określa § 14 ust. 4 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz pono-
szenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzie-
lonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Trzeba przy tym zazna-
czyć, że określenie złożonej przez adwokata lub radcę prawnego - w wy-
konaniu obowiązku określonego w treści art.84 § 3 k.p.k. - pisemnej infor-
macji w innej formie, np. jako pisma procesowego czy oświadczenia proce-
sowego, nie oznacza niewykonania tego obowiązku w sposób należyty.
Nie jest bowiem istotna nazwa takiej informacji, ale jej merytoryczna zawar-
tość.
Wyjaśnić także trzeba, że złożenie przez skazanego nowego ,,wnio-
sku" o wyznaczenie adwokata z urzędu, nie nakłada obowiązku wydania
kolejnego zarządzenia lub postanowienia, jeśli brak jest podstaw do jego
uwzględnienia, a to z tej racji, iż procedowanie w tym przedmiocie, tj. w
przedmiocie wyznaczenia obrońcy z urzędu, zostało już - i to pozytywnie
dla skazanego - zakończone. Tylko wówczas, gdyby w toku analizy takie-
go wniosku oraz treści złożonej opinii stwierdzono zaniedbanie obowiąz-
ków przez ustanowionego obrońcę, skutkujące brakiem rzeczywistej po-
mocy prawnej w zakresie określonym treścią art. 84 § 3 k.p.k., konieczne
byłoby wydanie postanowienia lub zarządzenia; należałoby wówczas także
rozważyć skorzystanie z unormowania zawartego w treści art. 20 § 1 k.p.k.
Odnosząc te uwagi do realiów niniejszej sprawy trzeba zauważyć, że
zastrzeżenia skazanego mogą być od strony subiektywnej zrozumiałe, ale
nie znajdują żadnego obiektywnego potwierdzenia. Treść złożonego przez
ustanowionego z urzędu obrońcę pisma procesowego, nazwanego zresztą
prawidłowo opinią, dowodzi w sposób jednoznaczny, że obrońca przeana-
lizował sprawę pod kątem istnienia podstaw do wznowienia postępowania i
wskazał, dlaczego nie znajduje podstaw do złożenia takiego wniosku.
Kwestionowanie tej opinii w oparciu o fakt zwrotu skazanemu dokumentów
przez niego poprzednio przesłanych adwokatowi, w nienaruszonej - jak
twierdzi skazany - formie, nie może rzetelności podjętych przez adwokata
czynności podważyć, zwłaszcza, iż z treści opinii wynika, że dokumenty te
zostały analizie poddane.
Skoro zatem brak było rzeczywistych podstaw do wyznaczenia ska-
zanemu kolejnego obrońcy w celu stwierdzenia podstaw do złożenia wnio-
sku o wznowienie postępowania, a wezwany do uzupełnienia braku for-
malnego osobiście złożonego wniosku, braku tego nie uzupełnił, to zażale-
nie nie może zostać uwzględnione.
Z tych powodów Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.