POSTANOWIENIE Z DNIA 29 LIPCA 2009 R.
I KZP 9/09


Orzeczenie w przedmiocie wydania wyroku łącznego, w którym co do
części spraw podlegających badaniu ustalono istnienie przesłanek decydu-
jących o połączeniu wyroków, a co do innych - stwierdzono brak podstaw
do objęcia ich wyrokiem łącznym, jest jednolitą konstrukcją procesową wy-
rażającą dwa różne aspekty oceny warunków do wydania wyroku łącznego
i w konsekwencji powinno mieć postać wyroku ze wszystkimi tego następ-
stwami, dotyczącymi również wnoszenia środków odwoławczych.

Przewodniczący: sędzia SN P. Kalinowski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Grubba, J. Sobczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Mik.

Sąd Najwyższy - Izba Karna w sprawie Marcina M., po rozpoznaniu,
przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w
K., postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2009 r., zagadnienia prawnego wy-
magającego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy, z uwagi na wskazaną w art. 572 k.p.k. formę postanowienia, od za-
wartego w wyroku łącznym orzeczenia o umorzeniu postępowania służy
zażalenie czy też apelacja?"

p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.


U Z A S A D N I E N I E

Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny w K. wyło-
niło się w następującej sytuacji procesowej.
Sąd Okręgowy w C. wyrokiem łącznym z dnia 28 listopada 2008 r. na
podstawie art. 85 i 86 k.k. połączył kary pozbawienia wolności orzeczone
wobec skazanego Marcina M. wyrokami: Sądu Rejonowego w C. z dnia 4
kwietnia 2005 r. i Sądu Okręgowego w C. z dnia 18 kwietnia 2007 r. Jed-
nocześnie, w tym samym wyroku Sąd Okręgowy - na podstawie art. 572
k.p.k. - orzekł o umorzeniu postępowania w części dotyczącej wyroku Są-
du Rejonowego w C. z dnia 11 maja 2007 r. objętej tym samym postępo-
waniem o wydanie wyroku łącznego. Przedmiotem tego postępowania nie
był natomiast wyrok Sądu Rejonowego w C. z dnia 28 lutego 2008 r. ska-
zujący Marcina M. na karę pozbawienia wolności za czyny popełnione w
dniu 8 sierpnia 2006 r.
Powyższy wyrok łączny - w części umarzającej postępowanie - za-
skarżył obrońca skazanego, który w apelacji domagał się zmiany kwestio-
nowanego orzeczenia polegającej na uchyleniu rozstrzygnięcia o umorze-
niu postępowania i połączeniu kar pozbawienia wolności orzeczonych wy-
rokami Sądu Rejonowego w C. z dnia 11 maja 2007 r. oraz z dnia 28 lute-
go 2008 r.
Postanowieniem z dnia 27 lutego 2009 r. Sąd Apelacyjny w K. na
podstawie art. 430 § 1 k.p.k. pozostawił bez rozpoznania przyjęty środek
odwoławczy. Powołując się na przepis art. 572 k.p.k. Sąd ten wyraził prze-
konanie, że orzeczenie o umorzeniu postępowania w przedmiocie wydania
wyroku łącznego - także wówczas, gdy jest częścią wyroku, stanowi w
istocie swej postanowienie, co miałoby wynikać z treści wspomnianego
przepisu, a zatem podlega zaskarżeniu w terminie i w formie przewidzianej
dla rozstrzygnięcia tego rodzaju. Zaskarżając to ostatnie orzeczenie obroń-
ca skazanego zarzucił obrazę art. 430 § 1 k.p.k. i art. 572 k.p.k. oraz wniósł
o uchylenie kwestionowanego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu w celu rozpoznania apelacji obrońcy. Jednocześnie, autor
zażalenia wskazał, że forma orzeczenia przewidziana w art. 572 k.p.k. do-
tyczy sytuacji, gdy w badanym układzie procesowym w ogóle nie stwier-
dzono warunków do wydania wyroku łącznego, a nie sytuacji, w której
część orzeczeń spełniła te warunki i wydano wyrok łączny, a co do innych
postępowanie umorzono.
Rozpoznając ten środek odwoławczy Sąd Apelacyjny w K. uznał, że
w sprawie wyłoniło się przedstawione powyżej zagadnienie prawne wyma-
gające zasadniczej wykładni ustawy i wystąpił do Sądu Najwyższego w try-
bie art. 441 § 1 k.p.k.
Prokurator Prokuratury Krajowej złożył wniosek o odmowę podjęcia
uchwały stanowiącej odpowiedź na pytanie sformułowane przez Sąd Ape-
lacyjny. Zdaniem oskarżyciela publicznego w sprawie nie występują za-
gadnienia wymagające zasadniczej wykładni ustawy, a wskazany przez
Sąd Apelacyjny przepis został jasno sformułowany i w orzecznictwie sądo-
wym nie wywołuje trudności interpretacyjnych. Do jego zastosowania w re-
aliach sprawy wystarczająca jest zwykła ,,podstawowa" wykładnia będąca
zadaniem sądu rozpoznającego sprawę, a nie wykładnia zasadnicza, do-
konywana w trybie art. 441 § 1 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko Prokuratora Prokuratury Krajowej zasługiwało na pełną
akceptację. Rzeczywiście, motywy wystąpienia Sądu Apelacyjnego nie do-
starczają istotnych argumentów uzasadniających potrzebę dokonania za-
sadniczej wykładni dyspozycji art. 572 k.p.k. Wywody tam zaprezentowane
nie prowadzą do wniosku, że Sąd ten dostrzegł trudności interpretacyjne
dotyczące konkretnych pojęć, wyrażeń czy zwrotów użytych przez ustawo-
dawcę we wskazanym przepisie. Nieskuteczna okazała się też próba zbu-
dowania wątpliwości w oparciu o relację przepisu art. 572 k.p.k. z innymi
normami procesowymi. Brak jest bowiem racjonalnych powodów do pod-
ważania ugruntowanego stanowiska judykatury i doktryny, zgodnie z któ-
rym orzeczenie przewidziane w art. 572 k.p.k. zapada w formie postano-
wienia w sytuacji, gdy w wyniku przeprowadzonych czynności sąd dojdzie
do przekonania, że w sprawie w ogóle nie występują warunki wymagane
do wydania wyroku łącznego, tzn. ustawowe wymagania w tym zakresie
nie zostały spełnione ani w odniesieniu do wyroków wskazanych we wnio-
sku, ani nie ma możliwości połączenia w wyrok łączny innych skazań danej
osoby, podlegających uwzględnieniu z urzędu (por. T. Grzegorczyk: Ko-
deks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz.
Warszawa 2008, s. 1201). Tam natomiast, gdzie przynajmniej niektóre z
wyroków poddanych badaniu w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego
spełnią ustawowe wymagania niezbędne do połączenia kar, orzeczenie co
do całości rozstrzygnięcia zapada w formie wyroku niezależnie od tego, jak
liczne byłyby pozostałe wyroki nie podlegające łączeniu, co do których po-
stępowanie zostaje umorzone. W tym ostatnim wypadku nie zachodzi bo-
wiem zupełny brak podstaw do wydania wyroku łącznego, lecz brak możli-
wości objęcia tym wyrokiem wszystkich orzeczeń podlegających badaniu i
właśnie co do nich zapada rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania. Nie
zmienia to jednak faktu, że nadal pozostaje ono częścią wyroku. Jedno-
znacznie na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w motywach
uchwały z dnia 20 grudnia 2006 r., I KZP 32/06, OSNKW 2007 z. 1, poz. 3,
a także w wyroku z dnia 4 września 2007 r., V KK 261/07, R-OSNKW 2007,
poz. 1977 (por. też D. Kala: Postępowanie w przedmiocie wydania wyroku
łącznego. Zagadnienia karnomaterialne i procesowe. Toruń 2003, s. 222).
Podobne poglądy wyrażały także: Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z
dnia 30 listopada 2004 r., II AKa 234/04, OSPr.iPr. 2006, z. 1, poz. 39 i
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w postanowieniu z dnia 29 grudnia 2006 r.,
II Akz 634/06, Lex nr 211715. Stanowisko to nie było też dotychczas kon-
testowane przez Sąd Apelacyjny w Katowicach o czym świadczy jedna z
tez sformułowanych w motywach wyroku tego sądu z dnia 14 września
2006 r., II AKa 244/06, Lex 217093 oraz postanowienie z dnia 6 lipca 2005
r., II Akz 378/05, KZS 2005 z. 12, poz. 68.
W tych warunkach należało dojść do przekonania, że nie zostało wy-
kazane, iż w niniejszej sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymaga-
jące dokonania zasadniczej wykładni ustawy, a zatem nie został spełniony
jeden z ustawowych wymogów przewidzianych w art. 441 § 1 k.p.k., nie-
zbędnych do wyrażenia stanowiska Sądu Najwyższego w formie uchwały.
Można więc odnieść się tylko do kilku szczegółowych kwestii zawartych w
motywach przedstawionego pytania.
W świetle regulacji zawartych w rozdziale 60 Kodeksu postępowania
karnego jest oczywiste, że postępowanie w przedmiocie wydania wyroku
łącznego zakończone ustaleniem, iż jedynie niektóre z analizowanych wy-
roków spełniają warunki do połączenia, kończy się orzeczeniem w formie
wyroku, obejmującym również inne badane wyroki, co do których nie
stwierdzono istnienia podstaw do połączenia. ,,Postępowanie w przedmio-
cie wydania wyroku łącznego jest niewątpliwie postępowaniem specyficz-
nym, a jedną z takich jego cech jest to, że może być wszczęte z urzędu, na
wniosek skazanego albo prokuratora (art. 570 k.p.k.), przy czym, rzecz ja-
sna, postępowanie wszczęte na wniosek nie musi ograniczać się do oceny
tylko tych wyroków, które zostały w nim wskazane. Tak szerokie możliwo-
ści kształtowania przedmiotu rozpoznania obligują sąd do jasnego i precy-
zyjnego wskazania tych wszystkich wyroków, w stosunku do których oce-
niał, czy spełnione zostały warunki do orzeczenia kary łącznej" - por. po-
stanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006 r., I KZP 32/06,
OSNKW 2007, z. 1, poz. 3.
Orzeczenie uwzględniające jedynie częściowo wniosek o wydanie
wyroku łącznego stanowi rozstrzygnięcie o losach całego postępowania
toczącego się w tej kwestii, choć w odniesieniu do poszczególnych części
materiału będącego jego przedmiotem, kierunek tych rozstrzygnięć może
być różny. Jest to zatem orzeczenie co do istoty procesu, zapadające po
przeprowadzeniu rozprawy i mające wpływ na rozmiar represji karnej, jakiej
podlega skazany. Nie może być więc racjonalnych wątpliwości co do tego,
że orzeczenie w tym względzie powinno zapadać w formie wyroku. Jest to
zgodne z ogólną dyrektywą nakazującą, aby po rozpoczęciu przewodu są-
dowego, nawet w wypadku ujawnienia się ujemnych przesłanek proceso-
wych, umorzenie postępowania następowało wyrokiem (art. 414 § 1 zd. 1
k.p.k.). Właściwym środkiem odwoławczym jest oczywiście w takiej sytuacji
- stosownie do dyspozycji art. 444 k.p.k. - apelacja. Przewidziana w tym
ostatnim przepisie inna możliwość - ,,chyba że ustawa stanowi inaczej",
odnosi się np. do sytuacji uregulowanej w art. 572 k.p.k. jedynie wtedy, gdy
nie ma warunków do wydania wyroku łącznego. Jeśli natomiast warunki w
tym zakresie są spełnione co do części analizowanych wyroków, to nie
można zasadnie twierdzić, że jednocześnie zachodzą przesłanki do wyda-
nia wyroku łącznego i do wydania postanowienia o umorzeniu postępowa-
nia w tym przedmiocie, mającego samodzielny byt prawny z drogą odwo-
ławczą włącznie.
Sąd występujący z pytaniem, ograniczył się jedynie do wyrażenia
braku pełnego przekonania, co do prawidłowości zawierania w tym samym
orzeczeniu rozstrzygnięcia o połączeniu jednych wyroków lub ich części
oraz umorzeniu postępowania w pozostałym zakresie. Nie uzasadnił ni-
czym swego stanowiska, ani nie wykazał, że jego wątpliwości mają oparcie
w różnych możliwościach interpretacji przepisu art. 572 k.p.k. Nie przyto-
czył zresztą także przykładów ewentualnych rozbieżności w orzecznictwie
dotyczących rozważanej kwestii. Podjął natomiast próbę zbudowania kon-
cepcji sprowadzającej się do rozdzielenia tego samego orzeczenia na dwie
części; jedna - rozstrzygająca o połączeniu kar - miałaby charakter wyro-
ku, a druga - umarzająca postępowanie w odniesieniu do wyroków nie
podlegających połączeniu - byłaby traktowana jako postanowienie, z kon-
sekwencjami m. in. w postaci odpowiedniego środka odwoławczego i sto-
sownego trybu zaskarżenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nawet ,,jeśli
orzeczenie o umorzeniu postępowania jest częścią wyroku, to z racji swej
istoty stanowiąc postanowienie powinno podlegać zaskarżeniu w trybie za-
żaleniowym". Cały ten wywód jest jednak obarczony poważnymi manka-
mentami. Stanowi bowiem próbę udowodnienia postawionej tezy w drodze
odwołania się do poglądu, którego trafność dopiero ma zostać wykazana.
Zupełnie nie wiadomo także dlaczego orzeczenie, które jest integralną
częścią wyroku i stanowi procesowy wyraz jednej, spójnej wewnętrznie
oceny co do tego, które z wyroków będących przedmiotem postępowania o
ich połączenie, podlegają takiemu połączeniu, a w odniesieniu do których
ustawowe przesłanki połączenia nie zostały spełnione - ,,ze swej istoty" -
miałoby być traktowane samodzielnie i uzyskiwać status postanowienia.
Możliwa jest wprawdzie sytuacja, w której wadliwie zastosowano formę wy-
roku dla rozstrzygnięcia, dla którego ustawa przewiduje wyłącznie postać
postanowienia i wtedy należy zastosować formułę wskazaną w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1971 r., VI KZP 23/71, OSNKW
1971, z. 10, poz. 148, ale nie występuje ona w niniejszej sprawie. W jej re-
aliach pełne zastosowanie znajdzie pogląd wyrażony w powołanym już po-
stanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006 r., I KZP 32/06, w
którym trafnie wskazano na dwa zakresy rozstrzygnięcia sądu oceniające-
go istnienie warunków do orzeczenia kary łącznej. Pierwszy z nich - pozy-
tywny - dotyczy orzeczenia w wyroku łącznym kary łącznej w miejsce kar
orzeczonych wyrokami podlegającymi połączeniu. Natomiast drugi z tych
zakresów - negatywny - jest wskazaniem, który lub które z analizowanych
wyroków nie spełniają warunków do objęcia ich wyrokiem łącznym. Nie ma
żadnych racji, aby rozdzielać tę jedność i tworzyć hybrydę, której dysfunk-
cjonalność jest zresztą łatwo dostrzegalna. W świetle koncepcji propono-
wanej przez Sąd Apelacyjny, nawet zasadne zakwestionowanie w drodze
zażalenia zakresu umorzenia postępowania co do niektórych spraw będą-
cych przedmiotem badania wymagałoby ,,równoległego" zaskarżenia ape-
lacją wyroku łącznego, aby zachować otwartą drogę do jego modyfikacji.
Dalsze rozważanie konstrukcji tego rodzaju wydaje się zbędne.
Koncepcji przedstawionej przez sąd zwracający się z pytaniem, wca-
le nie wspiera także odwołanie się do regulacji zawartych w przepisach art.
425 § 2 zd. 2 k.p.k. oraz art. 442 § 1 zd. 2 k.p.k. Powołanie się na te uregu-
lowania sprawia wrażenie, iż Sąd Apelacyjny nie dostrzega różnicy między
ustawowo określonymi zakresami zaskarżalności orzeczenia i zbudowanej
w nawiązaniu do tego, koncepcji tzw. horyzontalnej prawomocności wyroku
oraz nie mającą żadnego umocowania w przepisach własną sugestią, do-
tyczącą możliwości podzielenia wyroku na część będącą swego rodzaju
wyrokiem właściwym i część wyroku ,,...z istoty stanowiącego postanowie-
nie...". Warto zwrócić uwagę, że w przytoczonych uregulowaniach, wyod-
rębniając różne zakresy zaskarżenia, ustawodawca nie zróżnicował ani
formy orzeczenia ani rodzaju środka odwoławczego. Nawet w odniesieniu
do instytucji zaskarżenia wyłącznie uzasadnienia orzeczenia (art. 425 § 2
zd. 2 k.p.k.) nie ma ustawowego zastrzeżenia, że zakwestionowanie moty-
wów następuje wyłącznie w drodze zażalenia, choć co do formy orzekania
przez sąd odwoławczy wyrażono stanowisko, iż orzekając w przedmiocie
samego uzasadnienia - dotyczącego zarówno wyroku, jak i postanowienia,
a więc rozpoznając odpowiednio apelację lub zażalenie - sąd drugiej in-
stancji rozstrzyga postanowieniem (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
20 października 1999 r., I KZP 33/99, OSNKW z. 11-12, poz. 71). Pogląd
ten znajduje jednak wprost umocowanie w przepisie art. 456 k.p.k., zgod-
nie z którym sąd odwoławczy orzeka wyrokiem, gdy rozstrzyga o uchyleniu,
zmianie lub utrzymaniu w mocy wyroku sądu pierwszej instancji. Brak od-
rębnego wskazania w tym katalogu uzasadnienia sądu pierwszej instancji
sprawia, że właściwą postacią rozstrzygnięcia przez sąd odwoławczy ape-
lacji kwestionującej wyłącznie uzasadnienie takiego wyroku - jest właśnie
postanowienie.
Trzeba też podkreślić, że ustawodawca wyodrębnił krąg zagadnień,
co do których rozstrzygnięcie powinno wprawdzie znaleźć się w wyroku,
ale - wobec ich braku tamże (w odniesieniu do tymczasowego aresztowa-
nia - także nieprawidłowego zaliczenia tego środka) - dopuszczalne jest
ich podjęcie lub nawet skorygowanie (tylko w stosunku do zaliczenia tym-
czasowego aresztowania) - właśnie w formie postanowienia - art. 420
k.p.k. Rzecz jednak w tym, że rozwiązanie to - łącznie z trybem postępo-
wania, formami orzekania oraz środkami odwoławczymi - funkcjonuje jako
uregulowanie szczególne i wyłącznie w granicach tam przewidzianych.
Ważna jest też materia, jakiej dotyczą rozstrzygnięcia przewidziane w
przepisie art. 420 § 1 i 2 k.p.k., które - co do zasady - powinny znajdować
się w wyroku, ale w oparciu o tę regulację mogą podlegać uzupełnieniu w
formie postanowienia. Otóż, żadne z tych rozstrzygnięć nie odnosi się ani
do kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, ani nie rozstrzyga o bie-
gu procesu. Podobnie zresztą rzecz ma się z rozstrzygnięciem w przed-
miocie kosztów i opłat, które - także wtedy, gdy są zawarte w wyroku -
podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia. Taka jednak szczególna sytu-
acja jest przewidziana wprost w przepisie art. 460 zd. 2 k.p.k. w zw. z art.
626 § 3 k.p.k., który tylko dla tak zakreślonego kręgu zagadnień ogranicza
to wyjątkowe rozwiązanie. Także i w tym wypadku nie chodzi o orzekanie o
winie i karze oraz ich konsekwencjach, ani o losach postępowania. Tylko
dla tej ostatniej kwestii, tj. orzekania wyłącznie o braku warunków do wy-
dania wyroku łącznego, ustawodawca na gruncie rozdziału 60 Kodeksu
postępowania karnego stworzył możliwość wydania rozstrzygnięcia w for-
mie postanowienia - art. 572 k.p.k. W pozostałych wypadkach - zgodnie z
dyrektywą zawartą w art. 574 k.p.k. - mają zastosowanie ogólne reguły po-
stępowania przed sądem pierwszej instancji.
Nie powinno zatem budzić wątpliwości, że orzeczenie w przedmiocie
wydania wyroku łącznego, w którym co do części spraw podlegających ba-
daniu ustalono istnienie przesłanek decydujących o połączeniu wyroków, a
co do innych - stwierdzono brak podstaw do objęcia ich wyrokiem łącznym,
jest jednolitą konstrukcją procesową wyrażającą dwa różne aspekty oceny
warunków do wydania wyroku łącznego i w konsekwencji powinno mieć
postać wyroku ze wszystkimi tego następstwami, dotyczącymi również
wnoszenia środków odwoławczych. W tym więc zakresie, interpretacja
przepisu art. 572 k.p.k. nie nasuwa trudności uzasadniających dokonywa-
nie zasadniczej wykładni ustawy w rozumieniu art. 441 § 1 k.p.k.
Kierując się przedstawionym powyżej rozumowaniem Sąd Najwyższy
odmówił podjęcia uchwały odnoszącej się do przedstawionego zagadnienia
prawnego.