POSTANOWIENIE Z DNIA 20 KWIETNIA 2005 R.
I KZP 6/05


Przepis art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie
zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 ze zm.) dotyczy każdej
osoby, która wykonuje czynności określone w tej ustawie; ustanawia on
bezwzględny zakaz dowodowy, będąc przepisem szczególnym w stosunku
do unormowania art. 180 k.p.k., a wobec tego takiej osoby nie można
przesłuchać co do okoliczności przewidzianych w art. 52 ust. 1, nawet jeże-
li wyrazi ona gotowość ujawnienia tego rodzaju tajemnicy zawodowej.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: K. Cesarz, F. Tarnowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Andrzeja G., po rozpoznaniu przekazane-
go na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T. postanowie-
niem z dnia 6 stycznia 2005 r., zagadnienia prawnego wymagającego za-
sadniczej wykładni ustawy:

,,Czy pod pojęciem <<osoby wykonującej czynności wynikające z niniejszej
ustawy>> użytym w art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o
ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 ze zm.) należy
rozumieć również psychologa prowadzącego terapię rodzinną obejmującą
rodzinę oskarżonego, a jeśli tak, to czy informacje uzyskane w czasie takiej
terapii objęte są zakazem dowodowym określonym w art. 52 cyt. ustawy
psychiatrycznej?"

p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.


U Z A S A D N I E N I E

Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie
określonym w art. 441 § 1 k.p.k. powstało w następującej sytuacji proce-
sowej.
Postanowieniem z dnia 29 lipca 2002 r. Prokurator Prokuratury Rejo-
nowej w T. umorzył dochodzenie przeciwko Andrzejowi G., podejrzanemu
o to, że w okresie od 1995 r. do 21 lutego 2000 r. w T. doprowadził swoją
małoletnią córkę do obcowania płciowego, jak i poddania się innym czyn-
nościom seksualnym, tj. czynu określonego w art. 200 § 1 k.k. - wobec
niepopełnienia czynu. Następnie, Prokurator Prokuratury Okręgowej w T.,
po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Rejonowego w T., postanowieniem z
dnia 23 stycznia 2004 r. wznowił na podstawie art. 327 § 2 k.p.k. to pra-
womocnie umorzone postępowanie przygotowawcze. W uzasadnieniu tej
decyzji Prokurator wskazał, jako jej podstawę, ujawnienie się nowych fak-
tów poprzednio nieznanych, przedstawionych w piśmie psychologów M. B.
i R. I. ze Szpitala Uniwersyteckiego Oddziału Klinicznego Kliniki Psychiatrii
Dzieci i Młodzieży Zespołu Hospitalizacji Domowej w K., prowadzących te-
rapię rodziny G. Z treści tego pisma wynikało, że Andrzej G. podczas jed-
nego ze spotkań prowadzonych w ramach tej terapii przyznał, że molesto-
wał seksualnie córkę i opisał swój czyn oraz okoliczności jego popełnienia.
W toku wznowionego postępowania przygotowawczego przesłucha-
no jako świadków m.in. M. B. i R. I., a następnie został skierowany akt
oskarżenia do Sądu Rejonowego w T., który wyrokiem z dnia 13 lipca 2004
r. uznał Andrzeja G. za winnego tego, że w okresie od 1992 r. do lutego
2000 r. w T. doprowadził swoją córkę do poddania się i wykonywania in-


nych czynności seksualnych, to jest przestępstwa określonego w art. 200 §
1 k.k., i za to na podstawie tego przepisu wymierzył mu karę 2 lat pozba-
wienia wolności. W toku rozprawy przesłuchani zostali także M. B. i R. I.
Powyższy wyrok zaskarżył oskarżyciel publiczny - na niekorzyść
oskarżonego w części dotyczącej kary oraz obrońca Andrzeja G., który za-
rzucił obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść rozstrzygnię-
cia, a to ,,art. 327 § 2 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 52
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego poprzez wydanie orzeczenia ska-
zującego w następstwie wznowienia prawomocnie umorzonego postępo-
wania przygotowawczego na podstawie zawiadomienia o podejrzeniu po-
pełnienia przestępstwa złożonego przez psychologów Szpitala Uniwersy-
teckiego w K., w którym to zawiadomieniu znajdowały się informacje uzy-
skane przez nich w toku wykonywania czynności zawodowych (...), a na-
stępnie dopuszczenie dowodu z zeznań tychże psychologów (...) na tę sa-
mą okoliczność, mimo iż dowód ten objęty jest bezwzględnym zakazem
dowodowym".
Rozpoznając te środki odwoławcze, Sąd Okręgowy powziął wątpli-
wości co do treści normy zawartej w art. 52 ust. 1 i art. 50 ust. 1 ustawy z
dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111,
poz. 535 ze zm.), a mianowicie, czy psycholog może być osobą wykonują-
cą czynności określone w ustawie, a tym samym, czy zakaz sformułowany
w art. 52 tej ustawy dotyczy także psychologa.
Prokurator Prokuratury Krajowej złożył wniosek o podjęcie uchwały
następującej treści: ,,Zakaz dowodowy wynikający z art. 52 ust. 1 ustawy z
dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111,
poz. 535 z późn. zm.) obejmuje wszystkie osoby - niezależnie od ich statu-
su zawodowego - wykonujące czynności, o których mowa w art. 50 § 1 tej
ustawy".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


1. Przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego w
trybie określonym w art. 441 § 1 k.p.k. wymaga zaistnienia łącznie następu-
jących warunków - musi się ono wyłonić podczas rozpoznawania środka
odwoławczego i mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w postępowa-
niu odwoławczym oraz musi dotyczyć istotnego problemu interpretacyjne-
go, związanego z wykładnią przepisu, który w praktyce sądowej jest roz-
bieżnie interpretowany albo też jest wadliwie lub niejasno sformułowany.
Przedmiotem zagadnienia prawnego nie może być natomiast określony
sposób rozstrzygnięcia sprawy, zastosowania przepisów, czy tym bardziej
kwestia ustaleń faktycznych (zob. postanowienie SN z dnia 26 lutego 2004
r., I KZP 41/03, niepubl., a także R. A. Stefański: Instytucja pytań prawnych
do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 254-261,
352-371). W niniejszej sprawie nie zostały spełnione wszystkie te warunki.
Sformułowane pytanie prawne zostało przedstawione przez Sąd Okręgowy
w T. w toku rozpoznawania środka odwoławczego, a jego rozstrzygnięcie
ma znaczenie - pomimo pewnych wątpliwości w tym zakresie - dla rozpo-
znania apelacji przez ten Sąd. Wątpliwości związane są z tym, że osobą,
wobec której zostały podjęte czynności lecznicze przez lekarza psychiatrę
była córka oskarżonego. Jednak, jak wynika z akt sprawy, terapią rodzinną,
prowadzoną przez psychologów, była objęta cała rodzina oskarżonego, a
nie tylko jego córka. Istotą zaś tego rodzaju terapii jest to, że przedmiotem
oddziaływania nie jest jedna osoba - pacjent (w tym wypadku córka oskar-
żonego), ale cała nieprawidłowo funkcjonująca rodzina, także z powodu
istniejących między jej członkami konfliktów i zaburzeń komunikacji (S. Le-
der w: A. Bilikiewicz red.: Psychiatria, Podręcznik dla studentów medycyny,
Warszawa 2001, s. 461: L. Grzesiuk w: J. Strelau red.:, Psychologia. Pod-
ręcznik akademicki. Tom 3. Jednostka w społeczeństwie i elementy psy-
chologii stosowanej, Gdańsk 2001, s. 793; B. de Barbaro, I. Namysłowska
w: A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka red.: Psychiatria,


t. 3, Wrocław 2003, s. 278-279). ,,Psychoterapia w grupie złożonej z człon-
ków rodziny nie zajmuje się wprost leczeniem jednej osoby - tej, która de-
monstruje zakłócenia funkcjonowania, powodujące podjęcie leczenia. (...)
Gdy diagnoza osoby kierowanej do leczenia prowadzi do wniosku, że jej
zaburzenia są reakcją na czynniki obecne w środowisku rodziny, to celowe
jest działanie, którego celem staje się zmiana właściwości struktury rodzi-
ny, sposobów rozwiązywania pojawiających się w niej problemów i zmian
relacji emocjonalnych" (J. Aleksandrowicz, J. C. Czabała w: A. Bilikiewicz,
S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka red., op. cit., s. 240). Skoro zatem
przedmiotem oddziaływania terapeutycznego psychologów była cała rodzi-
na oskarżonego, a więc i on sam jako jej część, to - wobec tego - aktuali-
zuje się problem stosowania w tym postępowaniu ustawy o ochronie zdro-
wia psychicznego. W przeciwnym wypadku, gdyby to nadal tylko córka
oskarżonego była przedmiotem takiej terapii, a oskarżony tylko koniecznym
uczestnikiem - wówczas nie byłoby żadnych podstaw dla stosowania prze-
pisów powołanej ustawy, a przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnie-
nie prawne byłoby pozbawione podstawy faktycznej.
W niniejszej sprawie nie została jednak spełniona przesłanka wystę-
powania istotnych wątpliwości interpretacyjnych dotyczących wykładni
przepisu. Przede wszystkim zauważyć należy, że Sąd Okręgowy w uza-
sadnieniu postanowienia nie podjął nawet próby interpretacji wskazanych
w swym postanowieniu przepisów prawa, ograniczając się do przytoczenia
poglądów wyrażonych w literaturze procesu karnego i przedstawienia skut-
ków ich przyjęcia. Ponadto, Sąd Okręgowy odwołuje się wprost do zapisów
ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie za-
wodowym psychologów (Dz. U. Nr 73, poz. 763 ze zm.), nie dostrzegając,
że ustawa ta jeszcze nie obowiązuje. Zgodnie bowiem z jej art. 64, wejdzie
ona w życie w dniu 1 stycznia 2006 roku. Jedynym przepisem tej ustawy,


który już obowiązuje, jest art. 62 ust. 1, przewidujący powołanie Komitetu
Organizacyjnego Izb Psychologów (art. 64 in fine).
2. Wątpliwości Sądu Okręgowego dotyczą w istocie dwóch przepisów
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, a mianowicie art. 52 ust. 1 i art.
50 ust. 1. Pierwszy z nich ustanawia bezwzględny zakaz dowodowy, skie-
rowany do organów prowadzących postępowanie, w szczególności karne.
Zgodnie z nim, nie wolno przesłuchiwać w charakterze świadka osoby
obowiązanej do zachowania tajemnicy, stosownie do przepisów rozdziału 6
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego - ,,Ochrona tajemnicy", co do wy-
powiedzi osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z tej ustawy, o
popełnieniu przez nią czynu zabronionego pod groźbą kary. Zapis ten, sta-
nowiący lex specialis wobec regulacji Kodeksu postępowania karnego
(zob. m.in. Z. Kwiatkowski: Zakazy dowodowe w procesie karnym, Katowi-
ce 2001, s. 140, S. Rutkowski: Wybrane zagadnienia z zakresu odpowie-
dzialności karnej lekarza, Prok. i Pr. 2000, nr 6, s. 25), świadczy o tym, że
art. 52. ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego odnosi się do każ-
dego, niezależnie od wykonywanego zawodu czy pełnionej funkcji, kto wy-
konuje czynności określone w art. 2 tej ustawy, a nie tylko do lekarza psy-
chiatry. Czynności te obejmują w szczególności promocję zdrowia psy-
chicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym, zapewnienie osobom
z takimi zaburzeniami wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdro-
wotnej oraz innych form opieki i pomocy, w tym terapeutycznej, niezbęd-
nych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym.
Dla ustalenia zakresu zastosowania zakazu dowodowego wynikają-
cego z art. 52 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego nie jest jed-
nak wystarczające, aby określona osoba wykonywała czynności wynikają-
ce z tej ustawy. Zgodnie z tym unormowaniem, zakaz ten dotyczy tylko
tych osób, które są obowiązane do zachowania tajemnicy, stosownie do
przepisów Rozdziału 6. Ten krąg osób jest określony natomiast w art. 50


ust. 1. Ustawodawca wskazał w nim, że osoby wykonujące czynności wy-
nikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego są obowiązane do za-
chowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w związ-
ku z wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych przepisów.
Słusznie stwierdza się we wniosku Prokuratora Prokuratury Krajowej, że w
wypadku psychologa brak jest ustawy ,,korporacyjnej", która ustanawiałaby
tajemnicę zawodową. Co prawda, ogłoszona już w Dzienniku Ustaw usta-
wa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów usta-
nawia taką tajemnicę w art. 14, ale ten akt prawny nie wszedł jeszcze w
życie. Nie oznacza to jednak, że na psychologu nie ciąży obowiązek za-
chowania w tajemnicy okoliczności, o których dowiedział się w trakcie wy-
konywania swojego zawodu, także jeżeli wykonywał czynności wynikające
z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Po pierwsze, jak trafnie wskazuje się w piśmiennictwie, źródłem ta-
kiego obowiązku są przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
(zob. m.in. S. Dąbrowski w: S. Dąbrowski, J. Pietrzykowski: Ustawa o
ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Warszawa 1997, s. 218; M.
Stepulak: Tajemnica zawodowa psychologa, Lublin 2001, s. 217). Warto
też zauważyć, że taki obowiązek wynika również z norm o charakterze
etycznym - Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa, który w punkcie
21 przewiduje obowiązek przestrzegania przez psychologa tajemnicy za-
wodowej (przyjęty przez Walne Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towa-
rzystwa Psychologicznego w 1991 r.). Co istotniejsze jednak, te akty nor-
matywne, a także ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodo-
wym psychologów w zakresie, w jakim regulują obowiązek zachowania ta-
jemnicy, są tylko realizacją norm wynikających z Konstytucji RP z 1997 r.
(art. 30, 31, 47 i 51) i aktów prawa międzynarodowego (zob. M. Stepulak,
op. cit., s. 36-43), które stanowią pierwotne źródło obowiązku zachowania
tajemnicy zawodowej przez psychologa.


W podsumowaniu stwierdzić należy, że przepis art. 52 ust. 1 ustawy
z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111,
poz. 535 ze zm.) dotyczy każdej osoby, która wykonuje czynności określo-
ne w tej ustawie, ustanawia on bezwzględny zakaz dowodowy, będąc
przepisem szczególnym w stosunku do unormowania art. 180 k.p.k., a wo-
bec tego takiej osoby nie można przesłuchać co do okoliczności przewi-
dzianych w art. 52 ust. 1, nawet jeżeli wyrazi ona gotowość ujawnienia tego
rodzaju tajemnicy zawodowej.
Wobec tego, że przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie
prawne nie spełnia wszystkich przesłanek wynikających z art. 441 § 1
k.p.k. należało odmówić podjęcia uchwały.