POSTANOWIENIE Z DNIA 20 KWIETNIA 2005 R.
I KZP 11/05

Orzekając o kosztach w trybie art. 626 § 2 k.p.k., sąd jest związany
zasadami ich ponoszenia, określonymi w orzeczeniu kończącym postępo-
wanie w sprawie (art. 626 § 1 k.p.k.).

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: K. Cesarz (sprawozdawca), F. Tarnowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Marka B. i Sylwestra P., po rozpoznaniu,
przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w
O., postanowieniem z dnia 21 stycznia 2005 r., zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy w postanowieniu o ustaleniu wysokości kosztów procesu, wydanym
na podstawie art. 626 § 2 k.p.k., dopuszczalne jest takie skorygowanie za-
sad rozłożenia kosztów ustalonych już prawomocnym orzeczeniem, aby
poszanowana była dyrektywa, w myśl której każdy, kto przez swój czyn
spowodował postępowanie karne, zobowiązany był jedynie do ponoszenia
wydatków związanych z postępowaniem, które przez niego zostały spowo-
dowane?"

p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.

U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne zostało
sformułowane w następującej sytuacji procesowej:
Sąd Rejonowy w O. w wyroku z dnia 16 kwietnia 2004 r., skazującym
pięcioro oskarżonych, na postawie art. 627 k.p.k. zasądził od nich na rzecz
Skarbu Państwa zwrot wydatków wyłożonych w procesie, przy czym okre-
ślił, że Marek B. zwróci je ,,w 0,5 części", zaś Sylwester P. ,,w 0,2 części".
W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że obciążył oskarżonych tak-
że ,,obowiązkiem zwrotu wydatków poniesionych przez Skarb Państwa w
toku postępowania w częściach odpowiadających udziałowi tych wydatków
w rozpoznaniu sprawy każdego z nich".
Sąd Okręgowy w O., wyrokiem z dnia 1 grudnia 2004 r., po rozpo-
znaniu m.in. apelacji obrońcy oskarżonych kwestionującej ich winę, w któ-
rej to skardze nie podważano odrębnie rozstrzygnięcia o kosztach procesu,
utrzymał w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji.
Po zwrocie akt Sąd Rejonowy w postanowieniach z dnia 20 grudnia
2004 r., na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. w zw. z art. 618 § 1 k.p.k., ustalił
wysokość kosztów sądowych należnych od wymienionych skazanych, w
ramach których to kosztów obciążył wydatkami: Marka B. w kwocie
15 413,98 zł a Sylwestra P. - 6 417,31 zł. Wyliczone wydatki objęły także
koszty transportu i przechowania pojazdów: co do Marka B. w wysokości
14 369,78 zł, zaś co do Sylwestra P. na kwotę 5 747,91 zł. Wydatki te po-
wstały na skutek wykonania postanowień z dnia 28 maja 2002 r., zapa-
dłych w dochodzeniu, o zabezpieczeniu na samochodach tych oskarżo-
nych grożących im kar grzywien do kwoty 40 000 zł.
Zażalenia na postanowienia z dnia 20 grudnia 2004 r. wnieśli skaza-
ni. Sylwester P. zaskarżył orzeczenie w części kosztów związanych z za-
bezpieczeniem na mieniu grożącej grzywny, wnosząc na podstawie art.
624 § 1 k.p.k. o zwolnienie od kosztów w tym zakresie. Natomiast Marek
B., również powołując się na art. 624 § 1 k.p.k., wnosił o zwolnienie go w
całości od kosztów sądowych. W uzasadnieniu zażalenia, poza wskaza-
niem na swą trudną sytuację, skazany kwestionował, analogicznie jak Syl-
wester P., obciążenie go kosztami transportu i przechowania pojazdu.
Rozpoznając zażalenia Sąd odwoławczy uznał, że wydatki przypisa-
ne oskarżonym ,,są wyższe niż wynikałoby to z zasady określonej prawo-
mocnym wyrokiem, albowiem ustalono je w tym wypadku przy uwzględnie-
niu zasady związania kosztów z osobą faktycznie powodującą ich powsta-
nie...". Według reguły przyjętej w zaskarżonym wyroku, z globalnej kwoty
28 539,61 zł wydatków wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa, od
Marka B. należałoby się 14 269,805 zł (,,0,5 części") zamiast ustalonej kwo-
ty 15 413,98 zł, natomiast od Sylwestra P. 5 707,92 zł (,,0,2 części") za-
miast 6 417,31 zł.
Chociaż Sąd Okręgowy, po pierwsze, uważa, że ,,w toku ustalania
wysokości kosztów procesu nie jest dopuszczalna modyfikacja zasad ich
ponoszenia, nawet gdyby w istocie doprowadziło to do ponoszenia kosztów
przez osobę, która swoim zachowaniem ich nie spowodowała, a ewentual-
na korekta takiego orzeczenia możliwa byłaby jedynie przez nadzwyczajne
środki zaskarżenia lub w trybie postępowania wykonawczego...", i po dru-
gie, dostrzega zbieżne z tym poglądem stanowisko piśmiennictwa, że ,,§ 2
art. 626 k.p.k. nie upoważnia do korekty rozstrzygniętych już w orzeczeniu
kończącym postępowanie zasad rozłożenia kosztów", to jednak, zdaniem
Sądu Okręgowego, w praktyce ujawniło się odmienne stanowisko. Zostało
ono wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2002 r.
(WZ 3/02, OSNKW 2002, z. 7 - 8, poz. 64) z konsekwencją w postaci ,,od-
miennego niż w prawomocnym wyroku (...) ustalenia zasad ponoszenia
kosztów", oraz w postanowieniach ustalających wysokość kosztów proce-
su, wydawanych na terenie właściwości Sądu Okręgowego w O. Wobec
powyższego ,,zachodzi wątpliwość odnośnie wykładni przepisów art. 626 §
2 k.p.k., art. 627 k.p.k. i art. 633 k.p.k.", którą należy usunąć przez roz-
strzygnięcie przekazanego zagadnienia prawnego.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały, że ,,w po-
stanowieniu wydanym w trybie art. 626 § 2 k.p.k. nie jest dopuszczalne ko-
rygowanie prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w zakre-
sie rozstrzygnięcia o zasadach rozłożenia kosztów procesu".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Już wyjściowy warunek przekazania zagadnienia Sądowi Najwyż-
szemu w trybie art. 441 k.p.k., jakim jest jego wyłonienie się przy rozpo-
znawaniu środka odwoławczego, nie został spełniony. Zważywszy na do-
puszczalność rozpatrywania sprawy tylko w granicach wniesionego środka
odwoławczego (art. 433 § 1 k.p.k.) oraz zasadę dwuinstancyjności postę-
powania karnego (art. 426 § 1 k.pk.), stwierdzić należy, że nie było pod-
staw do wykraczania poza podnoszoną w zażaleniach kwestię wysokości
kosztów transportu i przechowania pojazdów. W obu środkach odwoław-
czych kwestia ta wyznaczała zakres zaskarżenia orzeczeń z dnia 20 grud-
nia 2004 r. Wobec uprzedniego wyczerpania toku instancji co do innych
decyzji, jedynie takie rozumienie zakresu obu zażaleń jest możliwe przy
zastosowaniu reguły interpretacyjnej określonej w art. 118 § 1 k.p.k. Sku-
pienie się Sądu odwoławczego tylko na rozstrzygnięciach objętych do-
puszczalnym zakresem zaskarżenia unaoczniłoby niemożność sprawdza-
nia prawidłowości innych rozstrzygnięć, a w konsekwencji - sformułowania
pytania przekazanego Sądowi Najwyższemu. Ponieważ jednak orzeczenia
Sądu Rejonowego z dnia 20 grudnia 2004 r. nie zawierają w istocie uza-
sadnienia, to przedwczesne jest założenie (ustalenie) Sądu odwoławczego,
że niesłusznie obciążono oskarżonych całością kosztów transportu i prze-
chowania pojazdów, przez co sumy wydatków należnych od każdego z
oskarżonych przekroczyły kwoty wynikające z wyliczenia ich według pro-
porcji przyjętych w wyroku pierwszoinstancyjnym. Wydanie przez Sąd
Okręgowy prawidłowego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie nie zależy
więc od dokonania wykładni wskazanego przepisu, lecz wyłącznie od wy-
kazania zasadności obciążenia oskarżonych jednym ze składników wydat-
ków (zob. uchwałę SN z dnia 17 września 1997 r., I KZP 18/97, OSNKW
1997, z. 11 - 12, poz. 91).
2. W niniejszej sprawie nie zachodzi również kolejny warunek prze-
kazania zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu w trybie art. 441 § 1
k.p.k.. Musi ono wymagać zasadniczej wykładni ustawy. Tymczasem
przedstawiony celem dokonania wykładni art. 626 § 2 k.p.k. w zw. z § 1 te-
go przepisu jest jasno sformułowany i nie nastręcza trudności w ustaleniu
zawartej w nim normy. Przepis ten jednoznacznie stanowi, że sąd określa,
kto, w jakiej części i zakresie ponosi koszty procesu, w razie braku roz-
strzygnięcia w tym przedmiocie w orzeczeniu kończącym postępowanie w
sprawie. Zatem, jeżeli w orzeczeniu takim sąd wypowiedział się na przy-
kład, w jakiej ,,części" określony uczestnik postępowania ponosi koszty pro-
cesu, to § 2 art. 626 k.p.k. wyklucza nie tylko późniejsze orzekanie sądu w
tej kwestii, ale także możliwość modyfikowania przyjętej zasady przez ob-
ciążenie uczestnika kosztami w wysokości wyższej lub niższej niż wynika
ona z tak określonej zasady. Taka zmiana byłaby niczym innym jak złama-
niem przesądzonej już zasady ponoszenia kosztów. Także konieczność
,,dodatkowego ustalenia ich wysokości", przewidziana w tym przepisie, nie
może spowodować modyfikacji zasady rozłożenia kosztów. W toku dziele-
nia dodatkowo ujawnionych kosztów sąd musi jej przestrzegać. Pogląd, że
w trybie art. 626 § 2 k.p.k. nie wolno zmieniać przyjętej w orzeczeniu koń-
czącym postępowanie zasady ponoszenia kosztów jest, jak słusznie za-
uważa Sąd Okręgowy, powszechnie wyrażany w piśmiennictwie (zob. J.
Bratoszewski w: J. Bratoszewski i inni: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, Warszawa 2004, T. III, s. 930; P. Hofmański, E. Sadzik, K.
Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, T.
III, s. 498; L.K. Paprzycki w: J. Grajewski i inni: Kodeks postępowania kar-
nego. Komentarz, Kraków 2003, T. II, s. 728). Natomiast powołane przez
Sąd Okręgowy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2002 r.
WZ 3/02, OSNKW 2002, z. 7 - 8, poz. 64 nie doprowadziło w rozstrzyganej
wówczas sprawie do odmiennego określenia zasad ponoszenia kosztów
przez oskarżonych niż w prawomocnym wyroku Wojskowego Sądu Okrę-
gowego w P. Zmiana orzeczenia tego ostatniego Sądu była efektem zasto-
sowania art. 633 in fine k.p.k. i sprowadzała się tylko do wyłączenia z czę-
ści kosztów przypadających od oskarżonych tych wydatków, których nie
spowodowali. Nie przestali oni jednak być zobowiązani do ponoszenia
kosztów w proporcjach przyjętych w prawomocnym wyroku.
3. W przekazanej przez Sąd Okręgowy kwestii, w rzeczywistości nie
jest sformułowany wniosek o dokonanie wykładni art. 626 § 2 k.p.k., lecz
pytanie, czy rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu kończącym postępowa-
nie o tym, kto, w jakiej części i zakresie ponosi koszty procesu, uprawo-
mocnia się, gdyż w art. 413 k.p.k. określającym części wyroku, nie ma ta-
kiego elementu. Także wśród przesłanek uzupełnienia wyroku na podsta-
wie art. 420 k.p.k. nie wymienia się kosztów procesu. Wreszcie, w § 1 art.
626 k.p.k. nie mówi się wprost, że są one częścią orzeczenia kończącego
postępowanie, lecz że w takim orzeczeniu postępuje się w sposób wska-
zany w tym przepisie. Nie ulega jednak wątpliwości, że rozstrzygnięcie o
ponoszeniu kosztów procesu w orzeczeniu kończącym postępowanie jest
jego częścią. Natomiast w art. 626 k.p.k. znalazło miejsce pełne unormo-
wanie kwestii rozstrzygania o kosztach procesu, bez rozróżnienia rodzaju
orzeczeń, w jakich rozstrzygnięcia te są zawarte. Tylko względy techniki
prawodawczej zdecydowały o zamieszczeniu w tym przepisie całościowe-
go uregulowania dotyczącego wszystkich orzeczeń (wyroków i postano-
wień).
4. Warunkiem prawidłowego orzekania na podstawie art. 626 § 1 i 2
k.p.k. jest wcześniejsze uwzględnienie zasady określonej w art. 633 k.p.k.,
a więc ustalenie sposobu rozstrzygania o kosztach w razie występowania
w sprawie więcej niż jednego oskarżonego. Zasądzenie kosztów według
zasad słuszności na podstawie art. 633 k.p.k. odbywa się najpierw w myśl
reguły wskazanej w końcowej części tego przepisu, to jest ,,mając (...) na
względzie koszty związane ze sprawą każdego z nich", a więc sąd obciąża
każdego oskarżonego kosztami, które sam wywołał. Dopiero po zasądze-
niu od oskarżonych kosztów związanych ze sprawą (czynem) każdego z
nich, dzieli się między oskarżonych, również według zasad słuszności, te
koszty, które wywołali wszyscy oskarżeni.
5. Na koniec należy zauważyć, że słowo ,,część", zawarte w art. 626
§ 1 k.p.k., ma tylko takie znaczenie, jakie ustawodawca nadał temu słowu
także w art. 624 k.p.k. a następnie w art. art. 630, 631 i 632 pkt 2 k.p.k.
,,Część" wyraża zasadę proporcjonalności ponoszenia odpowiedzialności
poszczególnych oskarżonych za te koszty w zależności od rozstrzygnięcia
o głównym przedmiocie procesu (wyjątkiem jest art. 623 k.p.k.). Natomiast
z treści wyroku i uzasadnienia Sądu Rejonowego (który niezależnie od po-
działu między oskarżonych wydatków na ,,części", obciążył oddzielnie każ-
dego z nich stosowną opłatą i jednego oskarżonego także kosztami za-
stępstwa procesowego oskarżyciela posiłkowego, a jednocześnie w tymże
wyroku nie zwolnił żadnego oskarżonego od kosztów w jakiejkolwiek czę-
ści) wynika, że oskarżeni zobowiązani zostali do poniesienia wszystkich
wydatków wyłożonych przez Skarb Państwa i do pokrycia w przyjętych za-
kresach tych wydatków, które wszyscy spowodowali. Świadczy o tym po-
wołanie w podstawie prawnej orzeczenia przepisu art. 627 k.p.k. i rozłoże-
nie kosztów między oskarżonych według zasady określonej w art. 633
k.p.k.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że orzekając o kosztach w trybie
art. 626 § 2 k.p.k., sąd jest związany zasadami ich ponoszenia, określony-
mi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 626 § 1 k.p.k.).