Postanowienie z dnia 27 listopada 2002 r., III CZP 63/02

Nie jest dopuszczalne przedstawienie Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego przez sąd drugiej instancji właściwy do
rozpoznania skargi o wznowienie postępowania.

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Leona S. i Zofii S. o wznowienie
postępowania w sprawie z powództwa Leona S. i Zofii S. przeciwko małoletniej
Kindze S. o zapłatę, zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w
Rzeszowie z dnia 23 listopada 2000 r. po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 27 listopada 2002 r. przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie postanowieniem z dnia 13 czerwca 2002 r.:
"1. Czy doręczenie stronie wyroku sądu pierwszej instancji wraz z
uzasadnieniem w wyniku sfałszowania wniosku o doręczeniu wyroku z
uzasadnieniem przez osobę nie będącą stroną procesu powoduje się
uprawomocnienie wyroku Sądu pierwszej instancji.
2. Czy w przypadku, kiedy na skutek tego wniosku wszczęto postępowanie
apelacyjne i doszło do wydania przez sąd drugiej instancji wyroku niekorzystnego
dla przeciwnika procesowego strony, która uzyskała uzasadnienie wyroku w wyniku
przestępstwa popełnionego przez osobę trzecią zachodzi podstawa wznowienia
postępowania w rozumieniu art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c.?"
odmówił podjęcia uchwały.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawne wynikły w toku
prowadzonej przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie sprawy ze skargi powodów o
wznowienie postępowania, zakończonego wyrokiem z dnia 23 listopada 2000 r.,
wydanym przez tenże Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji małoletniej pozwanej
od wyroku Sądu pierwszej instancji. Apelacja ta została wniesiona w terminie
dwutygodniowym od dnia doręczenia pozwanej wyroku Sądu pierwszej instancji
wraz z uzasadnieniem. Wskazanym wyrokiem z dnia 23 listopada 2000 r. Sąd
drugiej instancji zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji zmienił prawomocnie co
do punktu pierwszego i w tym zakresie powództwo oddalił (w pozostałej części
zaskarżony wyrok został uchylony a sprawa przekazana do ponownego
rozpoznania). Jako podstawę skargi o wznowienie postępowania wskazano
okoliczność, że wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej
instancji był podrobiony przez osobę trzecią, która wyrokiem karnym skazującym
uznana została za winną popełnienia przestępstwa podrobienia podpisu.
Przed ewentualnym ustosunkowaniem się do zagadnień przedstawionych
przez Sąd Apelacyjny koniecznym jest rozważenie kwestii wstępnej, tj.
dopuszczalności ich przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
W niniejszej sprawie skarga powodów o wznowienie postępowania została
skierowana przeciwko wyrokowi Sądu Apelacyjnego, orzekającego w sprawie jako
sąd drugiej instancji, przy czym zakresem zaskarżenia objęta została jedynie ta
część wyroku, w której Sąd zmienił zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji
oddalając powództwo w stosownej części. Wyrok Sądu Apelacyjnego w
zaskarżonej skargą części uprawomocnił się. Wobec tego stwierdzić należy, że Sąd
Apelacyjny jako sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy, jest sądem
właściwym do wznowienia postępowania (art. 405 zdanie drugie k.p.c.). Wniosek
powyższy należy przyjąć niezależnie od tego, czy za orzekanie co do istoty sprawy
przez sąd drugiej instancji w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c. uznać należy
wydanie przez sąd wyroku reformatoryjnego bądź wyroku oddalającego apelację,
jako odmiennych od rozstrzygnięcia uchylającego zaskarżony wyrok i
przekazującego sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, czy
też jedynie wyroku reformatoryjnego, gdyż w niniejszej sprawie mamy do czynienia
z zaskarżeniem wyroku sądu drugiej instancji o charakterze reformatoryjnym (ściśle
rzecz biorąc - w części reformatoryjnej). Tak więc występuje tu sytuacja, w której
Sąd Apelacyjny, orzekający wcześniej jako sąd drugiej instancji, jest właściwy do
rozpoznania skargi o wznowienie postępowania.
W związku z takim stanem rzeczy należy uwzględnić, ze zgodnie z art. 406
k.p.c. do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy o wznowieniu
postępowania nie stanowią inaczej. Wśród przepisów szczególnych dotyczących
rozpoznania skargi o wznowienie postępowania (art. 497 i nast. k.p.c.) nie ma
normy stanowiącej odpowiednik art. 390 k.p.c., ani też normy nakazującej stosować
tenże artykuł w postępowaniu ze skargi o wznowienie. Możliwość stosowania art.
390 k.p.c. w postępowaniu ze skargi o wznowienie nie wynika oczywiście również z
przepisów o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, do których
odpowiedniego stosowania odsyła art. 406 k.p.c. Nasuwa się zatem wniosek, że w
postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne
przedstawienie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 k.p.c., jeżeli właściwym do wznowienia postępowania jest sąd,
który orzekał w spawie zakończonej prawomocnym wyrokiem w drugiej instancji.
Zapatrywanie to ma swoje odzwierciedlenie w orzecznictwie. Z art. 406 k.p.c.
wyprowadza się mianowicie wniosek, że jeśli sądem właściwym do wznowienia
postępowania jest sąd, który wydał zaskarżony wyrok w drugiej instancji, to w
postępowaniu ze skargi o wznowienie nie ma zastosowania art. 390 k.p.c. Innymi
słowy, sąd taki nie jest władny do przedstawienia Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia. Należy jednak podkreślić, ze powyższe
stanowisko wyrażone zostało w dwóch nieco odmiennych postaciach. W
postanowieniu z dnia 16 marca 1967 r.,III CZP 1/67 (OSNCP 1967, nr 7-8, poz.
148) Sąd Najwyższy przyjął generalnie, że "art. 391 § 1 k.p.c. (obecnie chodzi o art.
390 § 1 k.p.c.) nie stosuje się przy rozpoznawaniu przez sąd wojewódzki skargi o
wznowienie postępowania". Natomiast w postanowieniu z dnia 8 maja 1968 r., III
CZP 38/68 (nie publ.) Sąd Najwyższy stwierdził, że ,,nie jest dopuszczalne
stosowanie art. 391 (obecnie art. 390 k.p.c.) w tej fazie postępowania, w której sąd
wojewódzki będąc właściwym do rozstrzygnięcia o wznowieniu jako instancji
wyższej na podstawie art. 405 zdanie drugie k.p.c. ma orzec jedynie o
dopuszczalności wznowienia postępowania". O ile więc w świetle pierwszego
orzeczenia ogólnie wykluczone jest stosowanie art. 390 k.p.c. w postępowaniu ze
skargi o wznowienie, jeśli właściwy do wznowienia jest sąd, który orzekał w sprawie
jako sąd drugiej instancji, o tyle w orzeczeniu drugim owo wyłączenie ograniczone
zostało jedynie do stadium badania dopuszczalności wznowienia postępowania
(ograniczenie to nawiązuje do wynikającego z przepisów o wznowieniu
postępowania podziału postępowania ze skargi o wznowienie na etap
postępowania w przedmiocie dopuszczalności wznowienia i etap postępowania
zmierzający do rozpoznania sprawy na nowo w granicach wznowienia: art. 410 i
411 zdanie 1 i 2 k.p.c. oraz art. 412 § 1 k.p.c.).
Stanowisko przyjęte w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 marca
1967 r. zaakceptowano w doktrynie w zasadzie jednolicie. Również Sąd Najwyższy
orzekający w niniejszej sprawie stanowisko to podziela. Za wyłączeniem bowiem
stosowania art. 390 k.p.c. w całym postępowaniu ze skargi o wznowienie
postępowania (a więc zarówno na etapie badania dopuszczalności wznowienia, jak
i na etapie ponownego rozpoznania sprawy w granicach wznowienia), jeżeli tylko
właściwym do wznowienia jest sąd, który orzekał w sprawie w drugiej instancji,
przemawiają następujące względy.
Po pierwsze, art. 406 k.p.c. stanowiąc o odpowiednim stosowaniu przepisów o
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu ze skargi o
wznowienie nie został ograniczony jedynie do etapu postępowania w przedmiocie
badania dopuszczalności wznowienia, lecz - jak wskazuje jego literalne brzmienie -
odnosi się do całego postępowania ze skargi o wznowienie, a zatem także do etapu
rozpoznania sprawy na nowo w granicach wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.). Tego
rodzaju regulacja daje wyraz zasadzie o niestosowaniu w postępowaniu ze skargi o
wznowienie przepisów o postępowaniu odwoławczym i to nawet wówczas, gdy po
stwierdzeniu dopuszczalności wznowienia dochodzi do rozpoznania sprawy w
granicach podstaw wznowienia, a właściwym do wznowienia postępowania jest sąd
drugiej instancji. Omawiana zasada odpowiada także charakterowi postępowania
ze skargi o wznowienie; nie jest to wszakże kontynuacja postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem, przeciwko któremu wniesiono skargę, lecz
samoistne postępowanie, w którego pierwszej fazie następuje badanie
dopuszczalności wznowienia, a w drugiej - rozpoznanie sprawy na nowo w
granicach podstaw wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.), bądź też ewentualnie łączne
przeprowadzenie obu wymienionych etapów (art. 411 zdanie drugie k.p.c.), przy
czym w obu wypadkach zaskarżony wyrok zachowuje moc wiążącą dopóty, dopóki
nie zostanie zmieniony albo uchylony w wyniku uwzględnienia skargi o wznowienie.
Konsekwencją powyższej zasady jest, jak należy przyjąć, że w całym postępowaniu
ze skargi o wznowienie, zarówno w stadium badania dopuszczalności wznowienia,
jak i w stadium ponownego rozpoznawania sprawy w granicach podstaw skargi,
wyłączone jest stosowanie art. 390 k.p.c., jeśli właściwym do wznowienia jest sąd,
który orzekał w sprawie w drugiej instancji.
Po drugie, przeprowadzenie zróżnicowania pomiędzy etapem badania
dopuszczalności wznowienia a etapem ponownego rozpoznania sprawy w zakresie
dopuszczalności przedstawienia przez sąd drugiej instancji właściwy do wznowienia
postępowania Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 k.p.c. (w pierwszym etapie miałoby być to wykluczone, w drugim
zaś nie - tendencja taka zdaje się wynikać z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia
8 maja 1968 r.), byłoby możliwe tylko w wypadku, gdyby postępowanie ze skargi o
wznowienie było przeprowadzane jako dwuetapowe. W sytuacji natomiast, gdyby
doszło do połączenia badania dopuszczalności wznowienia z ponownym
rozpoznaniem sprawy (art. 411 zdanie drugie k.p.c.), zróżnicowanie takie byłoby
wykluczone, ponieważ oba etapy odbywałyby się równocześnie. Przyjęcie
założenia, że stosowanie art. 390 k.p.c. jest wyłączone w postępowaniu ze skargi o
wznowienie jedynie na etapie badania dopuszczalności wznowienia, a
dopuszczalne na etapie ponownego rozpoznawania sprawy w granicach
wznowienia, pozwalałoby sądowi drugiej instancji właściwemu do rozpoznania
skargi na to, aby w każdorazowo łączyć badanie dopuszczalności wznowienia z
rozpoznaniem sprawy na podstawie art. 411 zdanie drugie k.p.c. i w ten sposób
niejako obchodzić wynikające z art. 406 k.p.c. wyłączenie stosowania art. 390 k.p.c.
na etapie samego badania dopuszczalności wznowienia. Dlatego rozwiązaniem
bardziej konsekwentnym jest przyjęcie założenia, według którego art. 406 k.p.c.
przez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o postępowaniu przed
sądem pierwszej instancji (z zastrzeżeniem szczególnych przepisów dotyczących
wznowienia postępowania) wyklucza stosowanie art. 390 k.p.c. w całym
postępowaniu ze skargi o wznowienie, jeżeli sądem właściwym do wznowienia
postępowania jest sąd, który orzekał w sprawie w drugiej instancji.
Wszystko to prowadzi do następującego wniosku: ze względu na
niedopuszczalność zastosowania art. 390 k.p.c. w postępowaniu ze skargi o
wznowienie postępowania, do którego wszczęcia właściwy jest sąd drugiej instancji,
Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie zmuszony jest odmówić podjęcia uchwały
rozstrzygającej przedstawione mu zagadnienia prawne. Skoro bowiem
niedopuszczalne jest przedstawienie przez sąd drugiej instancji właściwy do
wznowienia postępowania zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia, to niedopuszczalne jest również podjęcie uchwały przez Sąd
Najwyższy w omawianym wypadku. W niniejszej sprawie właściwy do wznowienia
postępowania i rozpoznania skargi jest, jak to już podkreślono, Sąd Apelacyjny,
który wydał zaskarżony prawomocny wyrok orzekając jako sąd drugiej instancji.
Sąd ten ze względu na zawarte w art. 406 k.p.c. odesłanie do przepisów o
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie jest zaś władny przedstawić
Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia na podstawie art.
390 k.p.c.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 390 § 1
k.p.c. w związku z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie
Najwyższym, jedn. tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.).