Postanowienie z dnia 17 lipca 2007 r. III CZP 55/07

W postępowaniu o stwierdzenie wykonalności wyroku zagranicznego
sądu arbitrażowego legitymację procesową bierną ma podmiot, przeciwko
któremu - zgodnie z prawem państwa pochodzenia wyroku - wnioskodawca
może się powołać na ten wyrok w celu jego wykonania.

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "E.P.S.", spółki prawa duńskiego z
siedzibą w N. w Danii przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Urzędu
Morskiego w S. o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu polubownego, na
posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 lipca 2007 r., na skutek zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z
dnia 27 marca 2007 r.:
"Czy dopuszczalne jest stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego
wydanego za granicą przez nadanie temu wyrokowi klauzuli wykonalności w trybie
art. 1214 § 2 k.p.c. w sytuacji, gdy w wyroku tym jako dłużnik wskazana została
wyłącznie państwowa jednostka budżetowa, z której działalnością wiąże się
stwierdzone w tym wyroku roszczenie, a nie został wskazany Skarb Państwa i jego
właściwa jednostka organizacyjna?"
odmówił podjęcia uchwały.

Uzasadnienie

Rozpoznając zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z
dnia 10 listopada 2006 r. o nadaniu klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu
Arbitrażowego w Kopenhadze z dnia 8 marca 2006 r., Sąd Apelacyjny w Szczecinie
powziął poważną wątpliwość odzwierciedloną w treści przytoczonego na wstępie
zagadnienia prawnego, przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Wątpliwość powstała dlatego, że w postępowaniu arbitrażowym naprzeciwko
duńskiej spółki "E.P.S." A.S. stanął - jako pozwany - Urząd Morski w S., który w
ciągu tego postępowania nie kwestionował swej legitymacji, natomiast wniosek o
stwierdzenie wykonalności przez nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi sądu
arbitrażowego został skierowany przeciwko Skarbowi Państwa, Dyrektorowi Urzędu
Morskiego w S. Sąd pierwszej instancji, uwzględniając ten wniosek, uznał, że
oznaczenie strony pozwanej jako ,,Urząd Morski w S.", najpierw w umowie, a
następnie w orzeczeniu sądu arbitrażowego, było wynikiem błędu, w rzeczywistości
bowiem stroną był Skarb Państwa, a Urząd Morski pełnił jedynie rolę stationis fisci.
Według oceny Sądu Apelacyjnego, sprawa budzi jednak poważne wątpliwości,
które wymagają rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestia legitymacji procesowej w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności
orzeczenia zagranicznego sądu arbitrażowego, w którym mają zastosowanie
przepisy Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń
arbitrażowych z dnia 10 czerwca 1958 r. (Dz.U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41 - dalej:
,,Konwencja"), nie była dotychczas podejmowana w judykaturze ani szerzej
omawiana w piśmiennictwie, analizowano ją natomiast w odniesieniu do spraw o
wykonanie orzeczeń zagranicznych sądów państwowych. Na tle różnych
unormowań - np. rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r.
w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w
sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. WE L 12 z dnia 16 stycznia 2001 r., s. 1,
ze zm.), Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach
cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz.U. z
2000 r. Nr 10, poz. 132), a także art. 1150 k.p.c. - uznaje się, że legitymację czynną
ma podmiot mogący powołać się na dane orzeczenie w państwie pochodzenia,
którego dotyczy wniosek o udzielenie exequatur, natomiast legitymację bierną -
podmiot, przeciwko któremu orzeczenie może być powołane, a więc podmiot
obciążony obowiązkiem spełnienia świadczenia objętego orzeczeniem. Chodzi więc
przede wszystkim o wierzyciela i dłużnika, oznaczonych w zagranicznym
orzeczeniu jako strony, ewentualnie ich następców prawnych. Podkreśla się przy
tym, że przymiot wierzyciela i dłużnika oraz następstwo prawne należy oceniać
według prawa państwa pochodzenia orzeczenia, co jest oczywiste, gdyż w innym
wypadku mogłoby dochodzić do różnego traktowania w różnych państwach tego
samego orzeczenia i tych samych podmiotów. Poza tym należy unikać stwierdzania
wykonalności orzeczenia w państwie wykonania na rzecz lub przeciwko osobie, w
odniesieniu do której nie byłoby to możliwe (dopuszczalne) w państwie
pochodzenia.
Przedstawiony sposób rozumowania, ze względu na istotne podobieństwo
problemu, a także identyczność skutków orzeczeń o stwierdzeniu wykonalności,
należy odnieść do toczącego się w Polsce - na podstawie Konwencji oraz
przepisów kodeksu postępowania cywilnego - postępowania o stwierdzenie
wykonalności przez nadanie klauzuli wykonalności zagranicznemu wyrokowi
arbitrażowemu. W związku z tym uzasadniona jest teza, że legitymacja procesowa
bierna w takim postępowaniu przysługuje podmiotowi, przeciwko któremu powód
(wierzyciel) - zgodnie z prawem państwa pochodzenia wyroku - może się powołać
w celu wykonania tego wyroku.
Przy ustalaniu państwa pochodzenia wyroku arbitrażowego należy - ze
względu na różne koncepcje lokalizacji arbitrażu - brać pod uwagę albo państwo, w
którym wyrok wydano, albo państwo, którego prawo stosowano przy prowadzeniu
arbitrażu i wydawaniu wyroku. Prawo tak ustalonego państwa stanie się właściwe
do oceny, kto jest uprawniony do powołania się na konkretny wyrok arbitrażowy lub
przeciwko komu można ten wyrok wykonać, z ewentualnym uwzględnieniem
następstwa prawnego. Innymi słowy, w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności,
toczącym się w innym państwie niż państwo pochodzenia wyroku arbitrażowego,
według ustalonego w ten sposób prawa należy oceniać okoliczności decydujące o
istnieniu albo braku legitymacji procesowej czynnej lub biernej stron.
Należy uznać, że prawo państwa pochodzenia wyroku arbitrażowego jest
właściwe również do oceny sytuacji, która zaistniała w rozpoznawanej sprawie. Na
podstawie tego prawa należy zatem rozstrzygnąć, czy wyrok, w którego sentencji
jako stronę pozwaną wskazano podmiot niemający - w świetle prawa dla niej
właściwego - zdolności prawnej, sądowej lub procesowej, może być powołany w
celu wykonania w stosunku do podmiotu, który w rzeczywistości - w ujęciu
materialnoprawnym - powinien być wskazany w tym wyroku jako strona pozwana.
Nie jest przy tym wykluczone, że gdy strona pozwana, której sprawa dotyczy, jest
podmiotem zagranicznym, prawo państwa pochodzenia wyroku może - np. przez
działanie odpowiednich norm kolizyjnych - uwzględniać w określonym zakresie
prawo państwa pochodzenia tego podmiotu.
W okolicznościach sprawy, w której powstały wątpliwości prawne ujęte w
przedstawionym zagadnieniu, konieczna jest zatem przede wszystkim odpowiedź
na pytanie, czy w państwie pochodzenia wyroku arbitrażowego, którym - ze
względu na miejsce wydania wyroku - jest najprawdopodobniej Królestwo Danii,
przewiduje się, że w razie wydania przez sąd arbitrażowy wyroku zasądzającego
świadczenie od podmiotu zagranicznego (polskiego), niemającego w świetle prawa
własnego zdolności prawnej, sądowej i procesowej, reprezentowanego jednak
przez właściwą stationem fisci, możliwe jest powołanie - w celu wykonania -
wskazanego wyroku przeciwko Skarbowi Państwa. Pozytywna odpowiedź na to
pytanie otworzy drogę do wniosku, że mimo wskazania w wyroku arbitrażowym jako
strony pozwanej Urzędu Morskiego w S., w postępowaniu o stwierdzenie
wykonalności tego wyroku w Polsce procesową legitymację bierną ma Skarb
Państwa, Dyrektor Urzędu Morskiego w S.
W związku z tym, że Sądy obu instancji nie dokonały w omówionym zakresie
odpowiednich ustaleń i nie wyprowadziły stosownych wniosków, rozpoznanie
apelacji, a tym bardziej rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego i
podjęcie uchwały, nie jest możliwe.
Z tych względów postanowiono, jak na wstępie.