Postanowienie z dnia 22 kwietnia 2004 r., II CK 158/03

Odstąpienie od umowy zbycia prawa użytkowania wieczystego, czego
następstwem jest powrotne przeniesienie tego prawa na zbywcę, nie stanowi
podstawy do wykreślenia hipoteki, która, jako zabezpieczająca wierzytelność
przysługującą w stosunku do nabywcy, została wpisana do księgi wieczystej
w czasie, gdy był on wpisany jako użytkownik wieczysty.

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładów Chemicznych "R.", S.A. w B.D.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego W.-S.M. oraz Zbigniewa
L. o wykreślenie hipotek, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22
kwietnia 2004 r. kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w
Szczecinie z dnia 19 listopada 2002 r.
oddalił kasację i zasądził od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa -
Urzędu Skarbowego W.S.M. kwotę 120 zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 19 listopada 2002 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie
oddalił apelację wnioskodawcy - Zakładów Chemicznych ,,R." S.A. w B.D. od
postanowienia Sądu Rejonowego w Gryficach z dnia 29 kwietnia 2002 r., m.in.
oddalającego wniosek tych Zakładów o wykreślenie z księgi wieczystej,
prowadzonej dla nieruchomości położonej w P. przy ul. W.P. nr 17b, ośmiu hipotek
obciążających użytkowanie wieczyste tej nieruchomości. Hipoteki te wpisane
zostały w okresie od dnia 24 czerwca 1999 r. do dnia 15 maja 2000 r. jako
zabezpieczenie wierzytelności Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego W.S.M. i
Zbigniewa L. do spółki z o.o. ,,V.-P." w W. Spółka ta umową z dnia 16 lipca 1998 r.
kupiła od wnioskodawcy prawo użytkowania wieczystego i w dniu 24 czerwca
1999 r. wpisana została do księgi wieczystej jako użytkownik wieczysty. Wobec
odstąpienia wnioskodawcy od umowy z dnia 16 lipca 1998 r., Sąd Okręgowy w
Szczecinie wyrokiem z dnia 1 września 2000 r. nakazał spółce złożenie
oświadczenia o przeniesieniu na wnioskodawcę prawa użytkowania wieczystego, a
aktem notarialnym z dnia 10 sierpnia 2001 r. wnioskodawca wyraził zgodę na to
przeniesienie. W tych okolicznościach Sąd Rejonowy uznał, że odstąpienie od
umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego przez wnioskodawcę, na które
powołał się on we wniosku o wykreślenie hipotek, nie spowodowało ich wygaśnięcia
i nie ma podstawy do uwzględnienia wniosku. Pogląd ten podzielił Sąd Okręgowy w
Szczecinie.
Postanowienie wymienione na wstępie zaskarżył kasacją wnioskodawca.
Podstawę kasacji stanowi naruszenie art. 241 k.c. przez przyjęcie, że fakt
odstąpienia przez wnioskodawcę ze skutkiem ex tunc od umowy sprzedaży prawa
użytkowania wieczystego nie spowodował wygaśnięcia tego prawa, a przez to
wygaśnięcia hipotek oraz naruszenie art. 491 k.c. przez uznanie, że odstąpienie od
umowy powoduje skutki tylko pomiędzy stronami umowy. Skarżący wniósł o zmianę
zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy zgodnie z wnioskiem,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przez wygaśnięcie użytkowania wieczystego rozumie się stan, według którego
ustanowione na nieruchomości użytkowanie wieczyste przestaje istnieć. Sytuacja
taka nie zachodzi, gdy - obojętne z jakiego powodu i na jakiej podstawie - zmienia
się tylko podmiot uprawniony do użytkowania wieczystego. Artykuł 241 k.c., według
którego, wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na
nim obciążenia, wbrew zapatrywaniu skarżącego nie daje podstawy do
stwierdzenia, że w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, hipoteki, o wykreślenie
których wniósł wnioskodawca, wygasły. Odstąpienie przez wnioskodawcę od
umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego nie spowodowało bowiem
wygaśnięcia tego prawa, lecz w jego następstwie doszło do powrotnego jego
przeniesienia na wnioskodawcę.
Według poglądu utrwalonego w orzecznictwie, odstąpienie od umowy
sprzedaży nieruchomości (art. 491 k.c.) wywiera jedynie skutek obligacyjny, nie
powoduje natomiast automatycznego przejścia własności z powrotem na zbywcę,
lecz wymaga złożenia przez strony stosownego oświadczenia woli o powrotnym
przeniesieniu własności (uchwała składu siedmiu sędziów Sadu Najwyższego z
dnia 30 listopada 1994 r., III CZP 130/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 42 oraz
uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego
2003 r., III CZP 80/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 141). Pogląd ten odpowiednio
odnosi się do odstąpienia od umowy o przeniesienie prawa użytkowania
wieczystego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1993 r., III CZP
156/93, OSNC 1994, nr 6, poz. 128), nie ma więc racji skarżący twierdząc, że
odstąpienie przez niego od umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego
wywarło skutek ex tunc w tym znaczeniu, że co do tego, komu przysługuje to
prawo, przywróciło stan jaki istniał przed dniem jego sprzedaży spółce ,,V.-P.".
Powrotne przeniesienie prawa użytkowania wieczystego na wnioskodawcę -
w następstwie odstąpienia przez niego od umowy jego sprzedaży spółce ,,V.-P." -
nastąpiło dopiero w wyniku wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 1
września 2000 r. i aktu notarialnego z dnia 10 sierpnia 2001 r. Ponieważ było to
przeniesienie w następstwie złożenia przez strony (w stosunku do spółki ,,V.-P."
wymuszonego przez sąd - art. 64 k.c.) oświadczenia woli, przeniesienie takie nie
powoduje wygaśnięcia hipoteki obciążającej użytkowanie wieczyste. Istotą hipoteki
jest, że obciąża ona nieruchomość (prawo użytkowania wieczystego), bez względu
na to czyją stała się własnością (art. 65 ust. 1 w związku z ust. 3 ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm.) i przeniesienie własności nieruchomości (prawa użytkowania
wieczystego) po ustanowieniu hipoteki nie ma wpływu na jej istnienie (nie powoduje
jej wygaśnięcia). W tej sytuacji bez znaczenia jest okoliczność, że prawo
użytkowania wieczystego nie było obciążone hipotekami przed dniem 16 lipca
1988 r. Istotne jest, że hipoteki te obciążały prawo użytkowania wieczystego w
chwili powrotnego jego przeniesienia przez spółkę ,,V.-P." na wnioskodawcę.
Wobec powyższego, skoro podstawy kasacji okazały się nieusprawiedliwione,
należało ją oddalić (art. 13 § 2 w związku z art. 39312 k.p.c.).