Postanowienie z dnia 31 sierpnia 2006 r., I CZ 47/06

Zażalenie do Sądu Najwyższego, sporządzone i wniesione w imieniu
Skarbu Państwa przez radcę prawnego po dniu wejścia w życie ustawy z dnia
8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz.
1417 ze zm.), podlega odrzuceniu (art. 373 w związku z art. 39821 i 3941 § 3
k.p.c.).

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Jacek Gudowski
Sędzia SN Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Karola S. przeciwko Skarbowi
Państwa reprezentowanemu przez Ministra Gospodarki o zapłatę, po rozpoznaniu
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 31 sierpnia 2006 r. zażalenia
strony pozwanej na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 maja
2006 r.
odrzucił zażalenie i zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Ministra
Gospodarki na rzecz powoda Karola S. kwotę 3600 zł z tytułu zwrotu kosztów
postępowania przed Sądem Najwyższym.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 25 maja 2006 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie odrzucił
apelację pozwanego Skarbu Państwa - Ministra Gospodarki od wyroku Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 8 listopada 2005 r.
W zażaleniu, wniesionym dnia 7 czerwca 2006 r., Skarb Państwa - Minister
Gospodarki domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia. Zażalenie
sporządził i wniósł pełnomocnik strony pozwanej będący radcą prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasady zastępstwa procesowego przed Sądem Najwyższym określa art. 871
k.p.c., który ustanawia regułę, że postępowanie przed Sądem Najwyższym, a także
czynności procesowe związane z tym postępowaniem podejmowane przed sądem
niższej instancji objęte są przymusem adwokacko-radcowskim. Przymus ten nie
obowiązuje jedynie w wypadkach określonych w § 2 k.p.c. Istota przymusu
adwokacko-radcowskiego sprowadza się do wyłączenia w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym zdolności postulacyjnej strony, jej organu, przedstawiciela
ustawowego i pełnomocników niebędących adwokatami lub radcami prawnymi.
W konsekwencji, czynności podejmowane samodzielnie przez podmioty
niezaliczające się do kręgu adwokatów lub radców prawnych są bezskuteczne.
Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
obowiązywał również Skarb Państwa. Do zasadniczej zmiany w tym zakresie
doszło w wyniku wejścia w życie - z dniem 15 marca 2006 r. - ustawy z dnia 8 lipca
2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.
- dalej: "ustawa"). Celem utworzenia Prokuratorii Generalnej było zapewnienie
należytej ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa przez powierzenie
odrębnej i wyspecjalizowanej instytucji zastępstwa procesowego tego podmiotu.
Wykonywanie zastępstwa przez Prokuratorię Generalną jest co do zasady zależne
od jej decyzji. Jedynie w postępowaniach o szczególnym znaczeniu ze względu na
wartość przedmiotu sporu lub przedmiot sprawy zastępstwo przez Prokuratorię jest
obowiązkowe (art. 8 ust. 1 i 2 ustawy), w odniesieniu natomiast do postępowania
przed Sądem Najwyższym zastępstwo Skarbu Państwa przez Prokuratorię
Generalną jest wyłączne (art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy). Zastępstwo to wyłączone
zostało jedynie sprawach rozpoznawanych w postępowaniu wieczystoksięgowym,
w przedmiocie wpisu do właściwego rejestru, rozpoznawanych w postępowaniu
upadłościowym lub naprawczym oraz w postępowaniu egzekucyjnym (art. 4 ust. 4
ustawy).
Zgodnie z ogólnie respektowaną prawie cywilnym procesowym regułą
bezpośredniego działania ustawy nowej (zob. uzasadnienia uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00, mającej moc
zasady prawnej, OSNC 2001, nr 4, poz. 53 i wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9
lipca 2003 r., IV CKN 310/01, nie publ.), przepisy ustawy o Prokuratorii Generalnej
o charakterze procesowym powinny być stosowane od chwili jej wejścia w życie. W
odniesieniu do postępowania przed Sądem Najwyższym wyjątek od wskazanej
zasady przewidziany został w art. 83 ust. 3 ustawy, stanowiącym, że sprawy przed
Sądem Najwyższym, w których zgodnie z przepisami ustawy, po dniu jej wejścia w
życie, zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest
wyłączne, są prowadzone na dotychczasowych zasadach, jeżeli przed dniem
wejścia w życie ustawy zostały w sprawie podjęte czynności procesowe przed
Sądem Najwyższym lub czynności procesowe związane z postępowaniem przed
Sądem Najwyższym, podejmowane przed sądem niższej instancji. W
rozpoznawanej sprawie zażalenie do Sądu Najwyższego wniesione zostało w dniu
7 czerwca 2006 r., a więc po wejściu w życie ustawy o Prokuratorii Generalnej,
dlatego należy uznać, że jej przepisy znajdują zastosowanie do zastępstwa
skarżącego Skarbu Państwa w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
Ustawą o Prokuratorii Generalnej dodano również do kodeksu postępowania
cywilnego art. 871 § 3, zgodnie z którym przepisu art. 871 § 1 nie stosuje się także
wtedy, gdy w postępowaniu przed Sądem Najwyższym zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.
Wykładnia językowa przytoczonego przepisu może prowadzić do wniosku, że gdy
zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię
Generalną Skarbu Państwa, to przymus adwokacko-radcowski nie obowiązuje.
W wypadkach natomiast, gdy Prokuratoria Generalna nie wykonuje tego
zastępstwa, np. wskutek niezawiadomienia jej o toczącym się postępowaniu,
przymus ten w dalszym ciągu obowiązuje, a adwokaci i radcowie prawni mogą
zastępować Skarb Państwa. Takiego rezultatu wykładni językowej art. 871 § 3 k.p.c.
nie można jednak zaakceptować, gdyż pozostawałby w sprzeczności z regulacją
zawartą w ustawie o Prokuratorii Generalnej. Przepis art. 4 ust. 1 pkt 1 tej ustawy
stanowi, że do zadań Prokuratorii Generalnej należy wyłączne zastępstwo
procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym.
Istotą tego unormowania jest przyznanie jej funkcjonariuszom (radcom i
starszym radcom, a także Prezesowi i wiceprezesom) wyłącznego uprawnienia do
zastępowania Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym. Należy zatem przyjąć,
że z art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o Prokuratorii Generalnej, mającego charakter
ustrojowy, wynika również norma o charakterze procesowym. Przepis ten przyznaje
zdolność postulacyjną przed Sądem Najwyższym wyłącznie Prokuratorii
Generalnej, pozbawiając jednocześnie tej zdolności adwokatów i radców prawnych.
Z tego względu czynności podejmowane przed Sądem Najwyższym przez podmioty
inne niż Prokuratoria Generalna są pozbawione skuteczności również wówczas,
gdy Prokuratoria nie wykonuje w sposób czynny zastępstwa procesowego Skarbu
Państwa. Innymi słowy, art. 871 § 3 k.p.c. należy interpretować w ten sposób, że w
sprawach, w których obowiązuje wyłączne zastępstwo Skarbu Państwa przez
Prokuratorię Generalną, nie jest dopuszczalne zastępowanie go przez jakikolwiek
inny podmiot.
Należy podkreślić, że z art. 12 ust. 2 ustawy wynika, iż w wypadku wyłącznego
zastępstwa procesowego przed Sądem Najwyższym, niezwłocznie po powzięciu
wiadomości o zaistnieniu okoliczności, które mogą uzasadniać podjęcie czynności
przed Sądem Najwyższym, podmiot reprezentujący Skarb Państwa obowiązany jest
przekazać Prokuratorii Generalnej informacje i dokumenty zgromadzone w sprawie
wraz ze swoim stanowiskiem dotyczącym zasadności podjęcia czynności przed
Sądem Najwyższym, szczegółowymi informacjami o przedmiocie postępowania
oraz dowodami w sprawie. Z akt sprawy nie wynika, aby pozwany Minister
Gospodarki będący podmiotem reprezentującym pozwany Skarb Państwa wykonał
ten obowiązek.
Przytoczony art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy przyznaje Prokuratorii Generalnej
kompetencję do wyłącznego zastępstwa Skarbu Państwa przed Sądem
Najwyższym. Przepis ten nie precyzuje jednak, czy wyłączne zastępstwo obejmuje
tylko czynności podejmowane przed Sądem Najwyższym, czy również czynności
związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym realizowane przed sądem
niższej instancji, w praktyce najczęściej przed sądem drugiej instancji.
Rozstrzygając tak ujęte zagadnienie należy w pierwszej kolejności zauważyć,
że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym regułą jest rozpoznawanie środków
zaskarżenia na posiedzeniach niejawnych, a zatem bez udziału stron. W
odniesieniu do skargi kasacyjnej zasadę tę wyraża art. 39811 § 1 k.p.c., w
odniesieniu do zażalenia - art. 397 § 1 w związku z art. 3941 § 3 k.p.c., natomiast w
odniesieniu do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia - art. 42410 k.p.c. Aktywność stron w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym ogranicza się zatem nierzadko do czynności podejmowanych tylko
przed sądem niższej instancji, takich jak wniesienie środka zaskarżenia lub
odpowiedzi na taki środek. Przyjęcie, że czynności te nie są objęte wyłącznym
zastępstwem Prokuratorii Generalnej, nie tylko nie pozwalałoby tej instytucji
należycie chronić praw i interesów Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym, ale
wręcz czyniłoby jej rolę w tych postępowaniach zupełnie iluzoryczną. Przemawia to
za uznaniem, że wyłączne zastępstwo przez Prokuratorię Generalną obejmuje
również czynności związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym,
podejmowane przed sądem niższej instancji. Stanowisko to znajduje mocne oparcie
w treści art. 871 k.p.c.
Zgodnie z art. 871 § 3 k.p.c., przepisu § 1 tego artykułu nie stosuje się, gdy
zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię
Generalną. Trzeba podkreślić, że art. 871 § 3 k.p.c. odnosi się do całej zawartości
normatywnej art. 871 § 1 k.p.c., a zatem do obu zdań składających się na ten
przepis. Prowadzi to do wniosku, że w sytuacjach objętych hipotezą art. 871 § 3
k.p.c. przymus adwokacko-radcowski jest wyłączony w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym również w zakresie czynności procesowych podejmowanych przed
sądem niższej instancji. Jeżeli więc głównym motywem zniesienia przymusu
adwokacko-radcowskiego było przekazanie zastępstwa Skarbu Państwa
Prokuratorii Generalnej, to w zakresie, w jakim przymus ten jest zniesiony,
obowiązuje wyłączne zastępstwo przez Prokuratorię Generalną.
Jak zaznaczono, rozpoznawane zażalenie Skarbu Państwa - Ministra
Gospodarki wniesione zostało w dniu 7 czerwca 2006 r. Jego wniesienie stanowiło
czynność procesową związaną z postępowaniem przed Sądem Najwyższym,
podjętą przed sądem drugiej instancji. Jakkolwiek czynność ta objęta była
wyłącznym zastępstwem Prokuratorii Generalnej, to dokonał jej reprezentujący
Skarb Państwa radca prawny, czyli osoba niemająca zdolności postulacyjnej. Z
tego powodu zażalenie podlegało odrzuceniu jako niedopuszczalne.
Z podanych względów, na podstawie art. 373 w związku z art. 39821 i 3941 § 3
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.