84

POSTANOWIENIE Z DNIA 20 CZERWCA 2002 R.
WZP 1/ 02

W sprawach o wykroczenia popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie
wojskowej właściwe do ich rozpoznania są sądy wojskowe (art. 10 § 1 pkt 1
k.p.w.) również wtedy, gdy postępowanie zostało wszczęte po zwolnieniu
żołnierza z tej służby.

Przewodniczący: Prezes SN gen. dyw. J. Godyń
(sprawozdawca).
Sędziowie SN: płk S. Kosmal, płk J. Steckiewicz.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: ppłk J. Żak.

Sąd Najwyższy w sprawie Łukasza S. po rozpoznaniu, przekazanego na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. przez Wojskowy Sąd
Okręgowy w P., postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2002 r., zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy sprawy o wykroczenia, o których mowa w art. 10 § 1 ustawy z
dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o
wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148), przestają, czy też nie przestają
podlegać orzecznictwu sądów wojskowych w przypadku zwolnienia
żołnierza z czynnej służby wojskowej?"

p o s t a n o w i ł o d m ó w i ć podjęcia uchwały.

U z a s a d n i e n i e :

Zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w piśmiennictwie dominuje
pogląd, że wykładni wymagają przepisy nastręczające trudności interpretacyjne z
powodu niejasnego ich sformułowania lub rozbieżności interpretacyjnych w
praktyce sądowej lub też kontrowersji w doktrynie.
Zagadnienie prawne powinno dotyczyć przepisu o oczywiście wadliwej redakcji
lub niejasno sformułowanego, umożliwiającego przeciwstawne interpretacje, a
autorytatywne wyjaśnienie tego przepisu może mieć znaczenie prejudycjalne dla
kształtowania się przyszłego orzecznictwa (zob. m.in. postanowienia SN: z dnia 6
lipca 1982 r., VI KZP 8/82, OSNPG 1982, z. 10, poz. 140 oraz z dnia 16 czerwca
1993 r., I KZP 14/93, Wok. 1993, z. 11, s. 9-10, a także R.A. Stefański: Instytucja
pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 267 i
powołane tam dalsze orzecznictwo Sądu Najwyższego i piśmiennictwo).
Z postanowienia Wojskowego Sądu Okręgowego w P. wynika, że zagadnienie
prawne zostało przedstawione w związku z rozpoznawaniem apelacji obwinionego
od wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w W. z dnia 21 grudnia 2001 r., na
podstawie którego, uznając Łukasza S. za winnego tego, że w dniu 10 października
2001 r. około godz. 23 10 na terenie rynku w B., będąc w stanie nietrzeźwości (2,38
promille w wydychanym powietrzu), dopuścił się zakłócenia spokoju panu
Adamo i G ora por ądk p blic nego
ten sposób że acho
ał się głośno i
używał słów nieprzyzwoitych, tj. wykroczenia określonego w art. 51 § 2 w zw. z
art. 9 § 1 k.w., wymierzono mu karę 300 zł grzywny.
Zdaniem Wojskowego Sądu Okręgowego w P., możliwe są dwa rozwiązania.
Jedno, że przepis art. 10 § 1 k.p.w. nie budzi wątpliwości i sądy wojskowe są
zawsze właściwe wobec żołnierzy w służbie czynnej, którzy popełnili wykroczenie
w czasie jej pełnienia, bez względu na to czy zostali zwolnieni z tej służby przed
wszczęciem postępowania w sprawach o wykroczenia, czy też nie.
Drugie, że sprawy o wykroczenia, o których mowa w art. 10 § 1 k.p.w., przestają
podlegać orzecznictwu sądów wojskowych w przypadku zwolnienia żołnierzy z
czynnej służby wojskowej.
Przedstawiciel Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wyrażając pogląd, że sprawy
o wykroczenia, o których mowa w art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w., nie przestają podlegać
orzecznictwu sądów wojskowych w przypadkach zwolnienia żołnierza z czynnej
służby wojskowej, wniósł o odmowę podjęcia uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie zauważyć należy, że Wojskowy Sąd Okręgowy w P. zwrócił się o
wykładnię przepisu art. 10 § 1 k.p.w, składającego się z dwóch punktów, z których
drugi dotyczy żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego.
Ponieważ stan faktyczny sprawy, na tle której sformułowane zostało pytanie
prawne, dotyczy żołnierza Wojska Polskiego, nie ma podstaw prawno-faktycznych,
aby Wojskowy Sąd Okręgowy w P. zwracał się o wykładnię art. 10 § 1 k.p.w. w
całości, gdyż chodzi wyłącznie o pkt 1 tego przepisu i do niego odnosić się będą
dalsze rozważania.
Stwierdzić należy, że treść art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w. jest klarowna i nie budzi
wątpliwości. Z przepisu jednoznacznie wynika kognicja sądu wojskowego, jeżeli
wykroczenie zostało popełnione przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej, czyli
w ramach czasowych określonych decyzjami uprawnionych organów wojskowych o
rozpoczęciu i zakończeniu tej służby. Datę początkową wyznacza chwila stawienia
się osoby powołanej do czynnej służby wojskowej w określonym miejscu,
natomiast datę końcową - chwila odejścia żołnierza z miejsca pełnienia tej służby,
po zwolnieniu dokonanym przez dowódcę jednostki wojskowej lub inne organy
wojskowe (art. 61 ust. 1 oraz art. 71 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o
powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2002 r., Nr 21,
poz. 205).
Jeżeli sąd wojskowy ustali, że wykroczenie zostało popełnione w tym przedziale
czasowym, to wyłącznie właściwy do rozpoznania sprawy jest ten właśnie sąd, przy
czym nie jest możliwe przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi powszechnemu.
Żaden bowiem z przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia nie
przewiduje możliwości takiej, jak miało to miejsce w uchylonym przepisie art. 13
przepisów wprowadzających kodeks postępowania karnego (art. 5 § 8 przepisów
wprowadzających kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia), zezwalającym
- w określonych warunkach - sądowi wojskowemu na przekazanie sprawy o
wykroczenie do rozpoznania kolegium do spraw wykroczeń, jeżeli żołnierz został
zwolniony z czynnej służby wojskowej (obecnie przekazanie dotyczyłoby,
oczywiście, sądu powszechnego).
Podobne stanowisko wyrażane jest w piśmiennictwie. Tak np. T. Grzegorczyk w
komentarzu do omawianego przepisu konstatuje:
Nie pr e id iano pr
t m możli ości pr eka ania spra
sądo i
powszechnemu, przeto mimo zwolnienia żołnierza, jeżeli postępowanie zostało już
wszczęte przed sądem wojskowym, sąd ten pozostaje właściwy do prawomocnego
zakończenia postępowania" (Komentarz do ustawy - kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia, Warszawa 2002, s. 99).
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. na poparcie tezy, że sprawy o wykroczenia
popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej przestają podlegać
właściwości sądów wojskowych w razie zwolnienia żołnierza z tej służby, przytacza
m.in. następujące argumenty.
W art. 12 pkt 1 lit. a przepisów wprowadzających kodeks postępowania karnego
ustawodawca określił właściwość sądów wojskowych w sprawach o przestępstwa w
sposób zbliżony do regulacji zawartej w art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w., a mimo to
,,wprowadził dodatkową klauzulę" w art. 12 pkt 2, zastrzegając, że sprawy o
przestępstwa wymienione w pkt. 1 nie przestają podlegać właściwości sądów
wojskowych, mimo zwolnienia żołnierza z czynnej służby wojskowej.
Zdaniem sądu odwoławczego, przyjmując racjonalność działania ustawodawcy,
przy uwzględnieniu założenia, że z art. 12 pkt 1 przepisów wprowadzających
kodeks postępowania karnego wynika właściwość sądów wojskowych także dla
żołnierzy zwolnionych z czynnej służby wojskowej, dodanie dodatkowej klauzuli
byłoby zabiegiem oczywiście zbędnym. A przecież przy interpretacji prawa zakłada
się, że żaden przejaw unormowania poczynionego przez ustawodawcę nie może być
zbędny. Skoro w art. 10 § 1 k.p.w. klauzuli takiej nie wprowadzono, to może to
oznaczać, że sprawy o wykroczenia popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie
wojskowej przestają podlegać, wolą ustawodawcy, orzecznictwu sądów
wojskowych w razie zwolnienia żołnierza z takiej służby.
Za przyjęciem wspomnianej tezy przemawia także, w ocenie sądu
odwoławczego, treść art. 9 przepisów wprowadzających kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia, który ma następujące brzmienie: ,,w sprawach
podlegających dotychczas orzecznictwu sądów wojskowych, jeżeli wniosek o
ukaranie złożono przed dniem wejścia w życie kodeksu postępowania w sprawach o
wykroczenia, orzeka nadal sąd wojskowy, chociażby przestał być właściwy".
Przyjęcie bowiem tezy przeciwnej oznaczałoby, że przepis ten byłby przepisem
,,pustym, martwym", gdyż nie byłoby jakiejkolwiek sprawy, do której mógłby mieć
zastosowanie, co również przeczyłoby założeniu o racjonalności ustawodawcy.
Argumenty podniesione przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P. nie uzasadniają
innej wykładni art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w. niż wynika to z literalnego brzmienia tego
przepisu.
Zauważyć należy, że w art. 12 pkt 3 przepisów wprowadzających kodeks
postępowania karnego przewidziano możliwość przekazania - w określonych
warunkach - sądowi powszechnemu przez sąd wojskowy sprawy o przestępstwo w
razie zwolnienia żołnierza z czynnej służby wojskowej.
Unormowanie to stanowi zatem wyjątek od reguły określonej w art. 12 pkt 2
wspomnianych przepisów.
Regulację taką można by skwitować stwierdzeniem: aby możliwe było
odstępstwo, konieczne jest określenie zasady, do której ten zabieg legislacyjny się
odnosi.
Można również przyjąć, że wymieniony przepis jest typowym przykładem ius
superfluum . Gdyby bowiem przepisu tego nie było, to nie miałoby to żadnego
wpływu na wykładnię art. 12 pkt 1 lit. a przepisów wprowadzających kodeks
postępowania karnego.
Unormowanie nadmierne nie jest zjawiskiem niespotykanym w naszym
ustawodawstwie. Powołać się chociażby można na pogląd wyrażony w pracy: Z.
Dody, J. Grajewskiego, A. Murzynowskiego (Kasacja w postępowaniu karnym -
Komentarz, Warszawa 1996, s. 28-29), w zakresie dotyczącym art. 463a § 1 k.p.k. z
1969 r.: ,,Jak łatwo dostrzec, zdanie drugie § 1 stanowi klasyczne ius superfluum . O
tym, że kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art.
388 lub innego rażącego naruszenia prawa, mówi zdanie pierwsze. Jeśli jednak
gwoli wyeliminowania wszelkich wątpliwości ustawodawca podkreśla wyraźnie, że
kasacja nie może być wniesiona z powodu <>, to zgodnie z
zasadami logiki oznacza to, iż żadna - także rażąca - <> nie
stanowi podstawy kasacji".
Jeżeli chodzi o zastrzeżenie zawarte w art. 9 in fine przepisów wprowadzających
kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, to, podobnie jak cały przepis, jest
ono bez znaczenia dla wykładni art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w. z przyczyn, których
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. mógł nie znać, a które zostały przekonująco
wyeksplikowane w powołanym komentarzu T. Grzegorczyka (zob. teza 2 do art. 5 §
8 oraz uwagi do art. 9 przepisów wprowadzających kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia, s. 409 i 416).
Chodziło, w skrócie, o to, że inny, węższy, zakres przedmiotowej właściwości
sądów wojskowych proponowała komisja opracowująca projekt kodeksu, a inne
rozwiązanie zostało przyjęte przez ustawodawcę. Nie można zatem podzielić
poglądu prezentowanego przez J. Lewińskiego co do wspomnianego art. 9
(Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r.,
Warszawa 2002, s. 328), że jeżeli wniosek o ukaranie nie został złożony przed
dniem wejścia w życie kodeksu, właściwy do orzekania jest sąd rejonowy, skoro po
wejściu w życie kodeksu, sąd wojskowy jest wyłącznie właściwy w sprawach o
wykroczenia.
Reasumując, w sprawach o wykroczenia popełnione przez żołnierzy w czynnej
służbie wojskowej właściwe do ich rozpoznania są sądy wojskowe (art. 10 § 1 pkt 1
k.p.w.) również wtedy, gdy postępowanie zostało wszczęte po zwolnieniu żołnierza
z tej służby.
Sąd Najwyższy nie podziela wątpliwości podnoszonych w tej kwestii w
piśmiennictwie (T. Grzegorczyk: Komentarz do ustawy kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia, s. 99), że w wypadku, gdy postępowania w sprawie o
wykroczenie nie wszczęto do czasu zwolnienia żołnierza ze służby - a wszczyna się
w sądzie decyzją prezesa na podstawie wniosku o ukaranie (art. 59) - to skoro dana
osoba nie jest już żołnierzem, powinna, jak się wydaje, odpowiadać teraz przed
sądem powszechnym, a nie wojskowym.
Przyjęciu takiej wykładni stoi na przeszkodzie treść art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w.,
jednoznacznie przesądzająca o kognicji sądów wojskowych ze względu na czas
popełnienia przez żołnierza wykroczenia, a nie czas wszczęcia postępowania.
Dodać należy, że stanowisko Sądu Najwyższego w sprawie przedstawionej przez
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. zapewnia spójność systemową właściwości sądów
wojskowych w sprawach o wszelkie wykroczenia. Z przepisu art. 116 § 1 k.k.s.
wynika bowiem wyłączna właściwość sądów wojskowych wobec żołnierzy, którzy
popełnili wykroczenia skarbowe. Ustawodawca użył w tym wypadku takiej samej
techniki legislacyjnej, jak - o czym wcześniej była mowa - w przepisie art. 463 a §
1 k.p.k. z 1969 r., stanowiąc: ,,Sprawy o wykroczenia skarbowe nie przestają
podlegać or ec nict
ojsko ego sąd
garni ono ego mimo
olnienia
żołnierza z czynnej służby wojskowej" (zd. ostatnie art. 116 § 1 k.k.s.).
Jest poza sporem, że kodeks karny skarbowy nie przewiduje możliwości
przekazania sprawy o wykroczenie skarbowe organowi powszechnego wymiaru
sprawiedliwości (T. Grzegorczyk: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa
2000, s. 392). Skoro tak, to nie sposób racjonalnie wytłumaczyć, przy przyjęciu
odmiennej wykładni co do przepisu art. 10 § 1 pkt 1 k.p.w., że w sprawach o
wykroczenia inaczej regulowana miałaby być właściwość sądów wojskowych w
wypadku wykroczeń pospolitych, a inaczej skarbowych.
Taka dystynkcja nie byłaby ani zasadna, ani zrozumiała.