Postanowienie z dnia 10 lipca 2007 r.
II PZ 29/07

Udział tego samego sędziego sądu drugiej instancji w wydaniu wyroku,
który został następnie uchylony przez Sąd Najwyższy oraz w wydaniu postano-
wienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej od wyroku wydanego po ponownym roz-
poznaniu sprawy, nie powoduje nieważności postępowania na podstawie art.
379 pkt 4 k.p.c.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Romualda Spyt (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 lipca
2007 r. sprawy z powództwa Teresy K. przeciwko Zespołowi Szkół w P. Szkoła Pod-
stawowa [...] i Publiczne Gimnazjum z udziałem uczestnika Ogólnopolskiego Akade-
mickiego Związku Zawodowego w W. o odszkodowanie, na skutek zażalenia uczest-
nika postępowania na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 23 lutego 2007 r. [...]

o d d a l i ł zażalenie.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 23 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu w oparciu o przepis art. 3986 § 2
k.p.c. odrzucił skargę kasacyjną Teresy K. od wyroku tego Sądu z dnia 10 paździer-
nika 2006 r. [...] w sprawie z jej powództwa przeciwko Szkole Podstawowej [...] w P.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, że skarga kasacyjna jest niedopusz-
czalna z mocy prawa z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia - niższą niż 10.000
zł. Taka wartość przedmiotu zaskarżenia wynika ze zmodyfikowanego na rozprawie
apelacyjnej roszczenia, kiedy to pełnomocnik powódki oświadczył, że z uwagi na
upływ czasu powódka domaga się trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę, które -
jak wynika z zaświadczenia - wynosi około 2.000 zł miesięcznie. Stąd też Sąd Okrę-
gowy uznał, że powódka w miejsce dotychczasowego żądania przywrócenia do
pracy domagała się odszkodowania. Oznaczenie zatem w skardze kasacyjnej warto-
ści przedmiotu zaskarżenia na kwotę 16.812 zł nie było prawidłowe.

W zażaleniu na powyższe postanowienie powódka wniosła o jego uchylenie i
zarzuciła nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.) oraz naruszenie art. 3982 §
1 k.p.c. i art. 383 k.p.c. w związku z art. 47 k.p. Uzasadniając zażalenie skarżąca
wskazała, że nieważność postępowania wynika z faktu, iż jeden z sędziów uczestni-
czący w wydaniu zaskarżonego postanowienia brał wcześniej udział w wydaniu wy-
roku w niniejszej sprawie w drugiej instancji. Wyrok ten następnie został uchylony
przez Sąd Najwyższy z zaleceniem ponownego rozpoznania sprawy. Zdaniem skar-
żącej zaistniała tym samym sytuacja, w której skład sądu był sprzeczny z przepisami
prawa. Skarżąca podniosła także, że nie nastąpiła zmiana żądania pozwu w rozu-
mieniu art. 383 k.p.c., ponieważ z protokołu rozprawy apelacyjnej z dnia 10 paździer-
nika 2006 r. wynika wyraźne oświadczenie pełnomocnika powódki, że: ,, (...) jedno-
cześnie popiera powództwo", co oznacza, że podtrzymuje pierwotne żądanie pozwu.
Skarżąca podkreśliła, że nie jest możliwa w postępowaniu apelacyjnym zmiana po-
wództwa z przywrócenia do pracy na żądanie wynagrodzenia za pracę. Oba te żąda-
nia są roszczeniami odrębnymi. Ostatecznie skarżąca stwierdziła, że żądanie wyna-
grodzenia zgłoszone zostało obok żądania przywrócenia do pracy, stąd wartość
przedmiotu zaskarżenia z obu tych podstaw powinna zostać zsumowana. Stąd też
Sąd orzekając o odszkodowaniu (jako roszczeniu alternatywnym do roszczenia o
przywrócenie do pracy), rozstrzygnął o żądaniu, którego pracownik nie zgłosił, co
jednocześnie oznacza oddalenie żądania przywrócenia do pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. W pierwszej kolejności Sąd Naj-
wyższy stwierdza, że nie jest uzasadniony zarzut nieważności postępowania. Zgod-
nie z przepisem art. 39815 § 2 k.p.c. w razie przekazania przez Sąd Najwyższy
sprawy do ponownego rozpoznania (po uchyleniu wyroku), sąd rozpoznaje ją w in-
nym składzie. Ratio legis tego przepisu sprowadza się do eliminowania wszelkich
przyczyn, mogących rodzić jakiekolwiek wątpliwości co do bezstronności i obiektywi-
zmu sędziego w rozpoznawaniu określonej sprawy. Normy wyłączające z mocy
prawa od ponownego orzekania sędziego, który brał udział w wydaniu wyroku w tej
samej sprawie, który został następnie uchylony przez sąd wyższej instancji, mają
zagwarantować bezstronność sądu, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 45 ust. 1
Konstytucji RP. Ma to uzasadnienie w aspekcie psychologicznym wyrażającym się
skłonnością do nieprzyznawania się do popełnionych błędów i uchybień bądź opo-
rem przed zmianą już raz wyrobionego poglądu na tę samą sprawę. Chodzi więc o
to, aby w ponownym rozpoznaniu sprawy nie brał udziału sędzia, który uczestniczył
we wcześniejszej fazie postępowania i który z tych właśnie względów mógł nabrać
wewnętrznego przekonania co do oceny dowodów i okoliczności faktycznych. Gwa-
rancja bezstronności sędziego, wynikająca z tego przepisu, właśnie z uwagi na ten
psychologiczny aspekt, odnosić się może wyłącznie do merytorycznego rozpoznania
sprawy, natomiast nie dotyczy on orzekania w kwestiach formalnych. Jak wyjaśniono
w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2006 r., III CZP 56/06 (OSNC 2007
nr 3, poz.43), potrzeba ponownego orzekania w kwestiach formalnych - niezbędnego
dla sprawnego przebiegu procesu - nie stwarza dla sędziego kolizji o podłożu psy-
chologicznym, jak też nie stanowi zagrożenia dla jego niezawisłości.
Merytoryczne rozpoznanie sprawy oznacza poddanie pod osąd twierdzeń i
dowodów przedstawionych przez strony postępowania i ostatecznie rozstrzygnięcie o
istocie sprawy. W takim też znaczeniu odczytywać należy znaczenie przepisu art.
39815 § 2 k.p.c. - a w szczególności znaczenie użytego sformułowania: ,,do ponowne-
go rozpoznania". Identyczne rozwiązanie zawarte było w uprzednio obowiązujących
przepisach dotyczących kasacji i tak art. 39313 § 2 k.p.c. również stanowił, że w razie
przekazania przez Sąd Najwyższy sprawy do ponownego rozpoznania (po uchyleniu
wyroku), sąd rozpoznaje ją w innym składzie. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z
dnia 23 października 2006 r., SK 42/04 (OTK-A 2006 nr 9, poz. 25, stwierdził, że wy-
kładnia art. 39313 § 2 k.p.c., idąca w tym kierunku, aby przez ,,rozpoznanie" (a tym
samym ,,ponowne rozpoznanie") rozumieć orzekanie merytoryczne, a nie poszcze-
gólne czynności procesowe - jest koherentna z wykładnią art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c., co
ma istotne znaczenie dla systemowego interpretowania przepisów Kodeksu postę-
powania cywilnego. Za taką wykładnią przemawia też wykładnia językowa przepisu
art. 39313 § 2 k.p.c. Zamieszczone w zaskarżonym przepisie, a także w całym art.
39313 k.p.c., terminy i zwroty prawne jak: ,,przekazanie sprawy do (ponownego) roz-
poznania" czy też ,,sąd rozpoznaje" (w innym składzie) oznaczają w gruncie rzeczy,
że równoważnikiem znaczeniowym terminu ,,rozpoznanie" jest tutaj merytoryczne
rozstrzygnięcie, a nie merytoryczne badanie, jak to wynika (a contrario) z wykładni
zwrotu zamieszczonego w art. 39314 § 1: ,,przy rozpoznawaniu kasacji". Jednocze-
śnie Trybunał Konstytucyjny uznał, że tak przyjęta wykładnia zaskarżonego przepisu
art. 39313 § 2 k.p.c. nie narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji, a użycie w zaskarżonym
przepisie zwrotu ,,rozpoznanie sprawy", na gruncie analizowanych zarzutów skargi,
nie narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji, w którym jest mowa o ,,rozpatrzeniu sprawy".

Kwestia ponownego rozpoznania sprawy pojawia się również w przepisie art.
386 § 5 k.p.c., w myśl którego w wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie. Odnośnie do tego
przepisu analogiczne stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca
2005 r., II PK 349/04 (OSNP 2006 nr 9-10, poz.155), wywodząc, że rozpoznanie
sprawy nie oznacza nic innego, jak ustosunkowanie się sądu do żądań pozwu (wnio-
sku), merytorycznych twierdzeń w nim przytoczonych i zarzutów stawianych w toku
postępowania przez przeciwnika.

Inaczej natomiast rzecz się ma w przypadku postanowienia o odrzuceniu
skargi kasacyjnej. Postanowienie to, choć kończy postępowanie w sprawie, nie roz-
strzyga sprawy co do jej istoty. Odrzucenie skargi kasacyjnej ze względu na jej nie-
dopuszczalność na podstawie art. 3986 § 2 k.p.c. nie ma nic wspólnego z rozpatry-
waniem jej zasadności. W tym postanowieniu sąd daje jedynie wyraz temu, że
skarga nie spełnia wymagań formalnych bądź jest niedopuszczalna z mocy prawa.
Powyższy pogląd jest zbieżny ze stanowiskiem wyrażonym w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 2006 r., II PZ 45/05 (OSNP 2006 nr 21-22, poz. 332),
w myśl którego odrzucenie skargi kasacyjnej ze względu na jej niedopuszczalność
na podstawie art. 3986 § 2 k.p.c. nie ma nic wspólnego z rozpatrywaniem jej zasad-
ności, a stanowi jedynie skutek formalnego badania dopuszczalności skargi kasacyj-
nej, Analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 kwiet-
nia 2002 r., I PZ 21/01 (OSNP 2004 nr 6, poz. 103), w którym stwierdził, że sędzia,
który uczestniczył w wydaniu wyroku zaskarżonego kasacją nie jest wyłączony ze
składu sądu drugiej instancji orzekającego o odrzuceniu kasacji z powodu jej nie-
dopuszczalności. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy podkreślił, że
odrzucenie przez sąd drugiej instancji kasacji na podstawie art. 3935 k.p.c., ze
względu na jej niedopuszczalność, nie jest równoznaczne z jej rozpoznaniem w zna-
czeniu, o jakim stanowi art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c., nie ma ono nic wspólnego z rozpatry-
waniem jej zasadności. Ten ostatni zaś przepis, zgodnie z którym sędzia jest wyłą-
czony z mocy samej ustawy w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w
wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z
jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w
których występował jako prokurator, również odnosi się do merytorycznego rozpo-
znania sprawy.

Zatem fakt, iż ten sam sędzia sądu drugiej instancji brał udział w wydaniu wy-
roku, który został następnie uchylony przez Sąd Najwyższy oraz w wydaniu posta-
nowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej od wyroku wydanego po ponownym rozpo-
znaniu sprawy nie uzasadnia zarzutu nieważności postępowania na podstawie art.
379 pkt 4 k.p.c.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów, tj. zarzutów dotyczących ostatecz-
nego kształtu żądania pozwu, a co za tym idzie wartości przedmiotu zaskarżenia, to
również są one nieuprawnione. Zgodnie z art. 45 § 1 k.p. w razie ustalenia, że wy-
powiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub
narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania
pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już
rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o
odszkodowaniu. Pracownik dochodzący zatem roszczeń na podstawie tego przepisu,
w sytuacji kiedy stosunek pracy już się rozwiązał, może żądać przywrócenia do pracy
bądź zamiast tego żądania domagać się odszkodowania. Oba te żądania są żąda-
niami alternatywnymi wzajemnie się wykluczającymi. W myśl art. 47 k.p. pracowni-
kowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie
za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 2 miesiące, a gdy okres
wypowiedzenia wynosił 3 miesiące - nie więcej niż za 1 miesiąc. Zasądzenie tego
wynagrodzenia następuje warunkowo, a mianowicie przysługuje ono tylko w sytuacji,
kiedy pracownik w wyniku przywrócenia do pracy pracę tę podjął. Natomiast odszko-
dowanie, o którym mowa w art. 45 k.p., przysługuje w wysokości wynagrodzenia za
okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wy-
powiedzenia (art.471k.p.).
Z wywodów skargi wynika, że powódka poprzez swego pełnomocnika zgłosiła
na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 października 2006 r. nowe roszczenie - o zapłatę
wynagrodzenia za pracę. Rozszerzenie powództwa w ten sposób w postępowaniu
apelacyjnym jest niedopuszczalne z uwagi na treść art. 383 k.p.c., zgodnie z którym
w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować
z nowymi roszczeniami. Okoliczność ta nie ma jednakże decydującego znaczenia,
ponieważ takie nieuprawnione rozszerzenie powództwa mogłoby wynikać z niewie-
dzy pełnomocnika. Ważniejsze jednak jest to, iż nie została wskazana materialno-
prawna podstawa tego nowego roszczenia, jak też nie przywołano żadnych podstaw
faktycznych, które uzasadniałby nowe żądanie, a powołano się jedynie na upływ
czasu. Te przesłanki powiązane z całym kontekstem wypowiedzi powódki i jej peł-
nomocnika wskazują na rzeczywistą treść ich oświadczeń woli i ostateczną treść po-
wództwa. Na poparcie swoich twierdzeń skarżąca przywołuje wybiórczo treść proto-
kołu rozprawy apelacyjnej, pomijając całkowitym milczeniem ten fragment, z którego
wynika, że po opuszczeniu sali rozpraw przez jej pełnomocnika, złożyła następujące
oświadczenie: ,,powódka oświadcza, że nie chce wracać do tego klimatu panującego
u strony pozwanej, nie mam wprawdzie pracy, ale jestem osobą aktywną i poradzę
sobie." To oświadczenie połączone z wcześniej przedstawionym stanowiskiem jej
pełnomocnika, który stwierdził, że precyzuje żądanie pozwu i ,,z uwagi na upływ
czasu powódka domaga się trzymiesięcznego wynagrodzenia, które wynika z za-
świadczenia o zarobkach i wynosi ok. 2000 zł", w sposób niebudzący wątpliwości
wyjaśnia intencje strony powodowej. Skoro powódka wskazała, że nie chce wracać
do pracy u pozwanego oraz że z uwagi na upływ czasu domaga się trzymiesięczne-
go wynagrodzenia za pracę, to twierdzenie Sądu Okręgowego, iż nastąpiła modyfi-
kacja żądania pierwotnego i w miejsce przywrócenia do pracy domaga się ona od-
szkodowania w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę, jest w pełni
uprawnione. Stąd też trafnie Sąd Okręgowy uznał, że z uwagi na wartość przedmiotu
zaskarżenia niższą niż 10.000 zł skarga kasacyjna jest niedopuszczalna i podlega
odrzuceniu na mocy art. 3986 § 2 k.p.c.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814 k.p.c. w
związku z art. 3941 § 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.
========================================