*Krewny mojej żony przekazał w formie darowizny swoje gospodarstwo na moją żonę i na mnie. Darowizna nie posiadała żadnych klauzul specjalnych poza prawem dożywocia dla obdarowującego. Sporządzony został akt notarialny, zgodnie z którym właścicielami gospodarstwa jesteśmy my (żona wraz ze mną). Niestety miesiąc temu wuj zmarł. Nie pozostawił po sobie żadnego testamentu. Oczywiście, jak zwykle w takich przypadkach, zgłosiła się rodzina z żądaniami podziału majątku. Wuj nie posiadał żony ani dzieci, jedynymi żyjącymi krewnymi zmarłego, poza moją żoną, są moja teściowa, siostra z córką oraz dwie córki nieżyjącego brata. *
*Czy, w zaistniałej sytuacji i zgodnie z prawem spadkowym, żądania krewnych są w prawie? Jeśli tak to, komu spadek czy zachowek się należy i w jakiej wielkości? *
Zgodnie z zasadą dziedziczenia przyjętą w prawie polskim, w przypadku braku testamentu dochodzi odziedziczenia z mocy ustawy.
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz małżonek spadkodawcy. Wskazane osoby dziedziczą w częściach równych, z zastrzeżeniem wprowadzonym przez ustawodawcę w trosce o interes małżonka spadkodawcy dziedziczącego w zbiegu z dziećmi spadkodawcy, że część przypadająca w takim przypadku małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art. 931 § 1 kodeksu cywilnego, w skrócie kc). Z kolei § 2 art. 931 kc wskazuje, że jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
W braku zstępnych spadkodawcy (dzieci spadkodawcy), w drugiej kolejności powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo (art. 932 § 1 kc). Analogicznie jak w przypadku dziedziczenia przez małżonka w zbiegu z dziećmi spadkodawcy, w trosce o interes małżonka ustawodawca wprowadził zasadę, że udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku (art. 932 § 2 kc).
Kwestię zachowku reguluje art. 991 kc, który wprowadza zamknięty katalog osób, którym przysługuje prawo do zachowku, pod warunkiem, że byliby powołani do spadku z ustawy. Są to zstępni spadkodawcy (dzieci spadkodawcy, zaś w przypadku gdy te nie dożyły otwarcia spadku, ich dzieci itd.), małżonek spadkodawcy oraz rodzice spadkodawcy.
Wysokość zachowku uzależniona jest od tego, czy uprawniony do zachowku spełnia wskazane w ustawie przesłanki (trwała niezdolność do pracy albo małoletniość) bądź nie spełnia wskazanych przesłanek. W pierwszym przypadku tytułem zachowku należą się uprawnionemu dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadały jako spadkobiercy ustawowemu, w drugim przypadku połowa wartości tego udziału.
W związku z tym, że zmarły spadkodawca nie miał żony ani dzieci, w drugiej kolejności do spadku powołani z ustawy byliby rodzice i rodzeństwo (Pana teściowa). W zapytaniu prawnym nie wskazuje Pan czy żyją rodzice spadkodawcy. W sytuacji, gdyby rodzice zmarłego nie żyli w chwili otwarcia spadku (w chwili śmierci Pana wujka), Pana teściowa dziedziczyłaby z mocy ustawy całość spadku. Wskazani w zapytaniu prawnym pozostali krewni spadkodawcy, za wyjątkiem rodzeństwa spadkodawcy (Pana teściowej), są poza kręgiem spadkobierców ustawowych.
Zgodnie z prawem Pana teściowa, mimo iż należy do kręgu spadkobierców ustawowych, nie może się domagać zachowku z uwagi na zamknięty katalog osób, którym przysługuje prawo żądania zachowku (wskazano je wyżej). Tym bardziej, pozostali żyjący krewni spadkodawcy wskazani w Pana zapytaniu prawnym nie spełniają ustawowych przesłanek, a co za tym idzie nie mają prawa domagania się zachowku.