Repertorium: | P | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania pytań prawnych w sprawie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą. |
Sygnatura: | P 4/04 |
Tytuł: | Wyrok z dnia 2004-09-07 |
Opis: | Konstytucyjność przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących możliwości zwolnienia z kosztów sądowych w postępowaniu wieczystoksięgowym |
Publikacja w Z.U. | Z.U. 2004 / 8A / 81 |
Publikacja w Dz.U. | Dziennik Ustaw 2004 nr 204 poz. 2091 |
81/8A/2004
WYROK
z dnia 7 września 2004 r.
Sygn. akt P 4/04*
W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jerzy Ciemniewski - przewodniczący
Wiesław Johann
Ewa Łętowska - sprawozdawca
Marek Mazurkiewicz
Mirosław Wyrzykowski,
protokolant: Grażyna Szałygo,
po rozpoznaniu, z udziałem Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 7 września 2004 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Wieliczce - III Wydział Ksiąg Wieczystych o stwierdzenie:
czy przepis art. 6261 § 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.),
o r z e k a:
Artykuł 6261 § 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
UZASADNIENIE:
I
1. Postanowieniem z 19 lutego 2004 r. Sąd Rejonowy w Wieliczce III Wydział Ksiąg Wieczystych, dalej: Sąd Rejonowy, wystąpił z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności art. 6261 § 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 984 ze zm.), dalej: Konwencja.
Wątpliwości Sądu Rejonowego co do zgodności art. 6261 § 4 k.p.c. ze wskazanymi wzorcami powstały w związku z następującym stanem faktycznym:
W dniu 11 lipca 2003 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek Tadeusza Struga o ujawnienie w księgach wieczystych nr 11989 i nr 12063 postanowienia o stwierdzeniu praw do spadku po Edwardzie Strugu, wydanego w sprawie sygn. I Ns 9110/00/K.
Wobec nieuiszczenia (mimo wezwania) opłaty sądowej od wniosku (318 zł) i upływu zakreślonego na to terminu, wnioskodawcy zwrócono wniosek na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.), dalej: ustawa o kosztach sądowych. Następnie postanowieniem z 18 listopada 2003 r. nałożono na Tadeusza Struga grzywnę w wysokości 5000 zł, na podstawie art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), dalej: ustawa o księgach wieczystych. Przepis ten przewiduje wymierzenie kary grzywny za opieszałość w ujawnieniu w księdze wieczystej prawa własności.
W dniu 2 grudnia 2003 r. Tadeusz Strug skierował do Sądu Rejonowego pismo, w którym wniósł o umorzenie nałożonej grzywny i „prolongowanie” spłaty kosztów sądowych. Podniósł, że jest inwalidą I grupy, odebrano mu prawo do świadczenia rentowego, został zwolniony od kosztów sądowych w sprawie o stwierdzenie nabycia prawa do spadku, a urząd skarbowy odroczył termin uiszczenia podatku od spadku, obecnie zaś stara się o uzyskanie świadczenia z pomocy społecznej.
Z treści pisma Tadeusza Struga wynika, że sformułował dwa żądania: po pierwsze wniósł skargę na orzeczenie referendarza sądowego o wymierzeniu grzywny na podstawie art. 36 ust. 4 ustawy o księgach wieczystych, po drugie wniósł o zwolnienie od kosztów sądowych wniosku o ujawnienie prawa w księgach wieczystych.
Podstawę prawną zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym stanowi art. 113 § 1 i § 2 k.p.c. Zgodnie z art. 6261 § 4 k.p.c., przepisów art. 113 k.p.c. nie stosuje się w postępowaniu wieczystoksięgowym, z wyjątkiem zwolnienia od opłat sądowych od wnoszonych środków zaskarżenia, jednakże wnioskodawca nie ma obowiązku uiszczania opłat sądowych od wniosku o wpis do księgi wieczystej zamieszczonego w akcie notarialnym, jeżeli został w całości zwolniony od ponoszenia wynagrodzenia notariusza. Tak więc Sąd Rejonowy, w świetle obowiązującego stanu prawnego, mógł rozpatrywać wniosek Tadeusza Struga jedynie w zakresie dotyczącym opłaty od skargi na orzeczenie referendarza sądowego, ewentualnie opłat od innych środków zaskarżenia, natomiast wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych wniosku o wpis w księdze wieczystej podlega odrzuceniu bez merytorycznego rozpoznania. Przepis art. 6261 § 4 k.p.c. nie eliminuje więc całkowicie możliwości zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu wieczystoksięgowym, ale ogranicza to prawo wedle dwóch kategorii, tj. rodzaju kosztów sądowych oraz zdarzenia prawnego stanowiącego podstawę nabycia prawa. W pierwszym przypadku wyłączono możliwość zwolnienia z opłat od wniosku wszczynającego postępowanie i od wszelkich wydatków związanych z postępowaniem wieczystoksięgowym, w drugim przypadku pozbawiono możliwości zwolnienia od kosztów sądowych podmioty, które nabyły prawo wskutek innego zdarzenia prawnego niż czynność prawna dokonana w formie notarialnej. Zróżnicowanie to zrodziło wątpliwość Sądu Rejonowego co do zgodności art. 6261 § 4 k.p.c. z Konstytucją. Sąd Rejonowy zauważył, że wskutek analizowanej regulacji uczestnicy postępowania wieczystoksięgowego zostali podzieleni na dwie kategorie, a więc tych, którzy nabyli prawo ujawniane w księdze wieczystej w drodze czynności prawnej przed notariuszem, i tych, którzy nabyli prawo ujawnione w księdze wieczystej w drodze innego zdarzenia prawnego, np. orzeczenia sądowego o dziale spadku, zniesienia współwłasności lub ex lege w drodze dziedziczenia, uwłaszczenia, zasiedzenia. Podmioty należące do pierwszej grupy mogą ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych, natomiast podmioty z drugiej grupy zostały a limine pozbawione tego uprawnienia. Sąd Rejonowy nie znalazł racjonalnego wyjaśnienia przemawiającego za pozbawieniem uprawnienia do ubiegania się o zwolnienia od kosztów sądowych tych osób, które nabyły prawa jawne z księgi wieczystej, w drodze innego zdarzenia prawnego niż czynność prawna w formie aktu notarialnego.
Rozważając zgodność art. 6261 § 4 k.p.c. z konstytucyjną zasadą prawa do sądu wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji Sąd Rejonowy stwierdził, że postępowanie wieczystoksięgowe nosi wszelkie cechy sprawy sądowej o charakterze cywilnym, a na gruncie postępowania cywilnego podjęcie jakichkolwiek czynności sądowych warunkowane jest uiszczeniem przez stronę opłaty sądowej, co wynika expressis