88/8/A/2011

POSTANOWIENIE

z dnia 11 października 2011 r.

Sygn. akt P 37/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski - przewodniczący

Wojciech Hermeliński

Teresa Liszcz

Piotr Tuleja

Andrzej Wróbel - sprawozdawca,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 października 2011 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego w Rzeszowie, czy:

1) art. 108 ust. 5 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.) w zakresie, w jakim określając zakres kognicji Komisji Prawa Autorskiego, posługuje się wyrażeniem „rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy”, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 oraz art. 108 ust. 7 tej ustawy, jest zgodny z art. 2, art. 21 w związku z art. 64 ust. 2 i art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 108 ust. 7 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. Postanowieniem z 27 maja 2010 r., uzupełnionym postanowieniem z 5 października 2010 r. (sygn. akt I C 1533/09), Sąd Okręgowy w Rzeszowie, Wydział I Cywilny, przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne w sprawie zgodności:

1) art. 108 ust. 5 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.; dalej: prawo autorskie) w zakresie, w jakim określając zakres kognicji Komisji Prawa Autorskiego, posługuje się wyrażeniem „rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy”, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 oraz art. 108 ust. 7 tej ustawy, z art. 2, art. 21 w związku z art. 64 ust. 2 i art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji,

2) art. 108 ust. 7 prawa autorskiego z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.

Rozpatrywana przez sąd pytający sprawa jest wynikiem powództwa wniesionego przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich (organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi) w trybie art. 108 ust. 7 prawa autorskiego.

Powód, jako strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego z 5 listopada 2009 r., domaga się ustalenia, że nie istnieje obowiązek zawarcia z pozwanym Transmitel Spółka z o.o. (operatorem telewizji kablowej) umowy o udzielenie licencji na korzystanie z praw autorskich i że nie doszło do ukształtowania tej umowy między powodem a pozwanym. Ewentualnie powód domaga się rozstrzygnięcia sporu między stronami i zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia o określonej treści odpowiadającej umowie licencyjnej w wersji akceptowanej przez powoda.

Na tle rozpatrywanej sprawy sąd pytający kwestionuje konstytucyjność art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego, powołując się na następujące argumenty:

W ocenie sądu pytającego, art. 108 ust. 5 prawa autorskiego ustala w sposób niedookreślony i wieloznaczny kompetencje Komisji Prawa Autorskiego w zakresie spraw powierzonych jej do rozstrzygnięcia i skutków orzeczeń tego organu, naruszając tym samym zasadę poprawnej legislacji - art. 2 Konstytucji.

Zgodnie z art. 108 ust. 5 prawa autorskiego Komisja rozstrzyga spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 tej ustawy. W myśl art. 21¹ ust. 2 prawa autorskiego w przypadku sporów związanych z zawarciem umowy licencyjnej między operatorem sieci kablowej reemitującym utwory nadawane w programach radiowych i telewizyjnych a właściwą organizacją zarządzania prawami autorskimi stosuje się art. 108 ust. 5 tej ustawy.

Zdaniem sądu pytającego, niejasna redakcja art. 108 ust. 5 prawa autorskiego prowadzi do sprzecznych interpretacji i rozstrzygnięć, co nie służy poszanowaniu prawa w demokratycznym państwie.

Art. 108 ust. 5 prawa autorskiego budzi także wątpliwości co do zgodności z art. 21 w związku z art. 64 ust. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. Arbitralne rozstrzygnięcie Komisji Prawa Autorskiego, organu innego niż sąd, ustalające stawki wynagrodzenia w umowach licencyjnych o reemisję utworów nadawanych w programach radiowych i telewizyjnych, narusza zasadę swobody kontraktowania i ogranicza prawa majątkowe stron umowy.

Ponadto niejasne określenie w art. 108 ust. 5 prawa autorskiego kompetencji Komisji Prawa Autorskiego wpływa bezpośrednio na ograniczenie stronom prawa do sądu zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

W opinii sądu pytającego, także art. 108 ust. 7 prawa autorskiego, przyznający stronie niezadowolonej z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego prawo wniesienia powództwa do właściwego sądu okręgowego, jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Nie formułuje bowiem w sposób jasny i zupełny warunków wykonywania prawa do sądu, w szczególności, czy wniesienie powództwa skutkuje wyeliminowaniem z obrotu prawnego rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego. Nie określa także charakteru roszczenia procesowego ani jakiego typu rozstrzygnięcie winien w wyniku rozpoznania sprawy wydać sąd powszechny. Wreszcie nie precyzuje skutków wniesienia powództwa po terminie.

Przepisy art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego 21 października 2010 r. utraciły moc obowiązującą na skutek zmiany bądź uchylenia przez ustawę z dnia 8 lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 152, poz. 1016; dalej: ustawa zmieniająca z 2010 r.). Jednak zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy zmieniającej z 2010 r. do postępowań w sprawach spornych związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Zakwestionowane przepisy będę zatem miały zastosowanie w sprawie rozpoznawanej przez sąd pytający.

Co więcej, zdaniem sądu pytającego, ocena ich konstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny będzie miała bezpośredni wpływ na treść rozstrzygnięcia. Sąd pytający uważa, że: „Stwierdzenie niekonstytucyjności lub konstytucyjności kwestionowanych przepisów będzie podstawą do ich niestosowania przez sąd lub ich zastosowania, co ze względu na treść żądania określonego przez powoda wpłynie na jego merytoryczną ocenę”.

2. Marszałek Sejmu w piśmie z 23 marca 2011 r. przedstawił stanowisko Sejmu, że art. 108 ust. 5 prawa autorskiego jest zgodny z art. 2, art. 21 w związku z art. 64 ust. 2 oraz art. 31 ust. 3, a także z art. 45 ust. 1 związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji. W pozostałym zakresie wniósł natomiast, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

W ocenie Sejmu, pytanie prawne Sądu Okręgowego w Rzeszowie nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego w zakresie odnoszącym się do art. 108 ust. 7 prawa autorskiego. Sąd pytający zakwestionował bowiem fragmentaryczny charakter unormowania art. 108 ust. 7 prawa autorskiego, przedstawiając w istocie postulaty de lege ferenda, których realizacja usunęłaby lukę prawną. Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika natomiast, że brak regulacji (luka prawna) nie może być przedmiotem kontroli konstytucyjnej.

Zdaniem Sejmu, merytoryczna kontrola art. 108 ust. 7 prawa autorskiego wyłączona jest również ze względu na niespełnienie przesłanki funkcjonalnej przez pytanie prawne. Występujące na tle zakwestionowanego przepisu wątpliwości interpretacyjne sąd pytający powinien usunąć w drodze funkcjonalnej i zgodnej z Konstytucją wykładni, opierającej się na dorobku doktryny prawa i orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Sejm na marginesie zaznaczył, że analogiczne zastrzeżenia co do dopuszczalności merytorycznej oceny przez Trybunał Konstytucyjny może budzić zarzucenie przez sąd pytający art. 108 ust. 5 prawa autorskiego rozbieżności interpretacyjnych, jakie w doktrynie i orzecznictwie wywołuje wyrażenie „rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy”, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 tej ustawy. Podobnie, jak w przypadku art. 108 ust. 7 prawa autorskiego, sąd pytający mógł starać się wątpliwości interpretacyjne usunąć w drodze wykładni zgodnej z Konstytucją, a także odwołując się do orzecznictwa i doktryny prawa.

W opinii Sejmu, przesądzenie kwestii konstytucyjności art. 108 ust. 5 prawa autorskiego pozostaje jednak w związku z rozstrzygnięciem sprawy zawisłej przed sądem pytającym. Zarzut naruszenia przez art. 108 ust. 5 prawa autorskiego zasady poprawnej legislacji i określoności regulacji prawnych (art. 2 Konstytucji) jest jednak bezzasadny. Wykładnia funkcjonalna art. 108 ust. 5 prawa autorskiego dokonana w zgodzie z Konstytucją i opierająca się na dorobku orzeczniczym Sądu Najwyższego pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć, że kognicja sądu okręgowego, działającego na skutek wniesienia powództwa z art. 108 ust. 7 prawa autorskiego, obejmuje wszelkie spory dotyczące zawarcia i treści umowy licencyjnej na reemitowanie utworów przez operatorów sieci kablowych.

Za bezzasadny należy także uznać zarzut naruszenia przez art. 108 ust. 5 prawa autorskiego art. 21 oraz art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przewidziana w kwestionowanym przepisie kompetencja Komisji Prawa Autorskiego do rozstrzygania sporów związanych z zawarciem umowy licencyjnej aktualizuje się dopiero w sytuacji, gdy spór między stronami nie może być rozwiązany w drodze negocjacji. Rozstrzygnięcie Komisji Prawa Autorskiego jest jedynie swego rodzaju propozycją, którą każda ze stron może przyjąć albo odrzucić przez wniesienie powództwa do sądu okręgowego. Zgodnie z dominującym stanowiskiem doktryny prawa wniesienie przez stronę niezadowoloną powództwa do sądu unicestwia rozstrzygnięcie Komisji Prawa Autorskiego.

W ocenie Sejmu, argumentacja sądu pytającego służąca uzasadnieniu zarzutu niezgodności art. 108 ust. 5 prawa autorskiego z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji) jest nietrafna i zmierza w istocie do abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności. Regulacja przewidziana w art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego nie zamyka bowiem drogi sądowej, ale wprowadza jedynie czasową jej niedopuszczalność. Każda ze stron, po wyczerpaniu postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego, ma możliwość skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

3. Prokurator Generalny w piśmie z 11 marca 2011 r. zajął stanowisko, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK - z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, pytanie prawne Sądu Okręgowego w Rzeszowie nie spełnia przesłanki funkcjonalnej umożliwiającej merytoryczną ocenę konstytucyjności zakwestionowanych przepisów.

W świetle art. 193 Konstytucji pytanie prawne jest środkiem prawnym inicjującym postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w trybie kontroli konkretnej. Cechą charakterystyczną kontroli konstytucyjności sprawowanej w tym trybie jest bezpośredni związek z toczącym się w indywidualnej sprawie postępowaniem sądowym. Dopuszczalność zadania pytania prawnego jest zatem uzależniona od spełnienia przede wszystkim przesłanki funkcjonalnej. Przy czym związanie pytania prawnego przesłanką funkcjonalną oznacza, że pomiędzy zakwestionowanym przepisem a stanem faktycznym rozpoznawanej sprawy musi istnieć relacja uzasadniająca jego zastosowanie w zawisłej przed sądem sprawie.

W opinii Prokuratora Generalnego, odpowiedź na pytanie prawne o konstytucyjność zakwestionowanych przepisów nie ma znaczenia dla wydania merytorycznego rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie.

Zastosowanie w postępowaniu przed sądem pytającym znaleźć może jedynie zakwestionowany art. 108 ust. 7 prawa autorskiego i to wyłącznie w celu wstępnego ustalenia dopuszczalności drogi sądowej - oceny warunków formalnych, od których spełnienia zależy skuteczność wniesienia powództwa. Przepis ten stanowi jednoznacznie o prawie wniesienia powództwa przez stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego. Oznacza to, że postępowanie przed sądem nie ma charakteru rewizyjnego, a zatem postępowanie będzie toczyć się ex novo.

W konsekwencji rozstrzygnięcie Komisji nie jest przedmiotem kontroli sądu powszechnego, a przepis art. 108 ust. 5 prawa autorskiego, określający kompetencje Komisji Prawa Autorskiego, nie znajdzie zastosowania przy ocenie zasadności pozwu.

Nie istnieje zatem relewantny związek między merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy, na kanwie której złożone zostało pytanie prawne, a orzeczeniem przez Trybunał Konstytucyjny o konstytucyjności zakwestionowanych przepisów. Wbrew twierdzeniom Sądu Okręgowego w Rzeszowie, wyeliminowanie z porządku prawnego art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego nie wywrze żadnego wpływu na merytoryczną ocenę powództwa.

Brak spełnienia przesłanki funkcjonalnej musi skutkować umorzeniem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Pytania prawne nie mogą być bowiem zadawane „przy okazji” rozpatrywanej sprawy.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiot kontroli - przedmiot pytania prawnego Sądu Okręgowego w Rzeszowie.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie w pytaniu prawnym jako przedmiot kontroli konstytucyjnej wskazał art. 108 ust. 5 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.; dalej: prawo autorskie) w zakresie, w jakim określając zakres kognicji Komisji Prawa Autorskiego posługuje się wyrażeniem „rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy”, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 i art. 108 ust. 7 tej ustawy, oraz art. 108 ust. 7 prawa autorskiego.

Zgodnie z zakwestionowanym art. 108 ust. 5 prawa autorskiego: „Komisja w składzie trzyosobowym wyznaczonym z grona arbitrów po jednym przez każdą ze stron oraz superarbitra wybranego przez tak wyznaczonych arbitrów rozstrzyga spory dotyczące stosowania tabel, o których mowa w ust. 3, oraz spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1”.

W myśl art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego „Operatorom sieci kablowych wolno reemitować utwory nadawane w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi”. Jak stanowi ust. 2 art. 21¹ prawa autorskiego „W przypadku sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w ust. 1, stosuje się przepis art. 108 ust. 5”.

Zgodnie z art. 108 ust. 7 prawa autorskiego „Strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji, o którym mowa w ust. 5, może w terminie 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do właściwego sądu okręgowego”.

Zakwestionowane w pytaniu prawnym przepisy art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego 21 października 2010 r. utraciły moc obowiązującą na skutek ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 152, poz. 1016; dalej: ustawa zmieniająca z 2010 r.). Zgodnie z przepisem przejściowym art. 3 ust. 3 ustawy zmieniającej z 2010 r. do postępowań w sprawach spornych o stosowanie zatwierdzonych tabel wynagrodzeń oraz związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.

Regulacja intertemporalna nakazuje zatem przyjąć, że zakwestionowane przepisy art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego, mimo formalnej utraty mocy obowiązującej, będą miały nadal zastosowanie w sprawach spornych związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego, wszczętych i niezakończonych przed 21 października 2010 r.

Postępowanie przed Sądem Okręgowym w Rzeszowie zostało wszczęte 29 grudnia 2009 r. (wniesienie pozwu), a więc przed wejściem w życie ustawy zmieniającej z 2010 r., i zostało następnie zawieszone w konsekwencji wniesienia do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego.

Prima facie art. 3 ust. 3 ustawy zmieniającej z 2010 r. nie pozwala wykluczyć zastosowania zakwestionowanych przepisów art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego w postępowaniu toczącym się przed sądem pytającym.

Z innych względów budzi jednak poważne wątpliwości dopuszczalność merytorycznej kontroli konstytucyjności w tym trybie - z uwagi na przedmiot pytania prawnego.

Przede wszystkim ze względu na treść kwestionowanych przepisów art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego i charakter postępowania przed sądem pytającym istnieją uzasadnione zastrzeżenia co do bezpośredniego związku między oceną konstytucyjności a rozstrzygnięciem konkretnej sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w Rzeszowie. Zarówno Prokurator Generalny, jaki i w węższym zakresie Marszałek Sejmu wskazują na brak spełnienia przez niniejsze pytanie prawne przesłanki funkcjonalnej.

Trybunał Konstytucyjny uznał zatem za konieczne ocenić, czy niniejsze pytanie prawne spełnia warunki formalne dopuszczalności merytorycznego rozpoznania, o których mowa w art. 193 Konstytucji.

2. Przesłanki dopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

Zgodnie z art. 193 Konstytucji „Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego uzależniona jest zatem od spełnienia przesłanek: 1) podmiotowej, która wymaga, aby podmiotem inicjującym w trybie pytania prawnego konstytucyjną kontrolę był wyłącznie sąd; 2) przedmiotowej, która ogranicza kontrolę jedynie do oceny hierarchicznej zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą; 3) i wreszcie funkcjonalnej, która nakazuje, aby od odpowiedzi na pytanie prawne zależało rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Skuteczne zainicjowanie kontroli konstytucyjnej w trybie pytania prawnego wymaga zatem spełnienia przesłanek określonych w art. 193 Konstytucji i powtórzonych w art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Powołane przepisy, łącznie z art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o TK, precyzują warunki merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

Co więcej, Trybunał Konstytucyjny na każdym etapie postępowania jest zobowiązany do badania, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek wydania wyroku, skutkujących obligatoryjnym umorzeniem postępowania (zob. np. postanowienia TK z: 18 marca 2009 r., sygn. P 13/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 35; 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 101 oraz 15 października 2009 r., sygn. P 120/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 143).

Podmiotem inicjującym niniejsze pytanie prawne jest sąd - Sąd Okręgowy w Rzeszowie, a przedmiot kontroli dotyczy zgodności art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. W związku z powyższym należy stwierdzić, że w ocenie Trybunału Konstytucyjnego niniejsze pytanie prawne spełnia przesłanki przedmiotową i podmiotową. Wątpliwości budzi natomiast zachowanie przesłanki funkcjonalnej.

3. Przesłanka funkcjonalna pytania prawnego.

Przesłanka funkcjonalna oznacza wymaganie, aby rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem pytającym było zależne od odpowiedzi, jaką udzieli Trybunał Konstytucyjny (zob. zamiast wielu: postanowienie TK z 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40). Musi zatem istnieć ścisły związek między indywidualną sprawą rozpoznawaną przez sąd pytający a wątpliwością co do konstytucyjności aktu normatywnego, która pojawiła się właśnie na kanwie tej sprawy. Związek ten powinien przejawiać się w zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym. Inaczej mówiąc, przesłanką funkcjonalną pytania prawnego jest jego relewancja (zob. wyrok z 7 października 2008 r., sygn. P 30/07, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 135).

Co więcej, przesłanka funkcjonalna determinuje dopuszczalny przedmiot pytania prawnego. Spełnienie przesłanki funkcjonalnej uzależnione jest bowiem od odpowiedniej relacji między treścią kwestionowanego przepisu i stanem faktycznym sprawy, w związku z którą zadano pytanie prawne. Przedmiotem kontroli w trybie pytania prawnego może być zatem jedynie akt normatywny, który ma bezpośrednie znaczenie dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem. Chodzi więc o taki przepis czy też przepisy aktu normatywnego, które będą miały zastosowanie lub chociaż wywierały bezpośredni wpływ na rozstrzygnięcie danej sprawy zawisłej przed sądem pytającym.

W konsekwencji przedmiotem pytania prawnego nie może być wątpliwość konstytucyjna dotycząca kwestii wpadkowych, zauważonych niejako przy okazji, które nie mają żadnego związku z konkretną rozpatrywaną przez sąd sprawą. Przyjęcie odmiennego stanowiska przekreślałoby wszelkie różnice między abstrakcyjną i konkretną kontrolą konstytucyjności prawa inicjowaną w drodze m.in. pytania prawnego.

Ponadto, oceniając relewantność pytania prawnego należy mieć na uwadze, czy rozstrzygnięcie wątpliwości konstytucyjnych jest możliwe do usunięcia przez sam sąd pytający w drodze reguł interpretacyjnych i kolizyjnych, w tym przede wszystkim wykładni zgodnej z Konstytucją (zob. postanowienie TK z 23 marca 2009 r., sygn. P 10/09).

4. Ocena spełnienia przez pytanie prawne Sądu Okręgowego w Rzeszowie przesłanki funkcjonalnej.

Trybunał Konstytucyjny uznał zatem za konieczne rozważyć, czy istnieje relewantny związek między odpowiedzią na niniejsze pytanie prawne a rozstrzygnięciem indywidualnej sprawy toczącej się przed sądem. Należy zatem skonfrontować treść zakwestionowanych przepisów ze stanem faktycznym sprawy, w związku z którą powstały wątpliwości konstytucyjne sądu pytającego.

Przepis art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego przewiduje, że operator sieci kablowych jest zobowiązany do zawarcia z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi umowy na reemisję utworów radiowych i telewizyjnych. Z kolei, organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi nie może, bez ważnych powodów, odmówić zgody na korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań w granicach wykonywanego przez siebie zarządu (art. 106 ust. 2 prawa autorskiego).

Zgodnie z art. 108 ust. 5 w związku z art. 21¹ ust. 2 prawa autorskiego rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy o reemisję utworów radiowych i telewizyjnych przekazano Komisji Prawa Autorskiego. Przy czym do postępowania przed Komisją stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu przed sądem polubownym (art. 108 ust. 6 prawa autorskiego).

Nie ulega wątpliwości, że spór związany z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego, jest sporem z zakresu prawa cywilnego. Tym samym mamy do czynienia ze sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., która zgodnie z art. 2 § 3 k.p.c. na mocy przepisu szczególnego została przekazana do właściwości innego - niż sąd powszechny - organu.

W doktrynie prawa podkreśla się jednak, że rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego zapadłe w trybie art. 108 ust. 5 prawa autorskiego mają wyłącznie charakter koncyliacyjny, a Komisja winna dążyć do osiągnięcia porozumienia lub rozstrzygnięcia akceptowanego choćby milcząco przez obie strony. Orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego nabierają charakteru stanowczego jedynie w przypadku, gdy nie zostaną podważone przez jedną ze stron w drodze wniesienia powództwa, o którym mowa w art. 108 ust. 7 prawa autorskiego (zob. J. Błeszyński, Charakter prawny rozstrzygnięć Komisji Prawa Autorskiego w składach trzyosobowych, PUG nr 7/2005, s. 4-5).

Zgodnie z art. 108 ust. 7 prawa autorskiego strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji może w terminie 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do właściwego sądu okręgowego.

W razie wniesienia powództwa w trybie art. 108 ust. 7 prawa autorskiego rozstrzygnięcie Komisji Prawa Autorskiego nie uzyskuje charakteru wiążącego strony i co więcej nie jest także przedmiotem kontroli sądu powszechnego. W doktrynie prawa prezentuje się stanowisko, że „Rozstrzygnięcie przyjęte w art. 108 ust. 7 mogłoby sugerować, że chodzi o swoiste postępowanie odwoławcze, zmierzające do sądowej kontroli postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Jednakże użyte tu określenia <<strona niezadowolona (…) może wnieść powództwo do właściwego sądu okręgowego>>, przesądza o tym, że postępowanie sądowe będzie nowym postępowaniem kontradyktoryjnym, dwuinstancyjnym, w którym na nowo będą przeprowadzone wszystkie dowody, a nie swoistym postępowaniem rewizyjnym” (E. Traple [w:] J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, wyd. IV, Kraków 2005, s. 786; tak samo J. Błeszyńki, op.cit., s. 5).

Wniesienie przez stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia Komisji powództwa w trybie art. 108 ust. 7 prawa autorskiego oznacza zatem podjęcie od początku postępowania cywilnego i rozpoznanie na nowo tym razem przez sąd powszechny sprawy z istoty cywilnej. Zdaniem Sądu Najwyższego, jest oczywiste, że zakres postępowania sądowego przewidzianego w art. 108 ust. 7 prawa autorskiego wyznacza zwrot: „spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego”, i w konsekwencji pokrywa się z zakresem uprzedniego postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego (zob. uchwała SN 7 sędziów z dnia 13 lipca 2010 r., sygn. akt III CZP 1/10, OSNC nr 1/2011, poz. 1). Chodzi bowiem o rozpoznanie na nowo zarówno sporu co do obowiązku zawarcia umowy o reemisję utworów radiowych i telewizyjnych, jak i warunków, na jakich ma być ona zawarta. Powództwo z art. 108 ust. 7 prawa autorskiego jest zatem klasycznym żądaniem ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego względnie ukształtowania stosunku prawnego, podlegającym rozpoznaniu przez sąd na zasadach ogólnych.

Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego, uzależniona jest od wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego (zob. uchwała SN z 13 lipca 2010 r., sygn. akt III CZP 1/10). Sąd okręgowy nie ocenia jednak zasadności czy też zgodności z prawem zapadłego uprzednio rozstrzygnięcia Komisji. Powyższe rozstrzygnięcie może co najwyżej na zasadach ogólnych zostać przedłożone przez stronę i jako materiał dowodowy podlegać ocenie sądu (zob. J. Błeszyński, op.cit, s. 8).

Z treści pytania prawnego i analizy akt postępowania wynika, że zakwestionowane przepisy art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego nie będą miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, na kanwie której złożone zostało pytanie prawne.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie rozpoznaje bowiem sprawę z powództwa strony niezadowolonej z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego, wniesionego w trybie art. 108 ust. 7 prawa autorskiego. W postępowaniu tym zastosowanie mógł zatem znaleźć wyłącznie kwestionowany art. 108 ust. 7 prawa autorskiego i to jedynie w celu wstępnego ustalenia warunków formalnych, od których spełnienia zależy skuteczność wniesienia powództwa. Jak wskazano wyżej, wniesienie powództwa w trybie art. 108 ust. 7 prawa autorskiego oznacza rozpoznanie od nowa i na zasadach ogólnych tym razem przez sąd powszechny sprawy z istoty cywilnej o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku zawarcia umowy o reemisję utworów radiowych i telewizyjnych, o której mowa w art. 21¹ ust. 1 prawa autorskiego, względnie o ukształtowanie jej treści. Nie ulega więc wątpliwości, że wniesienie powództwa w tym trybie nie ma charakteru kontrolnego w stosunku do rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego, wydanego na podstawie art. 108 ust. 5 prawa autorskiego. Kwestionowane przepisy art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego nie będą miały zatem ani zastosowania, ani bezpośredniego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy przez sąd pytający.

W konsekwencji nie sposób uznać, że pytanie prawne jest relewantne z punktu widzenia przesłanki funkcjonalnej. Brak bowiem zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy toczącej się przed sądem. Pytanie prawne jest tylko wtedy relewantne, gdy ewentualne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o konstytucyjności zakwestionowanego przepisu może wywrzeć bezpośredni wpływ na rozstrzygnięcie konkretnej sprawy, w związku z którą je przedstawiono.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego analiza niniejszego pytania prawnego, zarówno argumentów przytoczonych w treści uzasadniania, jak i stanu faktycznego, na kanwie którego pytanie zostało złożone, prowadzi do wniosku, że nie została spełniona przesłanka funkcjonalna, o której mowa w art. 193 Konstytucji.

W konsekwencji sąd pytający nie dopełnił również obowiązku, o którym mowa w art. 32 ust. 3 ustawy o TK, a mianowicie nie wskazał, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione.

Co więcej, należy się zgodzić ze stanowiskiem pozostałych uczestników postępowania, że wątpliwości interpretacyjne dotyczące zakwestionowanych przepisów, dostrzeżone niejako przy okazji rozpoznawanej sprawy, winien sąd pytający usunąć w drodze funkcjonalnej i zgodnej z Konstytucją wykładni, opierającej się na dorobku doktryny prawa i orzecznictwie Sądu Najwyższego. Trudno się bowiem oprzeć wrażeniu, że - wobec braku przesłanki funkcjonalnej - niniejsze pytanie zmierzało w istocie do kontroli abstrakcyjnej.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanawia na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Ze wskazanych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

9