120/7/A/2009

postanowienie

z dnia 15 lipca 2009 r.

Sygn. akt P 49/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski - przewodniczący

Mirosław Granat

Marian Grzybowski

Wojciech Hermeliński

Teresa Liszcz - sprawozdawca,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym, w dniu 15 lipca 2009 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, czy:

1) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.), w części określającej wysokość stawki podstawowej wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego oraz art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 Konstytucji i art. 216 ust. 1 Konstytucji, z uwagi na kształtowanie w regulacji podustawowej wysokości wynagrodzeń sędziów z jednoczesnym brakiem precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego oraz na zbytnią swobodę Prezydenta RP ustalenia wysokości przeliczników w postaci wielokrotności kwoty bazowej, skutkującą niedoszacowaniem przez prawodawcę wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej,

2) art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) oraz § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.) są zgodne z art. 10, art. 173, art. 178 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim osłabiają odrębność od innych władz i ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej oraz w sposób sprzeczny z dobrem państwa polskiego budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego z uwagi na jego status materialny wynikający z relatywnego obniżenia wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w stosunku do poziomu płac kształtowanego w państwowej sferze budżetowej i pozostający jednocześnie w rażącej dysproporcji do sytuacji dochodowej w innych zawodach prawniczych,

p o s t a n a w i a

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. Postanowieniem z 8 kwietnia 2008 r. (sygn. akt XP 147/08) Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: sąd pytający), zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym:

a) czy § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta) w części określającej wysokość stawki podstawowej wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego oraz art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów powszechnych albo p.u.s.p.) są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 Konstytucji i art. 216 ust. 1 Konstytucji, z uwagi na kształtowanie w regulacji podustawowej wysokości wynagrodzeń sędziów z jednoczesnym brakiem precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego oraz na zbytnią swobodę Prezydenta RP ustalenia wysokości przeliczników w postaci wielokrotności kwoty bazowej, skutkującą niedoszacowaniem przez prawodawcę wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej,

b) czy: art. 91 § 1, 1a, 1b i 8 prawa o ustroju sądów powszechnych oraz § 2 rozporządzenia Prezydenta są zgodne z art. 10, art. 173, art. 178 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim osłabiają odrębność od innych władz i ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej oraz w sposób sprzeczny z dobrem państwa polskiego budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego z uwagi na jego status materialny wynikający z relatywnego obniżenia wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w stosunku do poziomu płac kształtowanego w państwowej sferze budżetowej i pozostający jednocześnie w rażącej dysproporcji do sytuacji dochodowej w innych zawodach prawniczych.

Sąd pytający złożył również wniosek o wydanie przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia sygnalizującego Prezydentowi RP, Sejmowi, Senatowi i Radzie Ministrów konieczność podjęcia pilnej inicjatywy ustawodawczej dotyczącej unormowania systemu wynagradzania osób sprawujących władzę sądowniczą w powiązaniu z obiektywnym i niezależnym od pozostałych władz parametrem w postaci wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, tak aby w przyszłości zapewnić pełną realizację konstytucyjnych standardów do prawa każdego sędziego sądu powszechnego do wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowanego urzędu.

1.1. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - zwrócił się również do Trybunału Konstytucyjnego z postanowieniami o takiej samej treści w sprawach o sygn. akt XP 243/08 (z 8 kwietnia 2008 r.) oraz sygn. akt XP 253/08 (z 22 kwietnia 2008 r.) zawierającymi tożsame pytania prawne. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 20 maja 2008 r. zostały połączone do rozpoznania pod wspólną sygnaturą akt P 49/08. Ze względu na taką samą treść zostaną one przedstawione wspólnie.

Pytania prawne zostały postawione w związku ze sprawami z powództw czworga sędziów Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za styczeń 2008 r. o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy wynagrodzeniem sędziego a wynagrodzeniem przedstawiciela władzy ustawodawczej.

1.2. Uzasadnienie pytania prawnego zostało oparte na następujących argumentach:

Sąd stwierdził, że uzasadnione wątpliwości konstytucyjne budzi fakt kształtowania w akcie podustawowym wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w zakresie podstawowego obligatoryjnego elementu uposażenia, jakim jest stawka wynagrodzenia zasadniczego. Stawka ta określa wielokrotność kwoty bazowej, od której ustalane jest wynagrodzenie zasadnicze każdego sędziego i determinuje skalę uzyskiwanych przez niego w danym roku dochodów. W myśl art. 176 ust. 2 Konstytucji unormowanie ustroju sądów należy do materii ustawowej. Z kolei z zasady określonej w art. 10 ust. 1 Konstytucji wynika zakaz wkraczania w sferę kompetencji należących do każdej z władz. Kształtowanie wynagrodzeń sędziów należy wyłącznie do kompetencji władzy ustawodawczej. Ponadto wszystkie kwestie związane z kształtowaniem wydatków publicznych wymagają również - stosownie do art. 216 ust. 1 Konstytucji - ustawowej regulacji. Tym samym, skoro zasady ustalania wysokości wynagrodzeń sędziów stanowią istotny element ustroju sądów, to ustalanie przez Prezydenta wysokości podstawowego elementu wynagrodzenia każdego sędziego w akcie rangi niższej niż ustawa pozostaje w kolizji z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji.

Nie bez znaczenia jest przy tym okoliczność, że według Europejskiej karty ustawowych zasad dotyczących sędziów z 1998 r. - w każdym kraju europejskim normy wewnętrzne zawierające podstawowe zasady praw sędziów powinny znajdować się w ustawach najwyższej rangi, a szczegółowe regulacje dotyczące stosowania tych zasad muszą być umieszczone w odpowiednich aktach prawnych.

Na ustawodawcy, który zamierza przekazać władzy wykonawczej kompetencje normodawcze w określonym zakresie, ciąży obowiązek ukształtowania określonej „zawartości” upoważnienia. Musi ono definiować nie tylko element podmiotowy (kto ma wydać akt wykonawczy), lecz także przedmiotowy (co może być nim uregulowane) i treściowy (jak ów przedmiot ma być unormowany). Każde rozporządzenie wydawane jest na podstawie ustawy i w celu jej wykonania, co oznacza, że powinno być ono oparte na wyraźnym (a więc nie na domniemanym czy będącym wynikiem wykładni celowościowej), szczegółowym upoważnieniu i w zakresie w tym upoważnieniu określonym. Prócz niesprzeczności z ustawą, na podstawie której zostało wydane, nie może też być ono sprzeczne z normami konstytucyjnymi ani z żadnymi obowiązującymi ustawami, które w sposób bezpośredni lub pośredni regulują materię będącą jego przedmiotem.

Powyższe rozważania wskazują (zdaniem pytającego sądu) na niekonstytucyjny charakter unormowania zawartego w art. 91 § 8 p.u.s.p. ze względu na pozostawienie Prezydentowi nieograniczonej swobody kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich, ponieważ pozostałe normy art. 91 p.u.s.p. określają jedynie podstawę i metodę ustalania wynagrodzenia sędziów, a nie ograniczają go w wyznaczaniu wysokości tych wynagrodzeń przez przyjęcie wyższych lub niższych przeliczników. Wprawdzie ustalając stawkę kwoty bazowej, Prezydent dokonuje adaptacji ustawowej regulacji ustroju sądów w zakresie wynagrodzeń sędziowskich do aktualnych warunków funkcjonowania budżetu państwa, ale ogólny i wręcz niedookreślony charakter kryteriów zawartych w delegacji ujętej w art. 91 § 8 p.u.s.p. jednoznacznie wskazuje na konieczność ich sprecyzowania, a więc i konkretyzacji poprzez ustawodawstwo zwykłe.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 Konstytucji ustrój Rzeczypospolitej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Funkcjonalna współzależność poszczególnych władz polega na tym, że władza ustawodawcza konkretyzuje lub określa prawne podstawy działania władzy wykonawczej i władzy sądowniczej, z kolei władza wykonawcza zapewnia organizacyjne i techniczne warunki umożliwiające sprawowanie funkcji przez władzę ustawodawczą i sądowniczą, a władza sądownicza sprawuje kontrolę prawną działań podejmowanych przez pozostałe władze. Zasady te mogę być tylko wówczas realizowane - podnosi sąd - jeżeli żadna z tych władz nie uzyska dominującego charakteru, pozwalającego jej na nadmierne oddziaływanie na pozostałe władze. Należy zatem uznać, że sposób ustalania i zapewniania warunków funkcjonowania władzy sądowniczej, w tym sposób kształtowania wynagrodzeń sędziów, musi opierać się na kryteriach obiektywnych, uniemożliwiających dominację innych władz nad władzą sądowniczą poprzez dowolne kształtowanie wynagrodzeń sędziów.

Sposób kształtowania wynagrodzeń sędziów jest więc przede wszystkim gwarancją zapewniającą prawidłowe funkcjonowanie zasady podziału i równowagi władz oraz niezależności sądów. Oparcie go na kryteriach obiektywnych uniemożliwia traktowanie wynagrodzeń sędziowskich jako elementu nacisku innych władz na władzę sądowniczą. Zdaniem sądu, zasad tych nie przestrzega obowiązujący system kształtowania wynagrodzeń sędziów, uzależniając je od wysokości kwoty bazowej oraz mnożnika. Obie te wielkości są ustalane dowolnie przez władzę ustawodawczą i wykonawczą bez odniesienia do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów. W roku 2008 kwota bazowa wzrosła jedynie o 2,3%, przy inflacji w 2007 r. 4%. W 1997 r. sędzia sądu rejonowego zarabiał 230% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a w 2008 r. już tylko 168%. Podniesienie kwoty bazowej w 2009 r. o 25% spowoduje, że sędzia sądu rejonowego otrzyma nieco ponad 200% przeciętnego wynagrodzenia. W 2008 r. kwota bazowa dla sędziów wynosiła 1493,42 zł, co stanowiło 52% prognozowanego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (2843 zł) i 132, 6% płacy minimalnej (1126zł).

Na przestrzeni 10 lat przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej oraz płaca minimalna wzrosły ponad dwukrotnie, natomiast sztuczna kwota bazowa, od której naliczane jest wynagrodzenie sędziego, tylko o jedną trzecią. To, w opinii sądu pytającego, podkreśla niekonstytucyjność obecnego mechanizmu kształtowania wynagrodzeń sędziowskich.

W pytaniu prawnym sąd stwierdza, że zasada równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, określona w art. 10 ust. 1 Konstytucji, zostaje naruszona również przez rażącą dysproporcję między zarobkami sędziów i przedstawicieli pozostałych władz. Obecny system, który pozostawia w wyłącznej kompetencji władzy ustawodawczej i wykonawczej ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziów bez odniesienia do obiektywnych kryteriów, nie odpowiada normie art. 173 Konstytucji, zgodnie z którym sądy i trybunały są władzą niezależną i odrębną od innych władz.

Sąd stwierdza, że nakazana w art. 178 ust. 2 Konstytucji adekwatność wynagrodzeń sędziowskich do godności urzędu wyklucza uznaniowe, nieoparte na precyzyjnych regulacjach ustawowych kształtowanie poziomu płac przez sztuczną kwotęyznejklucza uznaniowe, nie bazową, zbliżającą się coraz bardziej do kwoty minimalnego wynagrodzenia gwarantowanego przepisami prawa pracy oraz przez niedookreślony i dowolny mechanizm ustalania wielokrotności kwoty bazowej przez Prezydenta RP w akcie rangi niższej niż ustawa. Norma wyrażona w art. 178 ust. 2 Konstytucji adresowana do właściwych organów państwa nie może być rozumiana jedynie jako norma programowa w tym znaczeniu, że wyznacza tylko kierunek działań państwa czy cel, do którego państwo powinno stopniowo zmierzać. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału z 4 października 2000 r. (wyrok o sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189) poz., OTK ZU nr 6/2000 oraz po należy uznać, że norma ta wyznacza pewien konieczny standard, który musi być respektowany przez ustawodawcę przy kształtowaniu systemu wynagrodzeń sędziowskich.

Sąd zwraca również uwagę, iż ustawodawca jest zobligowany, na podstawie art. 45 ust. 1 Konstytucji, do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy. Interes publiczny obliguje zatem prawodawcę do zagwarantowania maksymalnie obiektywnego obrazu osób zaufania publicznego realizujących funkcję orzeczniczą. W tym aspekcie jako niezbędną gwarancję realizacji niezależności i bezstronności należy uznać odpowiedni status materialny sędziego.

Warto zauważyć, że według rozdziału VI pkt 1 Europejskiej karty ustawowych zasad dotyczących sędziów z 1998 r. - sędziowie zawodowi mają w czasie wykonywania obowiązków prawo do wynagrodzenia w wysokości gwarantującej nieuleganie jakimkolwiek naciskom mającym na celu wpływ na ich decyzje lub, ujmując rzecz inaczej, na ich zachowanie związane ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, a poprzez to na ich niezawisłość i bezstronność.

Zdaniem pytającego sądu, odpowiedź udzielona przez Trybunał Konstytucyjny ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia zawisłego sporu prawnego dotyczącego podwyższenia wynagrodzenia za pracę. Orzeczenie Trybunału uznające wskazane przez sąd rejonowy przepisy za niezgodne z konstytucją będzie miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. obowiązujące przepisy nie dają podstaw do domagania się przez sędziego wyższego wynagrodzenia. Natomiast uznanie, że przepisy kształtujące wynagrodzenia sędziowskie są niezgodne z Konstytucją, może spowodować nabycie przez sędziego uprawnienia do żądania podwyżki wynagrodzenia. W efekcie Sąd Rejonowy będzie mógł uznać powództwo wytoczone w tej sprawie za uzasadnione w całości albo w części po ustaleniu wynagrodzenia odpowiadającego w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu (art. 78 § 1 kodeksu pracy).

2. Pismem z 15 grudnia Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia zwróciło się o rozważenie - w trybie art. 38 pkt 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) w związku z § 29 ust. 2 i § 34 ust. 3 pkt 2 regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720) - celowości uwzględnienia przy rozstrzygnięciu sprawy o sygn. P 49/08 opinii prawnej dotyczącej niekonstytucyjności przepisów płacowych sędziów oraz rozważenia ewentualnego wezwania Stowarzyszenia do udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w wymienionej sprawie.

Jako załącznik do pisma Stowarzyszenie przekazało opinię, w której przedstawiona argumentacja jest tożsama z argumentami zawartymi w pytaniu prawym sądu. Stowarzyszenie podkreśla w szczególności, że wynagrodzenia sędziowskie należą do wyjątkowej kategorii regulacji płacowych, stanowiąc element konstrukcji ustrojowej pozycji sędziów, są warunkiem właściwego funkcjonowania sądownictwa oraz budują autorytet władzy sądowniczej. Stowarzyszenie akcentuje również znaczenie tej funkcji zwłaszcza w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Autorytet sędziego kraju UE nakazuje położyć nacisk na wszelkie aspekty zagwarantowania niezależności i bezstronności, które determinują jego sytuację materialną i życiową. Warto zwrócić również uwagę, że sędziowie stanowią jedyną kategorię zawodową, której warunki płacowe są wyrazem regulacji konstytucyjnej.

W przedstawionej opinii Stowarzyszenie zaznaczyło także konieczność zachowania tendencji wzrostowej wynagrodzeń sędziowskich w stosunku do wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej i ogólnej tendencji budżetu państwa.

W demokratycznym państwie prawnym wynagrodzenia sędziów są ważnym elementem ustrojowej pozycji władzy sądowniczej i muszą być postrzegane w kontekście szeroko rozumianego dobra wymiaru sprawiedliwości. Niedopuszczalny jest zatem - w ocenie Stowarzyszenia - dalszy wpływ na proces stanowienia prawa relacji między niezawisłością sędziowska a ekonomiczną pozycją sędziów.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W rozpatrywanym pytaniu prawnym sąd pytający kwestionuje dwie grupy ściśle powiązanych ze sobą przepisów.

Po pierwsze, § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta) w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego oraz art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów powszechnych albo p.u.s.p.). Jako wzorce kontroli sąd pytający wskazał art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 Konstytucji i art. 216 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem sądu pytającego, kwestionowane przepisy są niezgodne ze wskazanymi wzorcami kontroli ze względu na kształtowanie w regulacji podustawowej wysokości wynagrodzeń sędziów z jednoczesnym brakiem precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego oraz ze względu na zbytnią swobodę Prezydenta RP w zakresie ustalenia wysokości przeliczników w postaci wielokrotności kwoty bazowej, skutkującą niedoszacowaniem przez prawodawcę wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej. Zaskarżone przepisy były już przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego między innymi w postanowieniach: P 18/08, P 19/08, P 23/08, P 30/08, P 35/08, P 39/08, P 51/08, P 65/08, P 69/08, P 71/08, P 104/08, P 10/09. We wszystkich sprawach wydane zostały postanowienia o umorzeniu postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Po drugie, art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 prawa o ustroju sądów powszechnych oraz § 2 rozporządzenia Prezydenta. Zdaniem sądu pytającego, przepisy te są niezgodne z art. 10, art. 173, art. 178 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim osłabiają odrębność od innych władz i ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej i w sposób sprzeczny z dobrem państwa polskiego budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego z uwagi na jego status materialny wynikający z relatywnego obniżenia wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w stosunku do poziomu płac w państwowej sferze budżetowej i pozostający równocześnie w rażącej dysproporcji do sytuacji dochodowej w innych zawodach prawniczych. Kwestionowane przepisy były także przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału (wydane zostały postanowienia o umorzeniu postępowania) między innymi z 20 maja 2009 r. sygn. K 25/08; OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 77 (art. 91 §1, 1a, 1b p.u.s.p.) i z 20 listopada 2008 r. sygn. P 18/08; OTK ZU nr 9/A/20078, poz. 168 (art. 91 § 8 p.u.s.p.).

2. W pytaniach prawnych sąd rejonowy kwestionuje wskazane przepisy, tworzące mechanizm ustalania wysokości wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych. Przy czym z treści petitum pytań prawnych wynika wyraźnie, że sąd rejonowy w istocie nie tyle kwestionuje konstytucyjność poszczególnych przepisów, w stosunku do których sformułowano zarzuty, ile podważa zgodność z Konstytucją całego mechanizmu kształtowania wynagrodzeń sędziowskich, który jest determinowany konkretnymi, wskazanymi w pytaniach prawnych przepisami. Zarzut polega na tym, że jest to - zdaniem sądu - mechanizm odbiegający na niekorzyść od zasad wynagradzania pracowników sfery budżetowej. § 2 rozporządzenia Prezydenta ustala stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych przy zastosowaniu konkretnych wielokrotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej. Przepis ten został wydany na podstawie art. 91 § 8 p.u.s.p. upoważniającego Prezydenta, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, do określenia, w drodze rozporządzenia, stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.

Art. 91 § 1 p.u.s.p. stanowi, że wynagrodzenie zasadnicze sędziego jest wielokrotnością kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad określonych w § 1a i 1b, określa ustawa budżetowa. Wysokość wynagrodzenia sędziów sądów równorzędnych różnicuje staż pracy i pełnione funkcje. Wynagrodzenie zasadnicze w stawce podstawowej wynosi co najmniej 120% wynagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej dla bezpośrednio niższego stanowiska sędziowskiego. Zgodnie z § 1a p.u.s.p. w 2003 r. kwoty bazowe ustalono w następującej wysokości: 1) dla sędziów - w wysokości 1355,71 zł, 2) dla asesorów sądowych - w wysokości 1667,70 zł, a § 1b określa, że kwoty bazowe, o których mowa w § 1a, począwszy od 2004 r. waloryzowane są corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalanym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.

Sąd, kwestionując te przepisy, powołał je bądź samodzielnie, bądź też jako tzw. przepisy związkowe, przy czym zarzuty wobec niektórych z nich formułuje jako zarzuty wobec określonego zakresu ich treści normatywnej.

3. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że w zakończonych już postępowaniach w sprawach o sygn.: P 18/08, P 19/08, P 23/08, P 30/08, P 35/08, P 39/08, P 51/08, P 65/08, P 69/08, P 71/08, P 104/08, P 10/09, Trybunał odniósł się do możliwości badania konstytucyjności wskazanych przez sąd rejonowy norm prawnych wynikających między innymi z zakwestionowanych przepisów. Należy zauważyć, że tak w rozpoznawanej sprawie, jak i w powołanych sprawach, stany faktyczne leżące u podstaw skierowanych do Trybunału pytań prawnych są co do swej istoty zbieżne. Trybunał Konstytucyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela poglądy wyrażone w powołanych wyżej sprawach. Z uwzględnieniem tych poglądów należy zatem ocenić dopuszczalność kontynuowania postępowania w rozpoznawanej obecnie sprawie.

4. Zasady inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w trybie pytania prawnego sądu reguluje art. 193 Konstytucji. Przepis ten określa warunek dopuszczalności kontroli konstytucyjności danego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą. Każdy sąd może postawić Trybunałowi pytanie prawne, jeżeli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Trybunał Konstytucyjny ten wymóg definiuje w swoim orzecznictwie jako przesłankę funkcjonalną, która wynika z funkcji orzeczniczej konkretnego sądu rozstrzygającego konkretną sprawę w konkretnym (zawisłym przed nim) postępowaniu. Istota przesłanki funkcjonalnej sprowadza się więc do ścisłej korelacji treści zadanego przez dany sąd pytania prawnego z rozstrzyganą przez ten sąd sprawą. Przesłanka funkcjonalna ma uniemożliwiać obchodzenie tej zależności i wykluczać zadawanie przez sądy pytań „przy okazji” rozstrzyganej sprawy. Wówczas bowiem dochodziłoby do niekonstytucyjnego poszerzenia granic legitymacji sądów do inicjowania postępowania przed Trybunałem.

W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał wyjaśnił, iż zależność między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy polega na tym, że treść orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ma wpływ na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem stawiającym pytanie prawne. Zależność ta jest oparta na odpowiedniej relacji między treścią kwestionowanego przepisu i stanem faktycznym sprawy, w związku z którą przedstawione zostało pytanie prawne. Przedmiotem pytania prawnego może być tylko taki przepis, którego wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego wywrze wpływ na treść rozstrzygnięcia sprawy, w związku z którą postawiono pytanie prawne (postanowienie TK z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187 i cytowane tam orzecznictwo).

5. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, zadając pytania prawne nie spełnił przesłanki funkcjonalnej. Do takiego wniosku prowadzi ocena charakteru rozpoznawanych przez ten sąd powództw, które wywołały wątpliwości co do konstytucyjności wskazanych w petitum pytań przepisów.

Stawiane przez sąd rejonowy pytania prawne dotyczą spraw z powództwa sędziów sądów powszechnych o zasądzenie kwot równych różnicy między wynagrodzeniem za pracę sędziego za styczeń 2008 r. a wynagrodzeniem przedstawiciela władzy ustawodawczej. U podstaw rozpoznawanych przez sąd rejonowy spraw leżą zatem powództwa o zasądzenie. Mamy więc do czynienia z powództwami o świadczenie, a nie o ustalenie wysokości wynagrodzenia według obowiązujących przepisów. Gdyby, zgodnie ze stanowiskiem sądu pytającego, Trybunał uznał kwestionowane w pytaniu prawnym przepisy dotyczące wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych za niekonstytucyjne, sąd nie miałby podstawy prawnej do rozstrzygnięcia spraw o zasądzenie wynagrodzenia. Nie można bowiem zgodzić się z twierdzeniem sądu pytającego, że w takim przypadku sąd rejonowy „będzie mógł uznać powództwo wytoczone w tej sprawie za uzasadnione w całości albo w części po ustaleniu wynagrodzenia odpowiadającego w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu (art. 78 § 1 kodeksu pracy)”.

Brak spełnienia w niniejszej sprawie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Mając powyższe na uwadze i podzielając argumentację zawartą w postanowieniach TK o sygn.: P 18/08, P 19/08, P 23/08, P 30/08, P 35/08, P 39/08, P 51/08, P 65/08, P 69/08, P 71/08, P 104/08, P 10/09, Trybunał postanowił jak w sentencji.

8