Postanowienie

z dnia 16 września 1996 r.

Sygn. akt T. 31/96

S. 3/96

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sędzia: Ferdynand Rymarz

na posiedzeniu niejawnym, 16 września 1996 r., po wstępnym rozpoznaniu w trybie art. 23 ust. 2 i 3 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470 ze zmianami), wniosku Niezależnego Krajowego Związku Zawodowego w Polsce “Solidarność Weteranów Pracy” z 9 maja 1996 r. (uzupełnionego w wyniku zarządzenia Trybunału Konstytucyjnego 3 lipca 1996 r.), o orzeczenie, że:

I. Niezgodna jest z konstytucyjną równością praw i poczuciem sprawiedliwości (art. 1 i art. 67 ust. 2 w związku z art. 76 Konstytucji) dwojaka ocena okresów bezskładkowych w świadczeniach emerytalno-rentowych za identyczną działalność niepodległościową dla kombatantów pobierających renty i emerytury cywilne, których wielkość ustalana jest zaniżonym wskaźnikiem 0,7% podstawy wymiaru na podstawie ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw... oraz prawie dwa razy wyższym wskaźnikiem bo 1,3% podstawy wymiaru dla kombatantów pobierających emerytury dla służb mundurowych, na przykład na mocy art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 105), w której identyczne uczestnictwo w niepodległościowym ruchu oporu uznane zostało za równorzędne ze służbą wojskową w Wojsku Polskim (...)”;

II. Niezgodne z art. 1 i art. 67 w związku z art. 76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jest ograniczenie ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 17, poz. 75 ze zmianami) wyłącznie do uczestników walk niepodległościowych i do niektórych osób będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego do 1956 roku mimo, że ten okres trwał do 1989 roku (...)”.

p o s t a n o w i ł:

1. Wnioskowi opisanemu w punkcie I nadać dalszy bieg.

2. Nie nadawać dalszego biegu wnioskowi opisanemu w punkcie II i przekazać go w tej części w trybie art. 24 w związku z art. 6 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej.

Uzasadnienie:

Ad. 1. Niezależny Krajowy Związek Zawodowy w Polsce “Solidarność Weteranów Pracy” 9 maja 1996 r. skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o orzeczenie niekonstytucyjności bliżej nie sprecyzowanych przepisów dwóch ustaw: z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent, oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zmianami); z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 17, poz. 75 ze zmianami).

Zarządzeniem z 4 czerwca 1996 r. Trybunał wezwał Wnioskodawcę do poprawienia i uzupełnienia wniosku, ponieważ nie odpowiadał on wymogom formalnym (m.in. brak sprecyzowania zarzutu, brak określenia kwestionowanego przepisu ustawy i konkretnego artykułu przepisów konstytucyjnych).

W wykonaniu zarządzenia Trybunału Konstytucyjnego Wnioskodawca w uzupełnionym i częściowo poprawionym wniosku z 3 lipca 1996 r. podaje płaszczyznę odniesienia, czyli naruszone - jego zdaniem - przepisy art. 1, 67 w związku z art. 76 pozostawionych w mocy przepisów konstytucyjnych, jednak nie podaje konkretnego wskazania kwestionowanych przepisów ustawowych, wskazując jednak opisowo ich istotę, co pozwala na ustalenie o jakie przepisy ustawowe chodzi Wnioskodawcy.

W odniesieniu do ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450, zm.: z 1992 r. Nr 21, poz. 84; z 1993 r. Nr 127, poz. 583, Nr 129, poz. 602; z 1994 r. Nr 84, poz. 385; z 1995 r. Nr 4, poz. 17, Nr 95, poz. 473, Nr 138, poz. 681) będą to:

- art. 10 ust. 1 pkt 3, stanowiący, iż emerytura wynosi określoną kwotę, obejmującą m.in. “po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, o których mowa w art. 4”;

- art. 11 ust. 1 pkt 3, stanowiący analogicznie, że renta inwalidzka dla inwalidy I i II grupy wynosi określoną kwotę, obejmującą m.in. “po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, o których mowa w art. 4”.

W obrębie art. 4 (do którego odsyłają wprost powyższe przepisy), w kontekście wniosku najistotniejsze jest postanowienie ust. 1, stanowiącego, iż przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń oprócz okresów składkowych, o których mowa w art. 2, uwzględnia się okresy, zwane dalej “okresami nieskładkowymi”, w tym m.in. - okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (pkt 4 ust. 1).

Istota zarzutu pod adresem tego unormowania - naruszenia zasady równości wobec prawa - polega na (przykładowym tylko) powołaniu się na odmienne unormowanie, zawarte w art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36 zm.: z 1995 r. Nr 4, poz. 17; z 1996 r. Nr 1, poz. 1).

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Niezależny Krajowy Związek Zawodowy w Polsce “Solidarność Weteranów Pracy” jest - stosownie do art. 23 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym - legitymowany do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z konstytucją, gdyż kwestionowany akt prawny dotyczy spraw objętych w części jego zakresem działania. Wnioskodawca ten występował w przeszłości z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego (K .9/90, OTK w 1992 r., s. 59; K. 6/91 a jego legitymacja nie była kwestionowana).

Treść zarzutu I, po jego poprawieniu i uzupełnieniu w zasadzie odpowiada wymogom formalnym przewidzianym w art. 20 uchwały Sejmu z 31 lipca 1985 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed Trybunałem (Dz.U. Nr 38, poz. 184).

Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie zachodzi oczywista bezzasadność zarzutu I, natomiast materia sprawy wymaga, aby jego rozpoznanie nastąpiło w ramach zwykłego postępowania na rozprawie.

Ad. 2. Inna sytuacja formalnoprawna zachodzi w stosunku zarzutu opisanego w punkcie II. Aczkolwiek i w tym przypadku Wnioskodawca nie sprecyzował konkretnych przepisów kwestionowanej ustawy, to tu również określił je opisowo, wskazując ich istotę, co pozwala na ustalenie o jakie przepisy Wnioskodawcy chodzi.

W odniesieniu do ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 17, poz. 75 zm.: Nr 104, poz. 450; z 1992 r. Nr 21, poz. 85; z 1993 r. Nr 29, poz. 133, Nr 129, poz. 602, i Nr 134, poz. 645; z 1994 r. Nr 99, poz. 482; z 1995 r. Nr 4, poz. 17 oraz Nr 138, poz. 681), będą to przepisy zawarte w rozdziale I pt. Przepisy ogólne, normujące:

- ustawową definicję kombatanta (art. 1 ust. 1) oraz działalności kombatanckiej (art. 1 ust. 2 pkt 1-6);

- określenie działalności uznanej za równorzędną z działalnością kombatancką (art. 2 pkt 1-6);

- wskazanie form pozbawienia wolności zaliczanych do okresów działalności kombatanckiej lub równorzędnej z tą działalnością (art. 3 pkt 1 i 2);

- zastosowanie unormowania ustawy do innych form represji wojennych i okresu powojennego (art. 4 ust. 1 pkt 1-4 oraz ust. 2).

Ponieważ wskazane przepisy operują górną cezurą czasową tzw. okresu powojennego określoną na rok 1956 - w zakresie, w jakim nie obejmują działalności w latach 1956 1989 - unormowanie ustawowe jest kwestionowane przez Wnioskodawcę.

W zakresie zarzutu II z 3 lipca 1996 r., bez względu na kwestie merytoryczne - z przyczyn formalno-prawnych, wobec upływu 5-letniego, okresu tzw. przedawnienia, o którym mowa w art. 24 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470 ze zmianami) - wniosek nie może być skierowany do rozpoznania.

Kwestionowana w tym punkcie wniosku ustawa z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego została opublikowana w Dz.U. Nr 17 z 4 marca 1991 r., od tej zatem daty rozpoczął bieg 5-letni termin tzw. “przedawnienia” abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności wymienionej ustawy.

Zarówno pierwotny wniosek w niniejszej sprawie, z 9 maja 1996 r. (który - notabene - nie mógł być przedmiotem rozpoznania przed TK z przyczyn wskazanych w powołanym zarządzeniu z 4 czerwca 1996 r.), jak i poprawiony wniosek z 3 lipca 1996 r. - złożone zostały zatem z ewidentnym przekroczeniem wskazanego 5-letniego terminu.

Podkreślić przy tym należy, że dokonane kilkakrotnie, kolejne nowelizacje tekstu ustawy, dotyczyły każdorazowo innych przepisów, niż (pośrednio) kwestionowane we wniosku art. 1-4, a mianowicie:

- art.13, 15 i 16 - vide: Dz.U. z 1991 r. Nr 104, poz. 450;

- art. 20 - vide: Dz.U. z 1992 r. Nr 21, poz. 85;

- art. 27 - vide: Dz.U. z 1993 r. Nr 29, poz. 133;

- art. 15 - vide: Dz.U. z 1993 r. Nr 129, poz. 602;

- art. 27 - vide: Dz.U. z 1993 r. Nr 134, poz. 645;

- art. 21 - vide: Dz.U. z 1994 r. Nr 99, poz. 482 (obwieszczenie Prezesa TK z 9 września 1994 r. o częściowej utracie mocy obowiązującej art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.a ustawy w następstwie orzeczenia TK o niekonstytucyjności tego przepisu);

- art. 16 - vide: Dz.U. z 1995 r. Nr 4, poz. 17;

- art. 15 - vide: Dz.U. z 1995 r. Nr 138, poz. 681.

Z uwagi na to, że kwestionowana obecnie nie obowiązuje (ani w dniu złożenia wniosków do TK) w swym pierwotnym kształcie normatywnym, przy ocenie dopuszczalności jej kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym odwołać się należy do ugruntowanego stanowiska Trybunału w tej materii, wyrażonego w kilku jego wcześniejszych orzeczeniach (m.in. w sprawach U. 15/88, K. 13/91, K. 12/92, K. 5/95).

Według ugruntowanego poglądu Trybunału, w wypadku upływu przed dniem wniesienia do TK stosownego wniosku, 5-letniego okresu od daty opublikowania aktu normatywnego zawierającego kwestionowane przepisy - “merytoryczne rozpoznanie wniosku byłoby możliwe jedynie w sytuacji, gdyby w okresie ostatnich pięciu lat przed złożeniem wniosku dokonano takiej zmiany o charakterze ustawowym, która albo bezpośrednio nowelizowałaby zaskarżone przepisy albo wprowadzałaby novum normatywne do zaskarżonych przepisów. Z novum normatywnym mamy do czynienia, gdy zmiana ustawy nie polega na zmianie zaskarżonych przepisów lecz na zmianie innych, które jednak pozostają z nimi w ścisłym związku w ten sposób, iż wspólnie tworzą podstawę dla dekodowania nowej normy (norm) prawnej. Również w tym przypadku zachowany jest wymóg, o którym mowa w art. 24 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, gdyż następuje zmiana normy prawnej, a właśnie norma prawna jest podstawową jednostką aktu prawotwórczego” (por. uzasadnienie postanowienia TK z 24 kwietnia 1995 r., K. 5/95, OTK w 1995 r., cz. I, poz. 10, str. 113, wyd. II poprawione, Warszawa 1996).

Ponieważ w przedmiotowej sprawie nie zachodzi taka sytuacja - zasadnym jest podjęcie przez Trybunał Konstytucyjny - w odniesieniu do części wniosku formułującej zarzut II - postanowienia o nienadaniu wnioskowi (w tej części) dalszego biegu i skierowaniu go, zgodnie z art. 24 i art. 6 ustawy o TK do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

Z tych względów należało postąpić jak w sentencji postanowienia.

Na pkt II niniejszego postanowienia Wnioskodawcy przysługuje zażalenie do Trybunału w terminie siedmiu dni od daty doręczenia postanowienia, (art. 23 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).