Wyrok z dnia 13 lipca 2006 r.
III UK 49/06

Warunkiem przedłużenia prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68
ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.) jest kontynuowanie nauki na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, nie-
zależnie od wcześniejszego ukończenia studiów magisterskich na innym kie-
runku.

Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 lipca
2006 r. sprawy z odwołania Andrzeja K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w J. o rentę rodzinną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 29 grudnia 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu w Rzeszowie, pozostawiając mu orzeczenie o kosztach po-
stępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z 25 października 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krośnie oddalił odwołanie Andrzeja K. od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w J., którą przyznano wnioskodawcy prawo do renty ro-
dzinnej na okres od 1 października 2005 r. do 30 listopada 2005 r., to jest do ukoń-
czenia 25 roku życia. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia fak-
tyczne. Decyzją z dnia 9 września 1997 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy
prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, Janie K. W latach 1999 - 2004 renta była
wypłacana z uwagi na okoliczność, iż uprawniony do niej był studentem Wydziału
Prawa i Administracji Uniwersytetu [...] w K. Z dniem 1 października 2004 r. wniosko-
dawca rozpoczął dwuletnie uzupełniające studia dzienne magisterskie w Instytucie
Europeistyki Wydziału Stosunków Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu
[...] na kierunku europeistyka. Wnioskodawca ukończył 25 lat będąc na drugim
(ostatnim) roku tych studiów.
W ocenie Sądu pierwszej instancji brzmienie przepisów art. 68 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) wskazuje, że -
bez względu na rodzaj szkoły, do której uprawniony uczęszcza - ukończenie 25 lat
życia powoduje ustanie prawa do renty rodzinnej, chociażby do osiągnięcia tego
wieku nie ukończył procesu kształcenia. Wnioskodawca ukończył już jeden kierunek
studiów, a w tej sytuacji nie będzie miał do niego zastosowania przepis art. 68 ust. 2
ustawy emerytalno-rentowej, który dotyczy kontynuacji nauki na jednym kierunku
studiów.
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2005 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił
apelację wnioskodawcy, podzielając ustalenia i ocenę prawną dokonane przez Sąd
pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny podniósł, że istota sporu w niniejszej sprawie
sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy wnioskodawcy, będącemu już absol-
wentem wyższej uczelni i kontynuującemu naukę na drugim kierunku studiów po
ukończeniu 25 lat życia, przysługuje nadal prawo do renty rodzinnej, do ukończenia
ostatniego roku tych studiów. W myśl art. 68 ust. 1 pkt 2 powołanej wyżej ustawy
dziecku przysługuje prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli
przekroczyło 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Wyłom od
powyższej zasady dokonany został w art. 68 ust. 2 powołanej ustawy (błędnie okre-
ślonym w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia jako art. 39), dozwalając na
przekroczenie powyższego okresu do zakończenia ostatniego roku studiów, jeżeli
dziecko osiągnęło 25 lat będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej. Zasadni-
czym celem renty rodzinnej jest dostarczenie środków utrzymania tym dzieciom pra-
cownika, które w związku z kształceniem się w szkole, nie wykonują pracy stanowią-
cej źródło utrzymania. Wykładnia systemowa i funkcjonalna art. 68 ustawy wskazują,
że przewiduje on wyjątkowo przedłużanie wypłaty renty rodzinnej dla studenta ostat-
niego roku studiów, który jeszcze nie zdobył wykształcenia mogącego mu zapewnić
środki utrzymania.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił naru-
szenie prawa materialnego, a to art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez błędną wykład-
nię i jego niezastosowanie, w wyniku czego wnioskodawca, który ukończył 25 lat ży-
cia będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, został pozbawiony prawa do
renty rodzinnej do czasu zakończenia nauki na tym roku studiów, to jest za okres od
dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia 30 września 2006 r.
Wskazując na wyżej wymienioną podstawę skarżący wniósł o zmianę wyroku
Sądu drugiej instancji i uwzględnienie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z
dnia 25 października 2005 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Są-
dowi pierwszej instancji.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że za stosowaniem w stosunku do wnio-
skodawcy art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej przemawiają nie tylko wykładnia języko-
wa, ale również systemowa i funkcjonalna. Wolą ustawodawcy było, aby przyznanie
renty rodzinnej dało dziecku pracownika możliwość zdobycia wykształcenia i odpo-
wiednich do sytuacji na rynku pracy kwalifikacji, które pozwolą mu na uzyskiwanie
środków utrzymania. Wnioskodawca podjął dalszą naukę celem pogłębienia i uzu-
pełnienia wiedzy uzyskanej na kierunku prawniczym, na co wskazuje już nazwa stu-
diów - ,,studia magisterskie uzupełniające". Nie można uznać za uzasadniony stanu,
w którym uzyskanie wyższych kwalifikacji spowoduje dla niego negatywne konse-
kwencje w postaci pogorszenia sytuacji materialnej poprzez odmowę prawa do renty
rodzinnej. Skoro organ rentowy uznał za zasadne wypłacanie wnioskodawcy przed-
miotowej renty przez okres 14 miesięcy od ukończenia pierwszego kierunku studiów,
przeto niekonsekwentne jest zakwestionowanie możliwości zastosowania w stosunku
do skarżącego art. 68 ust. 2 ustawy poprzez bezpodstawne dodanie do jego treści
negatywnej przesłanki zdobycia już wykształcenia (ukończenia studiów wyższych),
mogącego mu zapewnić środki utrzymania. Skarżący wskazał, że powołany przez
Sąd drugiej instancji wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000 r., II UKN
699/99 (OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 127), zapadł w innym stanie faktycznym, w któ-
rym wnioskodawczyni nie spełniała przesłanki ukończenia 25 roku życia na ostatnim
roku studiów.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje.


W myśl art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.) renta rodzinna przysługuje dzieciom własnym do ukończenia nauki
w szkole, jeżeli przekroczyły 16 rok życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat
życia. Ustawodawca przyjmuje zatem, że z zakończeniem tej granicy wiekowej
prawo do renty rodzinnej ustaje bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia
nauki w szkole, jeżeli jest ona odbywana w szkole niebędącej szkołą wyższą. Nato-
miast - w odniesieniu do odbywania studiów w szkole wyższej - ustanowiony został
jedyny wyjątek w art. 68 ust. 2 ustawy, dopuszczający dalsze, maksymalne przedłu-
żenie okresu pobierania renty rodzinnej przez dziecko, które osiągnęło 25 lat życia,
będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, najwyżej do zakończenia tego
ostatniego roku studiów. Z omawianego przepisu w żadnym razie nie wynika jaka-
kolwiek zależność pomiędzy prawem do renty rodzinnej a ukończeniem już jednego
(innego) kierunku studiów w szkole wyższej. Wynika z niego natomiast jednoznacz-
nie, że jedynym warunkiem przedłużenia prawa do renty rodzinnej jest kontynuowa-
nie nauki na ostatnim roku studiów w szkole wyższej ponad wynikające z art. 68 ust.
1 pkt 2 ustawy ograniczenie wiekowe, a zatem niezależnie od wcześniejszego ukoń-
czenia studiów na innym kierunku i uzyskania tytułu magistra. Brak jest również pod-
staw do przyjęcia, że studia w szkole wyższej na innym kierunku, po wcześniejszym
ukończeniu studiów magisterskich, nie są studiami w szkole wyższej w rozumieniu
art. 68 ust. 2 ustawy. W myśl art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkol-
nictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w uczelni mogą być prowadzone
jednolite studia magisterskie, studia wyższe zawodowe i uzupełniające studia magi-
sterskie. Uczelnia może również prowadzić studia podyplomowe, studia doktoranckie
oraz studia i kursy specjalne. Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 5 obowiązującej od dnia
1 września 2005 r. ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym
(Dz.U. Nr 164, poz. 1365) studia wyższe to studia prowadzone przez uczelnię posia-
dającą uprawnienia do ich prowadzenia, kończące się uzyskaniem odpowiedniego
tytułu zawodowego, określonego w pkt 6 jako tytuł licencjata, inżyniera, magistra lub
tytuł równorzędny.

Prawo do renty rodzinnej dla dziecka ze względu na wiek ulega przedłużeniu
w przypadku kontynuowania nauki w szkole nie dłużej, niż do osiągnięcia 25 roku
życia, a gdy jest to szkoła wyższa i dziecko ukończyło 25 rok życia będąc na ostat-
nim roku studiów w tej szkole - maksymalnie do zakończenia tego roku studiów.
Ukończenie nauki powoduje utratę uprawnień do renty rodzinnej, jednakże ukończe-
nie to należy rozumieć jako zaprzestanie kontynuowania nauki. Wydaje się, że tak
postrzegał omawiane zagadnienie Sąd Najwyższy, stwierdzając w wyroku z dnia 11
kwietnia 1996 r., II UR 4/96 (OSNAPiUS nr 20, poz. 311), że z przepisów regulują-
cych prawo do renty rodzinnej dla dzieci wynika, iż zasadniczym celem tego świad-
czenia jest dostarczanie im środków utrzymania w czasie, gdy w związku z kształce-
niem nie wykonują pracy dającej źródło utrzymania. Tymczasem Sąd Apelacyjny,
odchodząc od wykładni językowej na rzecz wykładni funkcjonalnej, przyjął, że celem
ustanowienia art. 68 ust. 2 ustawy było zapewnienie źródła utrzymania studentom,
którzy jeszcze nie zdobyli wykształcenia, mogącego zapewnić im środki utrzymania.
Taka wykładnia nie da się jednak pogodzić z jasnym i niebudzącym wątpliwości
brzmieniem wskazanego przepisu. Przy wszelkiej wykładni prawa nie jest dopusz-
czalne zarówno zawężanie znaczenia słów użytych w normie prawnej, jak również
ich interpretacja wbrew wynikom wykładni językowej. Nie można bowiem w drodze
wykładni tworzyć normy prawnej, która nie wynika z przepisu. Dlatego pierwszeństwo
ma zawsze wykładnia językowa, a dopiero wówczas, gdy zawodzi, prowadząc do
wyników niedających się pogodzić z racjonalnym działaniem ustawodawcy i celem,
jaki dana norma ma realizować, sięga się do wykładni systemowej, a w dalszej kolej-
ności - funkcjonalnej. Przepis art. 68 ust. 2 ustawy winien być zatem wykładany
zgodnie z jasnym i niebudzącym wątpliwości jego brzmieniem.


Skoro zatem z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że skarżący ukończył
25 rok życia kontynuując naukę na ostatnim roku uzupełniających studiów magister-
skich w szkole wyższej, przeto należy uznać, że spełnił warunki do renty rodzinnej
określone w art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych niezależnie od tego, iż nauka ta była kontynuowana po wcześniejszym
ukończeniu studiów magisterskich w szkole wyższej na innym kierunku (por. także
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006 r., II UK 174/05, dotychczas niepu-
blikowany). Natomiast przytoczony w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000 r., II UKN 699/99 (OSNAPiUS
2002 nr 5, poz. 127) zapadł w sprawie o innym stanie faktycznym, co trafnie zarzuca
skarżący.

Z powyższych względów na podstawie art. 39815 § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821 k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================