Wyrok z dnia 4 czerwca 1996 r.
II URN 12/96

W sytuacji, gdy po zmarłym górniku wdowie przyznano rentę rodzinną na
podstawie ustawy z dnia 1 lutego 1983 r o zaopatrzeniu emerytalnym górników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 5, poz. 32 ze zm.), zaś rozwiedzionej małżonce rentę rodzinną
na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), każda z tych osób ma
prawo do pobierania świadczenia w 1/2 wysokości renty, obliczonej zgodnie z
zasadami określonymi w przepisach, które stanowiły podstawę przyznania dla
niej świadczenia.

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (spra-
wozdawca), Jerzy Kwaśniewski,

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 czerwca 1996 r. sprawy z wniosku Alicji
G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. o wysokość renty
rodzinnej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 grudnia 1994 r., [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 10 grudnia 1993 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
S. określił wysokość renty rodzinnej górniczej dla wnioskodawczyni Alicji G., po
zmarłym w dniu 9 lipca 1977 r. mężu Stanisławie G., na kwotę 3.053.596 zł stanowiącą
50% całej renty, po ustaleniu, że jest ona dzielona na dwie uprawnione osoby.
Decyzją z tej samej daty organ rentowy przyznał drugiej z uprawnionych osób,
Stanisławie G. - rozwiedzionej małżonce, która w chwili śmierci byłego męża miała
ustalone prawo do alimentów z jego strony, rentę rodzinną należną w oparciu o
przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zaś kolejną
decyzją z dnia 1 lutego 1994 r., przyznał jej połowę tak obliczonego świadczenia usta-
lonego na podstawie ustawy o z.e.p. w wysokości przewidzianej dla dwóch osób.
Pierwszą z opisanych decyzji zaskarżyła odwołaniem Alicja G. i zarzucając
zaniżenie świadczenia wniosła o jej zmianę i przyznanie świadczenia w wyższej wyso-
kości. W uzasadnieniu podała, że początkowo renta górnicza przysługiwała tylko jej,
zaś małżonka rozwiedziona otrzymywała rentę rodzinną według ogólnych zasad, zaś
ostatnio - do listopada 1993 r. - otrzymywały rentę górniczą dzieloną po połowie, której
wysokość po potrąceniu zaliczki na podatek dochodowy, wynosiła 2.020.600 zł.
Zaskarżona decyzja utrzymała wobec niej zasadę wypłacania 50% należnej renty ro-
dzinnej, zaś oba te świadczenia po zsumowaniu nie dały całej renty górniczej, wyliczo-
nej na 6.107.192 zł. Zdaniem odwołującej różnica, która w ten sposób powstała, winna
być wypłacona na jej rzecz.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, przyznając,
że Stanisławie G. początkowo wypłacano świadczenie błędnie w oparciu o przepisy
ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U.
Nr 5, poz. 33 ze zm.), gdy tymczasem tego rodzaju świadczenie przysługiwało jedynie
Alicji G. jako wdowie. Stanisławie G. przysługiwać powinno świadczenie rentowe w
oparciu o przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), stąd też Stanisława G.
powinna otrzymywać 50% renty rodzinnej ustalonej jak dla dwóch osób na podstawie
ustawy o z.e.p., zaś Alicja G. 50% renty rodzinnej górniczej ustalonej także dla dwóch
osób.
Stanowisko organu rentowego zostało zaakceptowane przez Sąd Wojewódzki-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, który wyrokiem z dnia 11 maja
1994 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni.
Wobec jej rewizji Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił zaskarżony wyrok oraz
poprzedzającą go decyzję organu rentowego i ustalił, "że renta rodzinna Alicji G.
powinna stanowić różnicę pomiędzy rentą rodzinną górniczą obliczoną dla jednej osoby,
a połową renty rodzinnej przyznanej na podstawie ustawy z 14 grudnia 1982 r....
Stanisławie G. obliczonej dla dwóch osób". Sąd Apelacyjny podkreślił, że prawo do
renty rodzinnej górniczej przysługuje wyłącznie Alicji G. jako wdowie. Ponieważ do tego
świadczenia uprawniona jest tylko jedna osoba, a więc nie będzie miał zastosowania
przepis art. 45 ust. 3 ustawy o z.e.p. mówiący o podziale renty rodzinnej na równe
części.
Powyższy wyrok zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki
Socjalnej i zarzucając rażące naruszenie art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o z.e.p., art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o z.e.g., oraz interesu Rzeczy-
pospolitej Polskiej, wniósł o jego uchylenie i oddalenie rewizji Alicji G. od wyroku Sądu
Wojewódzkiego w Katowicach.
Według rewidującego wyrok narusza generalną zasadę określoną w art. 45
ustawy o z.e.p., że renta rodzinna ulega podziałowi między uprawnionych w częściach
równych. Zasada ta ma także zastosowanie do podziału renty rodzinnej górniczej.
Skoro przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p., jak i przepisy ustawy z
dnia 1 lutego 1983 r. o z.e.g. nie rozstrzygają jak ustalić wysokość renty rodzinnej dla
więcej niż jednej osoby w sytuacji będącej przedmiotem oceny w tej sprawie, należy
przyjąć, że renta rodzinna powinna być ustalona zarówno na podstawie jednej, jak i
drugiej ustawy w wysokości przysługującej dwóm osobom i tak ustalona renta powinna
być wypłacona w połowie wysokości odpowiednio jednej i drugiej osobie (każdej według
odrębnego systemu).
Ta okoliczność uzasadnia rewizję nadzwyczajną, mimo upływu terminu okreś-
lonego w art. 421 § 2 KPC.
Rozpoznając rewizję nadzwyczajną Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie jest wątpliwe, iż wnioskodawczyni Alicja G. jako wdowa po zmarłym górniku
ma prawo do górniczej renty rodzinnej stosownie do art. 15 pkt 1 ustawy z dnia 1 lutego
1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U. Nr 5, poz. 32 ze zm.) i
świadczenie takie faktycznie otrzymuje, zaś Stanisława G. jako małżonka rozwiedziona
mająca w chwili śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem
sądu, ma prawo do renty rodzinnej według art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Tak jedna, jak i druga ustawa przewidują, że wszystkim uprawnionym członkom
rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna (art. 16 ust. 1 ustawy o z.e.g., art. 45
ust. 1 ustawy o z.e.p.), nie regulują jednak sytuacji, gdy osoby uprawnione do
świadczeń wywodzą swoje prawo z dwóch różnych ustaw.
W stanie faktycznym sprawy, Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w rewizji
nadzwyczajnej, że renta rodzinna winna być ustalona dla każdej z uprawnionych osób
na podstawie właściwych przepisów, to jest w rozpoznawanej sprawie na podstawie
ustawy o z.e.g. dla Alicji G., zaś na podstawie ustawy o z.e.p. dla Stanisławy G., przy
przyjęciu, iż do świadczenia uprawnione są dwie osoby (mimo, że każda w innym
systemie), zaś tak obliczone świadczenie winno być odpowiednio wypłacane w połowie
górniczej renty rodzinnej dla jednej z osób wymienionych i w połowie renty rodzinnej
pracowniczej dla drugiej. Wbrew poglądowi Sądu Apelacyjnego, ustawa z dnia 1 lutego
1983 r. o z.e.g. przez odesłanie zawarte w art. 24 ust. 1 nakazuje stosować w sprawach
przez tę ustawę nie uregulowanych odpowiednio między innymi art. 45 ustawy o z.e.p.
Ten przepis w ust. 3 stanowi, iż renta rodzinna podlega podziałowi na równe części,
stąd też - choćby z tych przyczyn - nie można podzielić stanowiska zawartego w
zaskarżonym wyroku.
Podobnie należy ocenić pogląd Sądu Apelacyjnego, iż skoro Alicja G. jest jako
jedyna upoważniona do renty rodzinnej górniczej, to nie ma podstaw do stosowania
przepisu art. 45 ust. 3 ustawy o z.e.p. w związku z art. 24 ust. 1 ustawy o z.e.g.
Świadczenie będące przedmiotem sporu ma charakter pochodny, gdyż osoby
uprawnione wywodzą swoje prawa z praw zmarłego pracownika i ta ogólna uwaga daje
wystarczającą podstawę do stwierdzenia, że renta rodzinna jest jedna dla wszystkich
uprawnionych, a podlega podziałowi w częściach równych wobec treści powołanego
wyżej art. 45 ust. 3 ustawy o z.e.p., także w przypadku, gdy jedna z uprawnionych do
świadczenia osób ma do niego prawo na podstawie ogólnych przepisów emerytalnych,
a druga na podstawie szczególnego systemu emerytalnego (górniczego).
Sąd Najwyższy podzielił wprawdzie stanowisko zawarte w rewizji nadzwyczajnej,
iż wyrok Sądu Apelacyjnego zapadł z rażącym naruszeniem powołanych przepisów
prawa, ale pomimo tego, nie uwzględnił jej wniosków. Rewizja została bowiem
wniesiona po upływie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku,
to jest od 20 grudnia 1994 r.
W myśl art. 421 § 2 KPC, w takiej sytuacji rewizja nadzwyczajna podlega od-
daleniu, chyba że orzeczenie narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej. Wnoszący re-
wizję nadzwyczajną zarzucając, że zaskarżony wyrok narusza również interes Rze-
czypospolitej Polskiej, w żaden sposób nie wskazał na czym to naruszenie polega,
ogólnikowo tylko stwierdzając, iż do niego doszło.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wyjaśniano, że nie zawsze
wydanie orzeczenia sądowego z rażącym naruszeniem prawa może być utożsamiane z
naruszeniem interesu Rzeczypospolitej Polskiej, oraz że naruszenie interesu fiskalnego
nie musi oznaczać naruszenia interesu Państwa.
W wyroku z dnia 14 lutego 1991 r. w sprawie sygn. akt I PRN 1/91 (nie publiko-
wanym), cytowanym za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1996 r., II URN
51/95, wskazano, że naruszenie interesu Rzeczypospolitej następuje:"(...) przez
naruszenie jednej z podstawowych zasad ustrojowo-proceduralnych, na których opiera
się porządek prawny w Rzeczypospolitej Polskiej, a mianowicie tzw. zasady zaufania
(...)". Podobny pogląd wyrażony został w wyrokach z dnia 11 stycznia 1991 r., II ARN
41/90 (OSA 1992 Nr 11 s. 55) oraz z dnia 25 czerwca 1993 r., I PRN 51/93 i I PRN
66/93 (nie publikowane). Skład orzekający w pełni podziela to stanowisko i uznaje, że w
rozpoznawanej sprawie nie doszło do naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej,
gdy się zwłaszcza weźmie pod uwagę zasadę stabilności orzeczeń sądowych, jak i
niewielkie konsekwencje wykonania zaskarżonego wyroku.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji po myśli art. 421 § 2
KPC.

N o t k a
Powołany w uzasadnieniu wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1996 r., II URN
51/95 jest opublikowany w OSNAPiUS 1996 nr 18 poz. 278.

========================================