Wyrok z dnia 5 maja 2005 r.
II UK 215/04

Przepis art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 ze zm.), dodany od dnia 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 20 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), nie ma zasto-
sowania do oceny nabycia przed tą datą prawa do emerytury na podstawie art.
88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN Krystyna Bednarczyk,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z
wniosku Tadeusza Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
P. o emeryturę nauczycielską, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 maja 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację i zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w P. na rzecz ubezpieczonego Tadeusza Z. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 17 maja 2004 r. zmienił zaskarżony przez ubezpieczonego Tadeusza Z.
wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z
dnia 24 marca 2003 r. oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w P. z dnia 3 września 2002 r. i przyznał ubezpieczonemu prawo
do emerytury nauczycielskiej od dnia 1 września 2002 r. W sprawie tej ustalono, że w
dniu 31 lipca 2002 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie mu emerytury, dołą-
czając świadectwo pracy potwierdzające, że w okresie od dnia 1 września 1982 r. do
dnia 31 sierpnia 2001 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowi-
sku nauczyciela praktycznej nauki zawodu. Organ rentowy ustalił, że w okresie tego
zatrudnienia ubezpieczony pobierał wynagrodzenie w związku z korzystaniem ze
zwolnienia lekarskiego, a ponadto z przedłożonego świadectwa pracy wynika, że w
okresie od dnia 1 września 2001 r. do dnia 31 sierpnia 2002 r. przebywał na urlopie
dla poratowania zdrowia. Po odliczeniu tych okresów faktycznego niewykonywania
pracy organ rentowy odmówił ubezpieczonemu przyznania prawa do emerytury nau-
czycielskiej.
Pogląd ten podzielił Sąd pierwszej instancji, uznając, że ustanawiając wyma-
ganie 20 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach ustawodawca miał na
myśli przede wszystkim okres faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nau-
czyciela. Świadczy o tym rozwiązanie przyjęte w Karcie Nauczyciela w przedmiocie
ustalania stażu zawodowego nauczyciela ubiegającego się o wyższy stopień awansu
zawodowego. Staż taki przerywają przypadki nieobecności nauczyciela w pracy
powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku
świadczenia pracy oraz urlopów innych niż wypoczynkowy, trwających dłużej niż 3
miesiące (art. 9d ust. 3 Karty Nauczyciela). W konsekwencji do nauczycielskiego za-
trudnienia wymaganego do przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej nie
można zaliczyć okresów pobierania ,,zasiłków chorobowych", jak i okresu przebywa-
nia na urlopie zdrowotnym.
Stanowiska tego nie podzielił Sąd Apelacyjny, który w uwzględnieniu apelacji
ubezpieczonego przyznał mu prawo do emerytury nauczycielskiej, uwzględniając
wymowę uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03
(OSNP 2004 nr 5, poz. 87), która stanowi o zaliczaniu okresów pobierania zasiłków
chorobowych, a także okresów urlopów dla poratowania zdrowia jako okresów za-
trudnienia nauczycielskiego, w których nauczyciel zachowuje status osoby wykonu-
jącej pracę w szczególnych warunkach. Zaliczenie ubezpieczonemu okresów nie-
zdolności do pracy, za które pobrał ,,wynagrodzenie chorobowe", a także okresu
urlopu dla poratowania zdrowia, sprawiało, że ubezpieczony legitymuje się wymaga-
nym stażem zatrudnienia nauczycielskiego koniecznym dla przyznania mu prawa do
emerytury nauczycielskiej do dnia 1 września 2002 r. Podjęcie po tej dacie zatrud-
nienia na zmienionych warunkach nie stanowiło przeszkody do przyznania świad-
czenia emerytalnego, ponieważ ubezpieczony zmierzał do realizacji swych upraw-
nień emerytalnych i nie miał gwarancji, czy spełnił ustawowe warunki już we wrze-
śniu 2002 r.
W kasacji organ rentowy zarzucił błędną wykładnię art. 88 ust. 1 Karty Nau-
czyciela wskutek przyjęcia, że ,,pojęcie 'wykonywania pracy' jest tożsame z 'niewy-
konywaniem pracy' z powodu pobierania zasiłku chorobowego i przebywania na
urlopie dla poratowania zdrowia, a tym samym że okresy te podlegają zaliczeniu do
wymaganego wskazaną normą dwudziestoletniego okresu pracy w szczególnych
warunkach". Na tej podstawie skarżący wniósł o ,,uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego w całości". W sprawie zachodzi potrzeba ponownej wykładni art.
88 ust. 1 Karty Nauczyciela, który budził rozbieżności w orzecznictwie sądowym, a
ponadto w aktualnym stanie prawnym mocą art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), do art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach został dodany ust. 1a, który stanowi, że przy ustalaniu okresu
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie
uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu
14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa, a także okresów, w których z mocy przepisów szcze-
gólnych pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem okresów
urlopu wypoczynkowego. Norma ta podważa odmienną wykładnię art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela dokonaną przez Sąd Apelacyjny, która prowadzi do podziału ubezpie-
czonych na tych, którym zaliczono okresy pobierania zasiłków i urlopów dla porato-
wania zdrowia do okresów uprawniających do emerytur oraz tych, którzy po wejściu
w życie dokonanej zmiany normatywnej, będą pozbawieni tej zaliczalności. Uzasad-
nienie projektu wprowadzonej zmiany legislacyjne także nie wyjaśnia, czy celem do-
dania ust. 1a do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS było wprowadzenie
nowych zasad, czy też odejście od wykładni dopuszczającej zaliczanie okresów nie-
wykonywania pracy do nauczycielskiego zatrudnienia w szczególnym charakterze.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie jest uzasadniona. Stwierdzenie prawa do świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego odbywa się według stanu prawnego obowiązującego na ogół w
dniu wydania decyzji przez organ ubezpieczeń społecznych, która w rozpoznawanej
sprawie została wydana 3 września 2002 r. Już z tej przyczyny przy ustalaniu prawa
do nauczycielskiej emerytury, przysługującej ubezpieczonemu od dnia 1 września
2002 r., wyłączone było rozważanie oddziaływania zmiany normatywnej wynikającej
z dodania ust. 1a do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, z mocą obowiązującą
od dnia 1 lipca 2004 r., na interpretację wykonywania pracy przez nauczyciela w
szczególnym charakterze w ujęciu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Oznacza to, że
dodany do art. 32 ustęp 1a ustawy o emeryturach i rentach, którego nie było w stanie
prawnym obowiązującym w dacie ustalania uprawnień emerytalnych ubezpieczone-
go, nie mógł normatywnie oddziaływać na rozstrzygnięcie o jego prawie do emery-
tury nauczycielskiej. Oczywiste pogwałcenie kardynalnej zasady niedziałania prawa
wstecz (lex retro non agit) stanowiłoby przeciwne rozumienie nowości normatywnej
określonej w art. 32 ust. 1a, który zawiera jakościową zmianę obowiązującą dopiero
od dnia 1 lipca 2004 r., że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze wyłącza się okresy faktycznego niewykonywa-
nia tej pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodze-
nie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
oraz okresy, w których z mocy szczególnych przepisów prawa pracownik był zwol-
niony z pracy, z wyjątkiem okresów urlopu wypoczynkowego. Ocena wpływu tej no-
wej regulacji normatywnej, (której nie można przypisać wstecznego interpretacyjnego
oddziaływania na wcześniejsze prawne pojmowanie nauczycielskiego stażu pracy),
na ewentualnie odmienną kwalifikację okresów faktycznego niewykonywania pracy w
szczególnych warunkach w okresie trwania zatrudnienia nauczycielskiego dla celów
ustalenia prawa do nauczycielskiej emerytury będzie możliwa i konieczna dopiero
przy orzekaniu w kwestii nauczycielskich emerytur przysługujących po dniu jej wej-
ścia w życie (tj. sygnalizowanej zmiany normatywnej).
W konsekwencji powyższego skład orzekający Sądu Najwyższego nie podzie-
lił twierdzenia kasacji, jakoby w kwestii interpretacji art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela
występowały jakiekolwiek rozbieżności w orzecznictwie sądowym, oraz podtrzymał
utrwalone w judykaturze rozumienie okresu zatrudnienia dla celów ustalenia prawa
do emerytury nauczycielskiej, które wymaga 30 letniego ogólnego stażu zatrudnia-
nia, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela (art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela), ustawowo zaliczanego do pracowników wykonujących
pracę w szczególnym charakterze (art. 86 tej Karty), wskazujące, że do okresu 20 lat
pracy nauczycielskiej wlicza się okresy nieobecności w pracy spowodowane okreso-
wą niezdolnością do pracy, urlopem macierzyńskim oraz urlopem dla poratowania
zdrowia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2002 r., II UKN 337/01,
OSNP 2004 nr 1, poz. 8 i z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11,
poz. 197, a także uchwałę z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03, OSNP 2004 nr
5, poz. 87). W powołanych judykatach Sąd Najwyższy zawarł wszechstronną i trafną
argumentację, która wykluczała jako niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą - bo
bezpodstawnie wyłączającą z okresów nauczycielskiego zatrudnienia w szczegól-
nych warunkach - okresy faktycznego niewykonywania tej pracy wskutek niezdolno-
ści do pracy lub korzystania z urlopów macierzyńskich lub urlopów dla poratowania
zdrowia, które konstrukcyjnie stanowią przecież okresy pozostawania w zatrudnieniu
nauczycielskim (art. 22 k.p.), a ponadto są ustawowo kwalifikowane jako okresy
pracy nauczyciela zaliczanego do pracowników wykonujących pracę w szczególnym
charakterze (art. 86 ust. 1 Karty Nauczyciela). Trzeba zatem podkreślić, że dopusz-
czalność różnego traktowania tych samych okresów realizowanego stosunku pracy,
będących niekwestionowanymi okresami pozostawania w zatrudnieniu, w porówna-
niu do stosunków ubezpieczenia społecznego, gdzie przy ustalaniu uprawnień bywa
uwzględniany aspekt faktycznego niewykonywania pracy w ustawowo uregulowa-
nych stanach prawnych (okresy niezdolności do pracy wskutek choroby lub okresy
korzystania ze zwolnienia od świadczenia pracy na mocy przepisów szczególnych),
powinna wynikać z jednoznacznej, wyraźnej, niedyskryminacyjnej i zgodnej z Kon-
stytucją podstawy prawnej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedli-
wionych podstaw kasację.
========================================