Wyrok z dnia 9 sierpnia 1995 r.
II PRN 8/95

Bezzasadne oddalenie powództwa przeciwko zakładowi pracy o zasądzenie
renty uzupełniającej z tytułu wypadku przy pracy stanowi nie tylko rażące
naruszenie prawa, ale narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej i stanowi
podstawę rewizji nadzwyczajnej w rozumieniu art. 417 § 1 k.p.c.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Piotra Wiśniewskiego, po rozpoznaniu
w dniu 9 sierpnia 1995 r. sprawy z powództwa Danuty F. przeciwko: 1. Przed-
siębiorstwu Robót Górniczych "Katowice" w K., 2. Przedsiębiorstwu Robót Górniczych w
J.Z., 3. Przedsiębiorstwu Eksportu i Importu "K." w K. o rentę uzupełniającą, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 23
czerwca 1993 r., [...]

1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt 3 w części oddalającej powództwo w
stosunku do Przedsiębiorstwa Robót Górniczych "K." w K.,
2) z a s ą d z i ł od Przedsiębiorstwa Robót Górniczych "K." w K. w upadłości na
rzecz powódki Danuty F. tytułem skapitalizowanej renty uzupełniającej za okres od dnia
1 stycznia 1990 r. do 31 października 1991 r. kwotę 989,41 zł (dziewięćset
osiemdziesiąt dziewięć złotych i czterdzieści jeden groszy) z ustawowymi odsetkami od
dnia 1 listopada 1991 r.
3) nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Wojewódzkiego w
Katowicach) od Przedsiębiorstwa Robót Górniczych "K." w K. w upadłości kwotę 41,86
zł (czterdzieści jeden złotych i osiemdziesiąt sześć groszy) tytułem nie uiszczonej
zaliczki na koszt opinii biegłego oraz kwotę 79,70 zł (siedemdziesiąt dziewięć złotych i
siedemdziesiąt groszy) tytułem nie uiszczonej opłaty sądowej.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Danuta F. domagała się, w pozwie wniesionym 4 października 1991 r.,
zasądzenia od Przedsiębiorstwa Robót Górniczych "K." w K. 11.890.000 zł tytułem
skapitalizowanej renty wyrównawczej za okres od 1 stycznia 1990 r. do 31 sierpnia
1991 r., z ustawowymi odsetkami od dnia 14 września 1991 r. oraz po 800.000 zł
miesięcznie od 1 września 1991 r. tytułem bieżącej renty wyrównawczej. Jako podstawę
swych żądań wskazała śmiertelny wypadek męża Kazimierza F., któremu uległ we
wrześniu 1984 r. pracując za granicą na rzecz pozwanego.
Wskazane w pozwie Przedsiębiorstwo wniosło o oddalenie powództwa w
stosunku do niego, zaprzeczając faktowi zatrudnienia męża powódki.
Na wniosek tego pozwanego prowadzący postępowanie w sprawie Sąd Woje-
wódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wezwał do udziału w
procesie po stronie pozwanej dwa dalsze przedsiębiorstwa, tj. Przedsiębiorstwo Robót
Górniczych w J.Z., jako ewentualnego pracodawcę męża powódki oraz Przed-
siębiorstwo Eksportu i Importu "K." w K., wobec twierdzenia pierwszego z pozwanych,
że do tego Przedsiębiorstwa przekazany został w 1988 r. Dział Wykonawstwa
Zagranicznego wraz z pracownikami. Jednakże pozwani ci także wnieśli o oddalenie w
stosunku do nich powództwa. Przedsiębiorstwo Robót Górniczych w J.Z. twierdziło, że
męża powódki zatrudniało tylko do 1982 r., a następnie udzieliło mu urlopu bezpłatnego
w związku z podjęciem przez niego pracy na budowie P.R. w Niemczech prowadzonej
przez Przedsiębiorstwo Eksportu i Importu "K.". Z kolei to ostatnie Przedsiębiorstwo
twierdziło, że generalnym wykonawcą wskazanej budowy w Niemczech oraz jednostką
kierującą męża powódki do tej pracy było Przedsiębiorstwo Robót Górniczych w K. oraz
zaprzeczyło przejęcia zobowiązań z tytułu tej budowy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, wyrokiem
z dnia 23 czerwca 1993 r. [...], zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Eksportu i
Importu "K." na rzecz powódki 9.894.105 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 lutego
1992 r. tytułem skapitalizowanej renty, a w pozostałej części wobec tego pozwanego
oraz w całości wobec pozostałych pozwanych powództwo oddalił, a także zasądził od
wyżej wskazanego pozwanego koszty postępowania. Podstawę wyroku stanowiło
ustalenie, że pracodawcą Kazimierza F. na przedmiotowej budowie w Niemczech było
pozwane Przedsiębiorstwo Eksportu i Importu "K.". Ustalenie to Sąd Wojewódzki
wywiódł z akt osobowych Kazimierza F., z których - zdaniem tego Sądu - wynika, że
Kazimierz F. został oddelegowany do pozwanego "K.", że pracował na budowie
zagranicznej i uległ tam wypadkowi, którego dokumentację posiadał pozwany "K.".
Jeżeli chodzi o wysokość zasądzonej należności, to odpowiada ona połowie zarobków,
które uzyskiwałby Kazimierz F., gdyby nie uległ śmiertelnemu wypadkowi i które
przeznaczałby na utrzymanie powódki w okresie do dnia 31 października 1991 r. Po tej
natomiast dacie żądanie pozwu nie jest zasadne, skoro powódka uzyskała wobec
śmierci męża rentę rodzinną przewyższającą 50% zarobków jakie osiągałby jej mąż.
Od wyroku tego - wyłącznie w jego części zasądzającej - wniosło rewizję poz-
wane Przedsiębiorstwo Eksportu i Importu "K.", w której następstwie Sąd Apelacyjny w
Katowicach wyrokiem z 28 stycznia 1994 r., [...] zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w
zaskarżonej części zasądzającej powództwo i koszty postępowania od Przed-
siębiorstwa Eksportu i Importu "K." i powództwo to oddalił. W uzasadnieniu powołanego
wyroku z dnia 28 stycznia 1994 r. Sąd Apelacyjny stwierdził, że zasadnicze dla
rozstrzygnięcia sprawy ustalenie pracodawcy Kazimierza F. w chwili jego wypadku,
zostało przez Sąd Wojewódzki dokonane sprzecznie z zebranym w sprawie materiałem,
bo pomija Porozumienie o współpracy w zakresie realizacji zadań eksportowych resortu
górnictwa i energetyki na zasadach komisu zawarte między "K." a Przedsiębiorstwem
Robót Górniczych w K. zwanym Generalnym Wykonawcą. Mianowicie - według § 31
tego Porozumienia, wszelkie czynności związane z przygotowaniem, ubezpieczeniem w
kraju i delegowaniem za granicę pracowników Generalnego Wykonawcy dla wykonania
świadczeń eksportowych wykonuje i załatwia Generalny Wykonawca, który także
zawiera umowy z pracownikami. W świetle tego dokumentu należy przyjąć, że
pracodawcą Kazimierza F. w zakresie jego pracy na zagranicznej budowie było PRG w
K., natomiast "K.", nie będąc stroną umowy o pracę, wykonywał tylko niektóre obowiązki
z zakresu prawa pracy (sporządzenie protokołu powypadkowego) na podstawie
Porozumienia, ale z tego powodu nie ponosi odpowiedzialności za wypadek przy pracy
męża powódki.
W świetle wyroku Sądu Apelacyjnego bezzasadnie zostało oddalone powództwo
w stosunku do Przedsiębiorstwa Robót Górniczych "K." w K., jednakże ta część wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, wobec jej
niezaskarżenia, uzyskała prawomocność, którą można było wzruszyć jedynie w trybie
rewizji nadzwyczajnej.
W tej sytuacji Minister Pracy i Polityki Socjalnej wniósł rewizję nadzwyczajną
zarzucając zaskarżonemu wyrokowi Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 23 czerwca 1993 r., w części oddalającej powództwo
w stosunku do Przedsiębiorstwa Robót Górniczych "K." w K., rażące naruszenie art. 3 §
2 k.p.c. W uzasadnieniu Minister Pracy i Polityki Socjalnej stwierdził, że pominięcie
przez Sąd Wojewódzki zasadniczego dowodu, z którego wynikało, że mąż powódki
uległ wypadkowi w czasie pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę z PRG "K." i
w konsekwencji - sprzeczne z prawem oddalenie roszczenia powódki - stanowi nie tylko
rażące naruszenie prawa, ale także narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Pozbawia bowiem powódkę renty wyrównawczej za okres od dnia 1 stycznia 1990 r. do
dnia 31 października 1991 r., jak też uniemożliwia jej czynienie starań o wypłatę takiej
renty w przyszłości, gdy pobierana przez nią renta rodzinna będzie niższa niż 50%
zarobków jakie uzyskiwałby jej mąż gdyby żył. W konkluzji Minister Pracy i Polityki
Socjalnej wniósł o uchylenie wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach w zaskarżonej części i zasądzenie od Przedsiębiorstwa
Robót Górniczych "K." w K. na rzecz powódki, tytułem skapitalizowanej renty
uzupełniającej za okres od dnia 1 stycznia 1990 r. do dnia 31 października 1991 r.
kwotę 9.894.105 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 października 1991 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powódka Danuta F. w pozwie wniesionym w dniu 4 października 1991 r., skie-
rowała roszczenie o rentę wyrównawczą w stosunku do Przedsiębiorstwa Robót Gór-
niczych "K." w K. jako pracodawcy jej męża na budowie P.-R. w RFN, który na skutek
wypadku przy pracy na tej budowie w dniu 5 września 1984 r., zmarł 16 września 1984
r.
Rozpoznający sprawę w pierwszej instancji Sąd Wojewódzki wezwał do udziału
w postępowaniu po stronie pozwanej dwa inne przedsiębiorstwa w związku z jedyną
okolicznością faktyczną, która stała się sporną, tj. które z przedsiębiorstw wskazanych
przez powódkę, a następnie przez pozwane PRG w K., zatrudniało Kazimierza F. na
zagranicznej budowie, na której uległ śmiertelnemu wypadkowi. To słuszne co do
zasady działanie Sądu Wojewódzkiego, zmierzające do zapewnienia pełnej
skuteczności zgłoszonemu w pozwie roszczeniu odszkodowawczemu powódki, nie
doprowadziło jednakże do pożądanego skutku ze względu na błąd tego Sądu w us-
taleniach dotyczących spornego faktu. Sąd Wojewódzki - jak to wyżej przedstawiono - o
zatrudnieniu Kazimierza F. przez Przedsiębiorstwo Eksportu i Importu "K." wnioskował z
okoliczności dotyczących sporządzenia i przechowywania dokumentacji wypadkowej
przez to Przedsiębiorstwo, pomijając jego twierdzenie, że działało "na rachunek" zat-
rudniającego, którym było PRG w K., na podstawie zawartego "Porozumienia o ws-
półpracy...". Niewyjaśnienie tej okoliczności, o podstawowym znaczeniu dla rozstrzyg-
nięcia sprawy, należy ocenić, podobnie jak w rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej, za rażące naruszenie zasad procedury cywilnej, a w szczególności
określonej w art. 3 § 2 k.p.c., zasady wszechstronnego badania i ustalania wszystkich
istotnych okoliczności sprawy w celu wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków
faktycznych i prawnych. To czego bowiem bezzasadnie zaniechał wyjaśnić Sąd
Wojewódzki wyjaśnił dopiero Sąd Apelacyjny w Katowicach i okazało się, że twierdzenie
pozwanego Przedsiębiorstwa Eksportu i Importu "K." ma przekonywającą podstawę w
treści specjalnej umowy o współpracy (powoływane wyżej Porozumienie o współpracy...
z dnia 27 października 1975 r.) pomiędzy tym Przedsiębiorstwem a Przedsiębiorstwem
Robót Górniczych w K. Zwłaszcza z § 31 tego Porozumienia wynika, że do
Generalnego Wykonawcy robót zagranicznych, którym było PRG w K., należały:
"wszelkie czynności związane z przygotowaniem, ubezpieczeniem w kraju i
delegowaniem za granicę pracowników Generalnego Wykonawcy", a także zawieranie
umów z pracownikami (§ 31 pkt 2 tego Porozumienia). Wprawdzie powódka nie
dysponowała dokumentem umowy o pracę na przedmiotowej budowie zagranicznej
zawartej przez PRG w K. z Kazimierzem F., jednakże przedstawiła umowę o pracę w
zakresie przedmiotowej budowy, zawartej przez to Przedsiębiorstwo z innym pracow-
nikiem tej budowy, co dodatkowo wskazuje na zrealizowanie powołanego wyżej Poro-
zumienia o współpracy, określającego rolę PRG w K. jako Generalnego Wykonawcy i
zakładu pracy.
Błędne, wynikające z przedstawianego zaniechania wyjaśnienia istotnych oko-
liczności faktycznych, ustalenie przez Sąd Wojewódzki, że zakładem pracy Kazimierza
F. był pozwany "K.", zostało naprawione w toku postępowania instancyjnego na skutek
rewizji tego pozwanego. Natomiast poza tym postępowaniem instancyjnym pozostawał
wyrok Sądu Wojewódzkiego w części oddalającej powództwo w stosunku do
pozwanego PRG w Katowicach. Wyrok ten mógł być uchylony tylko na skutek rewizji
nadzwyczajnej. Sąd Najwyższy w pełni podzielił wyrażoną w tej rewizji ocenę Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej, że sprzeczne z prawem pozbawienie powódki należnej renty
uzupełniającej od zakładu pracy zatrudniającego jej męża w czasie jego śmiertelnego
wypadku, stanowi nie tylko rażące naruszenie prawa, ale także narusza interes
Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu art. 417 § 1 k.p.c.
Z powyższych przyczyn, skoro pozostałe okoliczności dotyczące wysokości
należnego powódce świadczenia zostały wyjaśnione w sposób nie budzący wątpliwości
i nie były kwestionowane przez pozwany zakład pracy - Sąd Najwyższy uwzględnił
rewizję nadzwyczajną wraz z jej wnioskiem co do orzeczenia o istocie sprawy.

========================================