WYROK Z DNIA 19 SIERPNIA 2004 R.
II KK 388/03


1. Przepis art. 452 § 1 k.p.k. nie określa zakazu dowodowego, wiążą-
cego się z całkowitą niemożnością dopuszczenia dowodu w procesie, i z
koniecznością rozstrzygnięcia o jego przedmiocie tylko na podstawie do-
stępnych, już przeprowadzonych dowodów. Wskazany przepis stanowi je-
dynie ograniczenie możliwości przeprowadzenia dowodu na etapie rozpo-
znawania apelacji, a to wobec tego, że to sąd pierwszej instancji - w reali-
zacji zasady bezpośredniości i dwuinstancyjnego modelu procesu - jest
uprawniony do prowadzenia postępowania dowodowego, zaś sąd odwo-
ławczy pełni jedynie funkcję kontrolną.
2. Decyzja sądu odwoławczego o zaniechaniu prowadzenia postę-
powania dowodowego stosownie do treści art. 452 k.p.k. powinna być po-
przedzona szczegółową analizą, a w razie potrzeby wcześniejszą weryfika-
cją przesłanek leżących u podstaw tej decyzji. Weryfikacja ta może pole-
gać, w szczególności, na podjęciu czynności zmierzających do skonkrety-
zowania okoliczności, jakie mają być udowodnione przy pomocy wniosko-
wanego dowodu z zeznań świadka, w tym na przesłuchaniu wskazanej w
charakterze świadka osoby pod kątem ustalenia przydatności i znaczenia
jej zeznań dla rozstrzygnięcia sprawy.

Przewodniczący: sędzia SN E. Sadzik.
Sędziowie SN: D. Rysińska (sprawozdawca), J. Sobczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: K. Parchimowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie Zbigniewa Ś. skazanego z art. 158 § 3 i in.
k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 19 sierpnia 2004 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę od wyroku Sądu Apelacyjnego w Ł. z
dnia 27 sierpnia 2003 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego
w Ł. z dnia 21 stycznia 2003 r.,

u c h y l i ł zaskarżony w stosunku do Zbigniewa Ś. wyrok - w części
utrzymującej w mocy skazanie za czyn kwalifikowany z art. 158 § 3 k.k. - i
sprawę w tym zakresie p r z e k a z a ł do ponownego rozpoznania Są-
dowi Apelacyjnemu w Ł. w postępowaniu odwoławczym (...).


U Z A S A D N I E N I E

W ramach zarzucanego aktem oskarżenia czynu kwalifikowanego z
art. 148 § 2 pkt 1 k.k. Sąd Okręgowy w Ł., wyrokiem z dnia 21 stycznia
2003 r., uznał Zbigniewa Ś. za winnego tego, że w dniu 21 stycznia 2001 r.
wspólnie ze Zbigniewem W. wziął udział w pobiciu Mirosława P., zadając
mu wielokrotnie ciosy, w wyniku których pokrzywdzony doznał rozległych
obrażeń zewnętrznych w postaci zasinień oraz otarć naskórka oraz złama-
nia żuchwy, licznych złamań żeber, obustronnej odmy opłucnowej i pod-
skórnej, krwiogłowia wewnętrznego i krwiaka podpajęczynówkowego, skut-
kujących koincydencją pourazowego uszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego w postaci krwiogłowia wewnętrznego oraz niewydolności od-
dechowej spowodowanej odmą opłucnową, następstwem czego była
śmierć Mirosława P. - czyli przestępstwa z art. 158 § 3 k.k., za które wy-
mierzył karę 7 lat pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy uznał także Zbi-
gniewa Ś. za winnego dokonania przestępstwa z art. 13 § 1 k.k. w zw. z
art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 64 § 1 k.k.,
za które wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności, stosownie zaś do
treści art. 85 i 86 § 1 k.k. orzekł wobec niego karę łączną w wysokości 7 lat
i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Tym samym wyrokiem zostali również
skazani Zbigniew W. - m.in. za czyn kwalifikowany z art. 158 § 3 k.k. oraz
Stefan S. za przestępstwa opisane w art. 162 § 1 k.k. i w art. 240 § 1 k.k.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyli obrońcy Zbigniewa Ś. i Zbignie-
wa W. oraz - na ich niekorzyść - prokurator.
Po rozpoznaniu tych apelacji Sąd Apelacyjny w Ł., wyrokiem z dnia
27 sierpnia 2003 r., zakwestionowane rozstrzygnięcie utrzymał w mocy.
Powyższy wyrok, w całości, zaskarżył kasacją obrońca Zbigniewa Ś.
W skardze kasacyjnej skarżący zarzucił rażące naruszenie prawa,
mające istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie:
,,1) art. 452 § 2 k.p.k., poprzez niezasadne nieuwzględnienie wniosku do-
wodowego, wyczerpującego wymogi art. 169 § 1 k.p.k. i art. 170 § 1 pkt
2, 3 i 4 k.p.k., a zmierzającego do ustalenia faktycznego odnoszącego
się do meritum sprawy;
2) art. 7 k.p.k. poprzez:
- w dalszym ciągu nienależytą ocenę dowodu w postaci zgodności
cech genetycznych plam krwi na spodniach pomawiającego oskarżo-
nego Stefana S. z cechami krwi oznaczonymi u denata Mirosława P.,
- rażąco niewłaściwą ocenę wartości dowodowej niepotwierdzonego, a
odwołanego pomówienia Stefana S.".
Na podstawie tak sformułowanych zarzutów obrońca wniósł o uchy-
lenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator wnosił o oddalenie ka-
sacji jako oczywiście bezzasadnej, natomiast na rozprawie kasacyjnej
wnioskował o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wprawdzie w kasacji zawarto stwierdzenie, że granicami zaskarżenia
objęto całość wyroku Sądu Apelacyjnego, to jednak z treści sformułowa-
nych w niej zarzutów wynika jednoznacznie, iż skargę skierowano jedynie
przeciwko części wyroku dotyczącego Zbigniewa Ś., tj. w odniesieniu do
rozstrzygnięcia utrzymującego w mocy jego skazanie za czyn z pkt. I, kwa-
lifikowany z art. 158 § 3 k.k. Rozpoznając tę skargę Sąd Najwyższy stwier-
dził, że nie można odmówić słuszności zarzutowi postawionemu w niej pod
punktem 1, wobec czego zawarty w kasacji wniosek o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku - we wskazanej wyżej części - i o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania zasługuje na uwzględnienie.
Z zestawienia faktów, jakie miały miejsce w toku postępowania odwo-
ławczego wynika, że po wniesieniu apelacji obrońca Zbigniewa Ś. złożył w
dniu rozprawy pisemny wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z ze-
znań Krzysztofa Z. ,,na okoliczność przebiegu zdarzenia w mieszkaniu Zbi-
gniewa Ś. w dniu 21 stycznia 2001 r.". Dodatkowo wskazał, że ,,świadek był
w mieszkaniu w tym czasie", lecz nie ujawnił tego dotychczas ,,w obawie
przed konsekwencjami, jakie mógłby ponieść w związku ze swoją obecno-
ścią w mieszkaniu"; zdecydował się jednak złożyć zeznanie po skazaniu
Zbigniewa Ś. przez sąd pierwszej instancji. Ustosunkowując się do tego
wniosku, prokurator wniósł o jego nieuwzględnienie, zaś obrońca Zbignie-
wa W. pozostawił wniosek do uznania sądu.
Po rozpoznaniu wniosku Sąd Apelacyjny postanowił go nie uwzględ-
nić stwierdzając, że zgodnie z treścią art. 452 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy
nie może przeprowadzać postępowania dowodowego co do istoty sprawy,
a nadto ewentualne przeprowadzenie tego dowodu powodowałoby ko-
nieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w znacznej części. Na-
stępnie wyrokując, orzekł o utrzymaniu w mocy wyroku sądu pierwszej in-
stancji, przy czym z treści motywów tego orzeczenia wynika, iż Sąd Apela-
cyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że w mieszkaniu Zbigniewa
Ś. w dniu zdarzenia nie przebywał nikt inny poza właścicielem mieszkania,
Zbigniewem W., Stefanem S. i pokrzywdzonym.
Analizując powstałą sytuację procesową należy stwierdzić na wstę-
pie, że stosownie do treści art. 427 § 3 k.p.k. apelujący ma uprawnienie do
wskazania w postępowaniu odwoławczym nowych faktów i dowodów, jakie
nie były znane sądowi rozstrzygającemu w pierwszej instancji. Wniosko-
wany dowód z zeznań wskazanego w piśmie procesowym świadka niewąt-
pliwie do tej kategorii dowodów należał i, w zamierzeniu wnioskodawcy,
wspierał postawione w apelacji zarzuty obrazy przepisów prawa proceso-
wego i błędu w ustaleniach faktycznych zaskarżonego wyroku, sprowadza-
jące się do zakwestionowania oceny, iż Zbigniew Ś. wziął udział - wspólnie
ze Zbigniewem W. - w śmiertelnym pobiciu pokrzywdzonego. Wobec po-
wyższego do rozstrzygnięcia pozostawało czy omawiany wniosek spełniał
wymogi określone w art. 169 k.p.k., czy jego uwzględnieniu nie sprzeciwia-
ły się powody wskazane w art. 170 § 1 k.p.k., wreszcie czy możliwe było
przeprowadzenie dowodu na rozprawie odwoławczej bez uchybienia treści
art. 452 k.p.k.
Z postanowienia Sądu Apelacyjnego nie wynika, by Sąd ten znalazł
inne powody oddalenia wniosku, niż wskazane w art. 452 § 1 i 2 k.p.k.,
przy czym uznał, że przeprowadzenie wskazanego dowodu przekracza
ramy postępowania odwoławczego. Wydaje się więc oczywiste, iż w kon-
sekwencji tak zajętego stanowiska, należałoby oczekiwać rozstrzygnięcia
Sądu Apelacyjnego uchylającego wyrok Sądu Okręgowego i przekazują-
cego sprawę do ponownego rozpoznania - w celu ponowienia przewodu
sądowego i przeprowadzenia istotnego dla rozstrzygnięcia dowodu. W na-
wiązaniu do trafnej uwagi obrońcy stwierdzić wszak trzeba, że przepis art.
452 § 1 k.p.k. nie określa zakazu dowodowego, wiążącego się z całkowitą
niemożnością dopuszczenia dowodu w procesie i z koniecznością roz-
strzygnięcia o jego przedmiocie tylko na podstawie dostępnych, już prze-
prowadzonych dowodów. Wskazany przepis stanowi jedynie ograniczenie
możliwości przeprowadzenia dowodu na etapie rozpoznawania apelacji, a
to wobec tego, że to sąd pierwszej instancji - w realizacji zasady bezpo-
średniości i dwuinstancyjnego modelu procesu - jest uprawniony do pro-
wadzenia postępowania dowodowego, zaś sąd odwoławczy pełni jedynie
funkcję kontrolną. Sąd Apelacyjny postąpił jednak inaczej i odstępując od
uzupełnienia przewodu sądowego w instancji odwoławczej, zrezygnował z
poszerzenia materiału dowodowego w toku pierwszoinstancyjnego rozpo-
znania sprawy. W rezultacie takiego postąpienia doszło do uznania, z jed-
nej strony, że wnioskowany dowód jest dowodem istotnym dla rozstrzy-
gnięcia (dowodem wręcz co do istoty sprawy i wymagającym powtórzenia
przewodu sądowego w znacznej części), z drugiej zaś - co należy do-
mniemywać z motywów wyroku Sądu Apelacyjnego - że dowód ten istotny
nie jest, a w każdym razie, że dowody przeprowadzone dotychczas wyka-
zały przeciwieństwo tego, co skarżący chciał udowodnić przy pomocy ze-
znań zawnioskowanego świadka.
Ocena, za jaką optował prokurator w pisemnej odpowiedzi na kasa-
cję, że Sąd Apelacyjny zajął trafne stanowisko na rozprawie i nie naruszył
swym postępowaniem przepisu art. 452 § 1 k.p.k., gdyż wnioskowany do-
wód, jako należący do istoty sprawy, nie mógł być przeprowadzony w toku
postępowania odwoławczego, powinna pociągać za sobą stwierdzenie, iż
w takim razie zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego rażąco uchybia treści
przepisów art. 170 § 1 pkt. 2 i § 2 k.p.k., i to w sposób, który mógł mieć
istotny wpływ na jego treść. Orzeczenie to bowiem zapadło w sytuacji, gdy
w istocie nieznana jest rzeczywista wartość dla rozstrzygnięcia sprawy do-
wodu, który nie został przeprowadzony, a którego znaczenie pierwotnie
oceniono jako istotne. Co więcej, należałoby stwierdzić, że ostateczne od-
dalenie przez Sąd Apelacyjny wniosku dowodowego o przesłuchanie oso-
by obecnej w mieszkaniu skazanego Zbigniewa Ś. na okoliczność przebie-
gających w nim zdarzeń, mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku sądu
pierwszej instancji, który dowodem tym nie dysponował.
Zauważyć wszelako należy, że ocena taka byłaby przedwczesna. Z
przebiegu rozprawy odwoławczej nie wynika bowiem, by sąd odwoławczy
dążył do sprecyzowania tezy dowodowej złożonego wniosku (art. 169
k.p.k.), a w związku z tym, by analiza przesłanek leżących u podstaw po-
stanowienia opartego na przepisie art. 452 § 1 i 2 k.p.k. była wystarczają-
ca, a nadto by uwzględniała także wyczerpująco podstawy określone prze-
pisem art. 170 k.p.k.
Treść złożonego wniosku dowodowego wskazuje, że zgłoszony
świadek miał przebywać w mieszkaniu skazanego w dniu 21 stycznia 2001
r. i zeznać na okoliczność przebiegu zdarzenia. Wniosek nie precyzuje jed-
nak szczegółowych okoliczności, na jakie osoba ta miałaby zeznać, a
zwłaszcza nie uwzględnia wskazania czy świadek miał być bezpośrednim
obserwatorem pobicia Mirosława P., i jakie fakty miałby w związku z tym
stwierdzić, czy też w mieszkaniu tym świadek pojawił się po przedmioto-
wym pobiciu (kiedy), a o jego okolicznościach (jakich) uzyskał wiedzę w
inny (jaki) sposób; niesporne jest bowiem, iż ,,zdarzenie" objęte przedmio-
tem ustaleń w sprawie miało swój przebieg w okresie wielu godzin - od
wieczora 21 stycznia 2001 r. do rana dnia następnego i obejmowało szereg
różnych, bardziej i miej istotnych faktów, które - mówiąc najogólniej - po-
przedzały pobicie Mirosława P., dotyczyły samego faktu pobicia oraz dal-
szych okoliczności, wiążących się ze stwierdzeniem śmierci pokrzywdzo-
nego.
W tym świetle, wobec tak ogólnikowo sformułowanej tezy dowodowej
i wskazanych jej zasadniczych mankamentów, stanowisko Sądu Apelacyj-
nego, że wnioskowany dowód należy do istoty sprawy, a co więcej - jak
podnosi skarżący - że jego przeprowadzenie będzie wymagało powtórze-
nia przewodu sądowego w znacznej części, ocenić należy jako nie znajdu-
jące dostatecznych podstaw. Podkreślić należy, iż decyzja sądu odwo-
ławczego o zaniechaniu prowadzenia postępowania dowodowego stosow-
nie do treści art. 452 k.p.k. winna być poprzedzona szczegółową analizą, a
w razie potrzeby wcześniejszą weryfikacją przesłanek leżących u podstaw
tej decyzji. Weryfikacja ta może polegać, w szczególności, na podjęciu
czynności zmierzających do skonkretyzowania okoliczności, jakie mają być
udowodnione przy pomocy wnioskowanego dowodu z zeznań świadka, w
tym na przesłuchaniu wskazanej w charakterze świadka osoby pod kątem
ustalenia przydatności i znaczenia jej zeznań dla rozstrzygnięcia sprawy.
Brak w niniejszej sprawie koniecznej weryfikacji przesłanek leżących u
podstaw decyzji Sądu Apelacyjnego przemawia za stwierdzeniem, że
wskazane postanowienie w rażący sposób uchybiało przytaczanemu prze-
pisowi i miało istotny wpływ na treść zaskarżonego kasacją wyroku. W
efekcie bowiem nie wiadomo czy wnioskowany przez obrońcę dowód istot-
nie należało przeprowadzić w toku ponowionego postępowania przed są-
dem pierwszej instancji - co przesądzało odmienne, niż zapadło, orzecze-
nie końcowe Sądu Apelacyjnego, czy też dowód ten można było (także po
rozważeniu przesłanek określonych przepisem art. 170 k.p.k.) dopuścić w
postępowaniu odwoławczym i jaki wpływ miałaby ocena treści tego dowodu
na wynik rozpoznania apelacji.
W konsekwencji powyższego zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego
ulec musiał uchyleniu w celu ponowienia postępowania odwoławczego i
jego uzupełnienia we wskazanym wyżej kierunku. Rozpoznając sprawę
ponownie, Sąd Apelacyjny winien w szczególności dążyć do sprecyzowa-
nia przez obrońcę oskarżonego konkretnych okoliczności, jakie zamierza
udowodnić przy pomocy zeznań wskazanego przezeń świadka, w razie po-
trzeby odebrać stosowne w tym przedmiocie oświadczenie od oskarżonego
a następnie dokonać starannej oceny przedłożonej tezy dowodowej. Wi-
nien przy tym Sąd Apelacyjny mieć na uwadze, że powyższe okoliczności
mogą ulec w toku postępowania odwoławczego sprawdzeniu w drodze
przesłuchania wskazanej osoby, co może w oczywisty sposób przyczynić
się do przyspieszenia postępowania i dać właściwą podstawę do oceny
przesłanki określonej przepisem art. 452 § 1 i § 2 zd.1 in fine k.p.k. Takie
ustalenia co do znaczenia w sprawie zeznań świadka pozwolą też Sądowi
Apelacyjnemu na właściwe podjęcie ewentualnej decyzji co do podmioto-
wego zakresu jego rozstrzygnięcia.
Z tych wszystkich względów, uznając rozpoznanie pozostałych pod-
niesionych w skardze kasacyjnej uchybień za przedwczesne i bezprzed-
miotowe dla dalszego toku postępowania (art. 518 w zw. z art. 436 k.p.k.),
Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.