Uchwała z dnia 17 grudnia 1996 r.
III ZP 8/96

Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Maria Mańkowska, Stefania
Szymańska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, w sprawie z wniosku Jana S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w R. o zasiłek porodowy, po rozpoznaniu w
dnia 17 grudnia 1996 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w
Rzeszowie postanowieniem z dnia 20 września 1996 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie
art. 391 KPC.

Czy ubezpieczonemu rolnikowi przysługuje z tytułu urodzenia dziecka jedno-
razowy zasiłek o jakim mowa w art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity w Dz. U. Nr 71 z 1993 r.) w sytuacji, gdy
jego żona korzystała z przedłużonego zasiłku dla bezrobotnych na zasadach
określonych przepisem art. 25 ust. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. Nr 1 z 1995 r., poz. 1 ze zm.) w wymiarze równym
zasiłkowi macierzyńskiemu ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Ubezpieczonemu rolnikowi nie przysługuje z tytułu urodzenia dziecka
jednorazowy zasiłek o jakim mowa w art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71,
poz. 342 ze zm.) w sytuacji, gdy jego żona korzystała z przedłużonego zasiłku dla
bezrobotnych na zasadach określonych przepisem art. 25 ust. 5 ustawy z dnia 14
grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 1995 r., Nr
1, poz. 1 ze zm.) w wymiarze równym zasiłkowi macierzyńskiemu.


U z a s a d n i e n i e


Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu
faktycznego:
Wnioskodawca Jan S. podlega z mocy ustawy rolniczemu ubezpieczeniu
społecznemu, zaś jego żona Anna jest zarejestrowana w Rejonowym Urzędzie Pracy w
Ł. jako bezrobotna. Po urodzeniu córki Dagmary (23 listopada 1995 r.) korzystała ona z
przedłużonego zasiłku dla bezrobotnych, określonego art. 25 ust. 5 ustawy z dnia 14
grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 1995 r., Nr 1,
poz. 1 ze zm.).
Decyzją z 20 grudnia 1995 r. KRUS-Oddział Regionalny w R. odmówił wnios-
kodawcy przyznania zasiłku porodowego określonego w art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r.,
Nr 71, poz. 342 ze zm.), stwierdzając, że żona wnioskodawcy "jest ubezpieczona z
innego tytułu" i stąd nie ma podstawy do wypłaty zasiłku porodowego, ponieważ zasiłek
taki został wypłacony w Rejonowym Urzędzie Pracy.
W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie Jan S. domagał się zmiany decyzji i przyznania zasiłku porodowego. Podał,
że opłaca składkę z tytułu rolniczego ubezpieczenia społecznego, a jego żona w
związku z urodzeniem córki nie ubiegała się o wypłatę zasiłku porodowego w
Rejonowym Urzędzie Pracy, gdyż zasiłek ten jest korzystniejszy z rolniczego ubezpie-
czenia społecznego.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany oddział rentowy podniósł, że skoro żona
wnioskodawcy jest zarejestrowana w Rejonowym Urzędzie Pracy jako bezrobotna, to w
związku z urodzeniem dziecka przysługuje jej prawo do zasiłku porodowego na
podstawie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu. Podkreślono, że żona wnioskodawcy korzystała z przed-
łużonego zasiłku dla bezrobotnych na zasadach określonych w art. 25 ust. 5 powołanej
ustawy i dlatego nie ma podstawy do przyznania wnioskodawcy żądanego zasiłku, w
szczególności wobec określonej w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników
zasady łącznej wypłaty obu zasiłków, tak porodowego jak i macierzyńskiego.
Sąd Wojewódzki uwzględnił odwołanie wnioskodawcy i wyrokiem z 22 kwietnia
1996 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do zasiłku
porodowego z tytułu urodzenia przez jego żonę dziecka. W uzasadnieniu wyroku Sąd
powołał się na przepis art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników i stwierdził, że skoro przepis ten daje ubezpieczonemu prawo do
zasiłku z tytułu urodzenia dziecka, to nie ma przeszkód do wypłacenia takiego zasiłku w
sytuacji, gdy żona nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, ale też nie pobrała
zasiłku porodowego z innego tytułu.
W rewizji od tego wyroku pozwany organ rentowy zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 15 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-
czeniu społecznym rolników, wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania wniosko-
dawcy. Zdaniem rewidującego, treść wyżej powołanego przepisu wskazuje jednoznacz-
nie, że oba świadczenia, a mianowicie zasiłek porodowy i macierzyński przewidziane w
ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników powinny być wypłacane łącznie jednej
osobie. Zgłoszone przez ojca dziecka do pozwanej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddział Regionalny w R. żądanie wypłaty zasiłku porodowego z tej
przyczyny, że "jest on korzystniejszy", w sytuacji pobrania przez matkę dziecka
przedłużonego zasiłku dla bezrobotnych w wymiarze równym przysługującemu
zasiłkowi macierzyńskiemu, pozostaje w sprzeczności z treścią art. 15 ust. 1 i 3 powo-
łanej ustawy.
Sąd Apelacyjny uznał, iż w sprawie powstało zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości, w związku z czym przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu. Treść zagadnienia została przytoczona w sentencji postanowienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ma rację Sąd Apelacyjny, że w systemie prawa ubezpieczeń społecznych
przewidziana jest możliwość wyboru świadczenia korzystniejszego, a dotyczy to sytuacji
zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury i renty, względnie świadczeń rentowych
przyznanych w oparciu o różne systemy. Odnośnie do świadczeń innych niż emerytury
lub renty prawo ubezpieczeń społecznych przewiduje sytuacje, kiedy uprawnienie do
świadczenia powstaje po stronie dwu korzystających z ubezpieczenia społecznego
osób. Przykładowo, dotyczy to właśnie zasiłku porodowego i macierzyńskiego z tytułu
urodzenia dziecka. W takiej sytuacji świadczenie wypłacane jest jednak tylko jednemu z
uprawnionych. Słusznie ponadto podkreśla Sąd Apelacyjny, iż prawo ubezpieczeń
społecznych nie reguluje wprost sytuacji występującej w niniejszej sprawie. W związku
z tym celowe jest przytoczenie treści art. 15 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, w części mającej zastosowanie do rozpoznawanej
sprawy. I tak: 1) według ust. 1 - z tytułu urodzenia dziecka ubezpieczonemu przysługuje
jednorazowy zasiłek w wysokości trzykrotnej emerytury podstawowej; jeżeli
ubezpieczeniu podlegają oboje małżonkowie, zasiłek ten przysługuje łącznie obojgu
małżonkom; 2) według ust. 2 - z tytułu urodzenia dziecka ubezpieczonemu przysługuje
zasiłek macierzyński w wysokości równej zasiłkowi chorobowemu za okres 8 tygodni,
wypłacany łącznie z zasiłkiem, o którym mowa w ust. 1. Treść art. 15 ust. 1 i 2
świadczy, iż w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników prawo do zasiłku
porodowego i macierzyńskiego zostało uregulowane całościowo. Z analizy tego
przepisu wynika ponadto, że oba te zasiłki podlegają łącznej wypłacie, przy
uwzględnieniu rygorów rządzących ich wypłatą w ustawie o ubezpieczeniu społecznym
rolników.
Jan S. podlega z mocy ustawy rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, który -
jak wyżej wykazano - w związku z urodzeniem dziecka przewiduje wypłatę jedno-
razowego zasiłku oraz zasiłku macierzyńskiego. Żona wnioskodawcy natomiast pobiera
zasiłek dla bezrobotnych na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu. W związku z urodzeniem córki korzystała z mocy art. 25
ust. 5 tejże ustawy z przedłużonego zasiłku dla bezrobotnych w wymiarze równym
przysługującemu zasiłkowi macierzyńskiemu. W myśl bowiem tego przepisu, w razie
urodzenia dziecka przez kobietę pobierającą zasiłek lub w ciągu miesiąca po jego
zakończeniu, okres ten ulega przedłużeniu o czas, przez który przysługiwałby jej,
zgodnie z przepisami, zasiłek macierzyński. Żona wnioskodawcy korzystając z tego
prawa pobrała więc jedno ze świadczeń przysługujących w związku z urodzeniem
dziecka. Słusznie podkreśla Sąd Apelacyjny, że ustawa o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu przewiduje dla osób pobierających zasiłki dla bezrobotnych
również zasiłek porodowy w związku z urodzeniem dziecka, na zasadach
przewidzianych dla pracowników. W myśl bowiem art. 31 ust. 1 tej ustawy bezrobotnym
pobierającym zasiłki przysługuje między innymi świadczenie, o którym mowa w art. 16
ust. 5. W tym przepisie zaś wymienione są zasiłki porodowe, rodzinne, pielęgnacyjne i
pogrzebowe (pkt 1).
Powołane wyżej przepisy ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
świadczą, iż także w tej ustawie, podobnie jak w ustawie o ubezpieczeniu społecznym
rolników, uprawnienie do zasiłku porodowego i macierzyńskiego zostało uregulowane
całościowo. Uzasadniony jest zatem wniosek, że osoba, która z tytułu urodzenia
dziecka ma prawo do przedłużonego zasiłku dla bezrobotnych, może pobrać zasiłek
porodowy tylko na podstawie tejże ustawy. Zasiłek ten bowiem nie może być oderwany
od prawa do przedłużonego zasiłku dla bezrobotnych. Oznacza to, że nie może
występować swoistego rodzaju "cesja" tego zasiłku na męża takiej osoby, który podlega
innemu ubezpieczeniu społecznemu (jak w niniejszej sprawie) - nawet w sytuacji, gdy
zasiłek porodowy przyznawany z tego systemu ubezpieczenia jest korzystniejszy.
Dlatego słuszne są wątpliwości Sądu Apelacyjnego co do stanowiska Sądu I instancji,
że jakoby nie ma przeszkód do wypłacenia rolnikowi zasiłku z tytułu urodzenia dziecka,
w sytuacji gdy żona jego nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, ale też nie
pobrała z innego tytułu zasiłku porodowego. Trafnie Sąd Apelacyjny odwołał się do
omówionych wyżej przepisów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz
art. 15 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Natomiast wobec wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że skoro zasiłek porodowy
przewidziany w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników wynosi wysokość
trzykrotnej emerytury podstawowej (art. 15 ust. 1), a więc jest wyższy od takiego sa-
mego zasiłku [...], który przysługuje osobom pobierającym zasiłek dla bezrobotnych, to
w razie odmowy przyznania mężowi wnioskodawczyni zasiłku porodowego można
byłoby mówić o "pogorszeniu sytuacji " w tym zakresie, Sąd Najwyższy podkreśla, że
taki pogląd nie jest trafny. Poza wyżej przytoczonymi argumentami jurydycznymi należy
bowiem mieć na uwadze, że stosownie do art. 15 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników z tytułu urodzenia dziecka przysługuje zasiłek macierzyński w
wysokości równej zasiłkowi chorobowemu jedynie za okres 8 tygodni. Natomiast według
art. 180 § 1 Kodeksu pracy, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze: 16
tygodni przy pierwszym porodzie, 18 tygodni przy każdym następnym porodzie i 26
tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Sytuacja kobiety podlegającej pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu jest w tym
przypadku znacznie korzystniejsza niż kobiety podlegającej ubezpieczeniu
społecznemu rolników. Korzystniejsza zatem jest także sytuacja żony rolnika, która jako
bezrobotna podlega ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. W razie
urodzenia dziecka okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych przedłuża się o czas,
przez który przysługiwałby, zgodnie z przepisami, zasiłek macierzyński. Żona
wnioskodawcy pobrała przedłużony zasiłek [...] przez 16 tygodni (o ile urodziła ona
pierwsze dziecko), a więc przez okres dwukrotnie dłuższy od tego, za który przysługi-
wałby jej zasiłek macierzyński gdyby podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Nie do przyjęcia jest pogląd, że w takiej sytuacji można pobierać zasiłek korzystniejszy
z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu i rezygnować z mniej korzystnego
zasiłku porodowego po to, by otrzymać zasiłek korzystniejszy z rolniczego
ubezpieczenia społecznego. W świetle powyższego nie można więc posługiwać się
argumentem "o pogorszeniu", ponieważ nie jest on adekwatny do sytuacji występującej
w takim przypadku, a wręcz można mu zarzucić pozorność. Konkludując należy więc
stwierdzić, że status osoby bezrobotnej, jaki ma żona wnioskodawcy oraz fakt
urodzenia przez nią dziecka, stwarza po jej stronie uprawnienie w zakresie świadczeń
wynikających z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, w tym zasiłku
porodowego, co wyklucza możliwość przyznania tego świadczenia w oparciu o system
ubezpieczenia rolniczego, któremu podlega jej mąż. Niepobranie dotychczas przez
żonę wnioskodawcy zasiłku porodowego nie ma znaczenia dla oceny prawa jej męża do
takiego zasiłku.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przytoczonej
w sentencji, a zgodnej z sugestią Sądu Apelacyjnego i stanowiskiem prokuratora.

========================================