Uchwała z dnia 20 maja 2004 r.
II PZP 7/04

Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner, Józef
Iwulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 maja 2004 r. sprawy z powództwa
Jolanty K.-Ł., Beaty S., Barbary S., Angeliki S., Agnieszki J., Dariusza B., Krzysztofa
C., Mariusza L., Małgorzaty K., Elżbiety D., Mirosławy S., Danuty K., Haliny J. prze-
ciwko Wojewódzkiemu Ośrodkowi Lecznictwa Psychiatrycznego w T. o zapłatę, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu postanowieniem z dnia 12 lutego 2004 r. [...]

,,1. czy wynikający z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocja-
cyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębior-
ców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1995 r., Nr 1, poz. 2 ze zmianami)
przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników publicznych zakła-
dów opieki zdrowotnej przysługujący od dnia 1 stycznia 2001 r., nie niższy niż 203 zł.
miesięcznie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, łącznie ze skutkami wzro-
stu wszystkich składników wynagrodzenia, miał charakter przejściowy i dotyczył wy-
łącznie 2001 r.;
2. czy analogiczna sytuacja dotyczy art. 4a ust. 2 wyżej wymienionej ustawy w
odniesieniu do roku 2002 r. ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Przejściowy charakter regulacji zawartych w przepisach art. 4a ust. 1 i 2
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przy-
rostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) nie dotyczy wysokości wynagrodze-
nia ukształtowanej w wyniku jego wzrostów przewidzianych w tych przepisach.

U z a s a d n i e n i e

Powodowie Jolanta K.-Ł., Beata S., Barbara S., Angelika S., Agnieszka J., Da-
riusz B., Krzysztof C., Mariusz L., Małgorzata K., Elżbieta D., Mirosława S., Danuta
K. i Halina J. wnieśli pozew przeciwko Wojewódzkiemu Ośrodkowi Lecznictwa Psy-
chiatrycznego w T. o zapłatę wynagrodzenia w wysokości 110,23 zł za każdy prze-
pracowany miesiąc w latach 2002 i 2003.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powodowie w spornym okresie byli pracowni-
kami pozwanego. W 2002 i 2003 r. nie otrzymali indywidualnych podwyżek miesięcz-
nych wynagrodzeń. Roszczenia powodów oparte są na art. 4a ust. 2 ustawy z dnia
16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych
wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr
1, poz. 2 ze zm.). Przepis ten został wprowadzony ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. o
zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wy-
nagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 45). Nowelizacja ta była następstwem
fali protestów pracowników służby zdrowia, które pod koniec 2000 r. miały miejsce na
terenie kraju. Przepis art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. od początku budził w
orzecznictwie wątpliwości interpretacyjne i poważne trudności w stosowaniu. Poja-
wiło się pytanie, czy stanowi on prawnie skuteczną podstawę roszczeń pracowników
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej o podwyższenie w 2001 r.
wynagrodzeń za pracę. Spór interpretacyjny co do wykładni art. 4a ust. 1 ustawy z
dnia 16 grudnia 1994 r. rozstrzygnął Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 10 stycz-
nia 2002 r., III ZP 32/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 229) stanął na stanowisku, że
art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowa-
nia przyrostu przeciętnych wynagrodzeń stanowi podstawę indywidualnych roszczeń
pracowników zatrudnionych w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowot-
nej o podwyższenie w 2001 r. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę o
kwotę nie niższą niż 203 zł w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Zdaniem
Sądu pierwszej instancji, art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. stanowi wyją-
tek w ustawie, która nie tworzy indywidualnych roszczeń pracowniczych. Przepis art.
4a ust. 2 nie odbiega natomiast od pozostałej treści ustawy. W tym przepisie ustawo-
dawca powraca do sformułowań typowych dla ogólnego charakteru ustawy. Ponow-
nie pojawia się w nim wskaźnik parametryczny. Pojęcie przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia tym razem występuje w oderwaniu od określonego kwotowo mini-
mum, a w odniesieniu do uregulowanej w nim podwyżki ustawodawca odstępuje od
użycia słowa ,,przysługuje". Brak jest więc kluczowych elementów, które dały pod-
stawę do wywiedzenia z brzmienia art. 4a ust. 1 ustawy zindywidualizowanych rosz-
czeń. Biorąc to pod uwagę, Sąd Rejonowy oddalił powództwa.
Sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację powodów, powziął wątpliwości,
które przedstawił w rozpoznawanym zagadnieniu prawnym. Sąd Okręgowy przedsta-
wił poglądy doktryny i orzecznictwa dotyczące ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. W
szczególności odwołał się do uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
18 grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK-A 2002 nr 7, poz. 96), według którego art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. rozumiany jako tworzący współodpowiedzialność
systemu finansów publicznych za jego wykonanie: a) jest zgodny z art. 2, art. 7 i art.
32 Konstytucji RP, b) nie jest niezgodny z art. 20 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z dnia
22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyro-
stu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw i
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji. Wyrok
ten potwierdza wyjątkowy charakter art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. ,,wtrąco-
nego" do niej w celu dokonania jednorazowej podwyżki wynagrodzeń. Zdaniem Sądu
drugiej instancji, uprawniony jest wniosek o roszczeniowym charakterze art. 4a ust. 2
ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagro-
dzeń. Celem nowelizacji ustawy było włączenie samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej w obręb jej podmiotowego zakresu. Doraźnym celem nowelizacji
było natomiast zagwarantowanie podwyżek pracownikom zakładów opieki zdrowot-
nej. W przekonaniu Sądu Okręgowego, nie istnieją racjonalne przesłanki, aby kon-
tekst społeczny pominąć przy interpretacji art. 4a ust. 2 ustawy. Odmowa uznania
roszczeniowego charakteru art. 4a ust. 2 ustawy zakładałaby niespójność przepisów.
Zdaniem Sądu Okręgowego, wniosek o roszczeniowym charakterze art. 4a ust. 2
ustawy wynika również z analizy językowej. Przepis art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 16
grudnia 1994 r. używa określenia ,,przysługuje", co jest typowym zwrotem wyrażają-
cym roszczenie. Stanowi on, że pracownikowi przysługuje od 1 stycznia 2001 roku
przyrost miesięcznego wynagrodzenia nie niższy niż 203 złote miesięcznie, z za-
strzeżeniem jednakże ustępu 2. Zastrzeżenie to uczyniono po to, by w sposób od-
mienny uregulować jedynie wysokość kwoty podwyżki w roku 2002. Przepis art. 4a
ust. 2 nie stanowi bowiem o konkretnej kwocie, ale posługuje się wzorem. Zastrzeże-
nie z art. 4a ust. 1 odnosi się zatem tylko do samej kwoty podwyżki należnej pracow-
nikom w 2002 r. Wobec tego nie sposób przyjąć, iż określenie ,,przysługuje" nie od-
nosi się również do art. 4a ust. 2, określającego przyrost wynagrodzenia w 2002 r.
W ocenie Sądu drugiej instancji, wątpliwości może natomiast budzić to, czy
wzrost wynagrodzeń obowiązujący w 2001 i 2002, dotyczy także roku 2003. Literalne
brzmienie art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. rozciąga jego oddziaływanie
jedynie na rok 2002. Zdaniem Sądu, zasadą jest przyznanie podwyżek wynagrodzeń
na stałe, co oznacza wzrost wysokości wynagrodzenia. Nie spotyka się podwyżek
okresowych, przyznawanych na tej zasadzie, że po upływie czasu ich obowiązywa-
nia następuje powrót do poprzedniego wynagrodzenia. Powstaje wobec tego wątpli-
wość, w jaki sposób należy rozumieć przejściowe obowiązywanie art. 4a ustawy z
dnia 16 grudnia 1994 r., a w szczególności, czy chodzi o to, iż po upływie 2001 r.
przestaje obowiązywać przyrost o 203 zł i następuje powrót do wcześniejszej płacy, a
w roku 2002 przyrost wynagrodzenia nie może być niższy, niż wynikający z art. 4a
ust. 2 ustawy. Przejściowość regulacji może być bowiem rozumiana jako dotycząca
tylko dwóch lat, po upływie których przyrost będzie się odbywał na innych zasadach.
Wątpliwości te, zdaniem Sądu drugiej instancji, są uzasadnione w związku brzmie-
niem art. 4a ust. 2 ustawy, który stanowi o przyroście wynagrodzenia w roku 2002, a
nie, poczynając od stycznia 2002 r. Brzmienie to zdaje się wskazywać na to, że przy-
rost wynagrodzenia wynikający z art. 4a ust. 2 ustawy dotyczy tylko 2002 r. Z kolei
art. 4a ust. 1 stanowi o przyroście wynagrodzenia od dnia 1 stycznia 2001 r., co su-
geruje przyznanie kwoty 203 zł na stałe. Należy jednakże mieć na uwadze, że nielo-
giczne byłoby, aby przyrost przeciętnego wynagrodzenia w dwóch kolejnych latach
odbywał się na innej zasadzie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione do rozpoznania zagadnienie prawne powstaje po przyjęciu
przez Sąd drugiej instancji założeń, że wzrost wynagrodzenia określony w art. 4a ust.
2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. następuje z mocy prawa, co stwarza po stronie
pracownika roszczenie o zapłatę podwyższonego wynagrodzenia oraz że art. 4a ust.
1 i 2 tej ustawy mają charakter przejściowy. Oba te założenia są trafne.
Rację ma Sąd drugiej instancji, że poszczególne ustępy art. 4a ustawy z dnia
16 grudnia 1994 r. różnią się tylko sposobem wskazania wzrostu wynagrodzenia.
Przepis art. 4a ust. 1 wskazuje konkretną kwotę tego wzrostu, a art. 4a ust. 2 podaje
wzór matematyczny, według którego wzrost ma być obliczony. Taki sam jest nato-
miast charakter tych przepisów jako wprowadzających z mocy prawa wskazany
wzrost wynagrodzenia, a tym samym roszczenie o jego zapłatę. Wynika to zresztą
wprost z powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., K
43/01. Dotyczy on całości art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., a więc także art.
4a ust. 2 i stwierdza jego zgodność z Konstytucją (nie stwierdza niezgodności). Pro-
blem ten w ogólności powstał przy uwzględnionym przez Trybunał założeniu, że
przepis ten stwarza indywidualne roszczenia. Gdyby tak nie było, to w ogóle nie było
by przesłanek do rozważania zgodności tych przepisów ze wskazanymi wzorcami
konstytucyjnym. Inaczej mówiąc, Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając zgodność (nie
stwierdzając niezgodności) art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. z Kon-
stytucją, zaaprobował pośrednio wykładnię tych przepisów jako stwarzających indy-
widualne roszczenia pracownicze.
Również trafne jest założenie Sądu drugiej instancji, że przepisy art. 4a ust. 1 i
2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. mają charakter przejściowy. Również jednoznacz-
nie stwierdził to Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu powołanego wyroku, przyj-
mując że ,,przepisy zawarte w art. 1 pkt 3 ustawy z 22 grudnia 2000 r. zmieniającej
ustawę negocjacyjną, mają charakter przepisów przejściowych, o wyraźnie określo-
nym czasie obowiązywania - art. 4a ust. 1 ustawy o negocjacyjnym systemie kształ-
towania przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw, obowiązywał tylko w odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń w 2001 r., zaś ust.
2 - w odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń w 2002 r. W następnych latach mecha-
nizm ten nie znajdzie zastosowania, a wzrost wynagrodzeń dokonywać się będzie w
ramach rozwiązań systemowych uregulowanych w pozostałych przepisach ustawy z
16 grudnia 1994 r. Celem tak ukształtowanych przejściowych przepisów było podnie-
sienie wynagrodzeń do poziomu, który tworzył punkt wyjścia dla wykorzystania in-
strumentów ustalania przyrostu wynagrodzeń, określonych w ustawie o systemie ne-
gocjacyjnym". Należy wręcz stwierdzić, że przepisy te mają charakter jednorazowy w
tym znaczeniu, że ich wejście w życie (zastosowanie w określonym momencie) spo-
wodowało jednorazowy wzrost wynagrodzenia.
Istota przedstawionego zagadnienia nie sprowadza się do oceny przejścio-
wego (jednorazowego) charakteru przepisów art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grud-
nia 1994 r., ale do analizy, czy po latach wskazanych w tych przepisach wynagro-
dzenie (z mocy prawa) powraca do poziomu sprzed ich zastosowania. Trafnie Sąd
drugiej instancji wskazuje, że normalnie podwyższenie wynagrodzenia następuje ,,na
stałe" w tym znaczeniu, że kształtuje wysokość wynagrodzenia, która później może
ulegać zmianie (podwyższeniu, obniżeniu), ale na zasadach ogólnych. Można więc
wyobrazić sobie wzrost wynagrodzenia ograniczony czasowo, ale polegałby on wów-
czas na przyznaniu specjalnego, okresowego dodatku do wynagrodzenia, a nie na
jego podwyższeniu. Taka wyjątkowa regulacja musiałaby jednak wyraźnie wynikać z
przepisów wprowadzających taki dodatek. Tego rodzaju unormowania w art. 4a ust. 1
i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. nie można dostrzec. Nie dotyczą one bowiem
przyznania okresowego dodatku do wynagrodzenia, lecz określają wzrost wynagro-
dzenia, czyli podwyższenie go ,,na stałe". Wysokość wynagrodzenia ukształtowanego
w wyniku wzrostu wynikającego z omawianych przepisów, nie ulega więc obniżeniu
do poziomu sprzed ich wejścia w życie, choć może być zmieniona (podwyższona,
obniżona) na ogólnych zasadach prawa pracy. Taki charakter tych przepisów wynika
wprost z ich wyraźnego brzmienia. Dotyczą one bowiem ,,wzrostów wynagrodzenia",
a nie jego wysokości ukształtowanej w wyniku tych wzrostów. Inaczej mówiąc, prze-
pisy te w ogóle nie regulują tego, co dzieje się z wynagrodzeniem pracownika, które
zostało podwyższone w wyniku ich zastosowania.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.
========================================