POSTANOWIENIE Z DNIA 3 KWIETNIA 2008 R.
WZ 16/08


Niedopuszczalne jest jednoczesne uznanie czynu zabronionego za
przestępstwo stanowiące wypadek mniejszej wagi i za czyn o znikomej
szkodliwości.

Przewodniczący: sędzia SN W. Maciak.
Sędziowie SN: M. Buliński, M. Pietruszyński (sprawozdawca).
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J. Żak.

Sad Najwyższy w sprawie: 1) mł. chor. sztab. Piotra D., 2) mł. chor.
sztab. Krzysztofa G. , 3) mł. chor. Krzysztofa B., 4) Marzeny Z., oskarżo-
nych o popełnienie przestępstwa określonego w art. 271 § 1 k.k., po rozpo-
znaniu w Izbie Wojskowej na posiedzeniu w dniu 3 kwietnia 2008 r. zaża-
lenia prokuratora na niekorzyść oskarżonych na postanowienie Wojskowe-
go Sądu Okręgowego w W. z dnia 16 stycznia 2008 r., po wysłuchaniu
wniosku Prokuratora

na podstawie art. 440 k.p.k. z m i e n i ł zaskarżone postanowienie od-
nośnie oskarżonych: mł. chor. sztab. Piotra D., mł. chor. sztab. Krzysztofa
G., mł. chor. Krzysztofa B., Marzeny Z. w ten sposób, że wyeliminować z
niego zapisy ,,uznając go za wypadek mniejszej wagi, tj. o przestępstwo
określone w art. 271 § 2 k.k. w zw." (...)



U Z A S A D N I E N I E

Wojskowy Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 16 stycznia
2008 r., postępowania karne wszczęte wobec mł. chor. sztab. Piotra D., mł.
chor. sztab. Krzysztofa G., mł. chor. Krzysztofa B. o czyny polegające na
tym, że bliżej nieokreślonego dnia stycznia 2006 r., będąc funkcjonariu-
szami publicznymi, pełniąc zawodową służbę wojskową w J.W. (...) w M.,
poświadczyli nieprawdę w dokumencie, co do okoliczności mającej zna-
czenie prawne w ten sposób, że będąc wyznaczonymi Rozkazem Dowódcy
(...) Nr 21 z dnia 25 września 2005 r. w sprawie przeprowadzenia pełnej
inwentaryzacji majątku (...) do zespołu spisowego gospodarki kasy, podpi-
sali protokół inwentaryzacji okresowej prac komisji w składzie: mł. chor.
sztab. Piotr D., mł. chor. Krzysztof B. i mł. chor. sztab. Krzysztof G. z dnia
31 grudnia 2005 r., mimo że tego dnia oraz w tym składzie komisja nie pro-
wadziła żadnej kontroli, uznając je za wypadki mniejszej wagi, tj. przestęp-
stwa określone w art. 271 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k. - umorzył na
podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. z uwagi na ich
znikomą społeczną szkodliwość.
Tym samym postanowieniem postępowanie karne wszczęte wobec
Marzeny Z. o czyn polegający na tym, że bliżej nieokreślonego dnia stycz-
nia 2006 r., będąc osobą uprawnioną do wystawienia dokumentu, piastując
stanowisko samodzielnego kasjera w JW (...) w M., poświadczyła w doku-
mencie nieprawdę, co do okoliczności mającej znaczenie prawne. w ten
sposób, że podpisała protokół inwentaryzacji okresowej z dnia 31 grudnia
2005 r. jako osoba odpowiedzialna materialnie, mimo że tego dnia komisja
wyznaczona rozkazem Dowódcy (...) w M. Nr 21 z dnia 25 września 2005 r.
w sprawie przeprowadzenia pełnej inwentaryzacji majątku JW (...) w M. w
składzie: mł. chor. sztab. Piotr D., mł. chor. Krzysztof B., mł.chor. Krzysztof
G. nie prowadziła, uznając go za wypadek mniejszej wagi, tj. przestępstwo
określone w art. 271 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k. - umorzył z uwagi na
znikomość społecznej szkodliwości tego czynu.
Na to postanowienie zażalenie wniósł prokurator i zarzucając obrazę
prawa materialnego - art. 115 § 2 k.k. oraz art. 1 § 2 k.k. - wskutek bezza-
sadnego uznania, że czyny podejrzanych charakteryzuje znikoma społecz-
na szkodliwość, podczas gdy ich strona przedmiotowa w postaci chronio-
nego dobra, okoliczności popełnienia czynu oraz strona podmiotowa - po-
stać zamiaru i motywacja wykluczają zastosowanie w tej sprawie art. 1 § 2
k.k., wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia i przekaza-
nia sprawy Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpo-
znania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Analiza orzeczenia Sądu pierwszej instancji daje podstawy do
stwierdzenia, że jest ono wadliwe w zakresie zastosowania prawa. Woj-
skowy Sąd Okręgowy w W., nie podzielając zaproponowanej w akcie
oskarżenia oceny prawnej czynów oskarżonych (art. 271 § 1 k.k.), uznał że
każdy z tych czynów stanowi wypadek mniejszej wagi, tj. przestępstwo z
art. 271 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k. i postępowanie karne o te czyny
umorzył z uwagi na znikomy stopień ich społecznej szkodliwości.
Takie rozstrzygnięcie jest nie do zaakceptowania.
Zdaniem Sądu Najwyższego nie jest dopuszczalne w orzeczeniu do-
tyczącym tej samej osoby i tego samego zarzucanego czynu, jednoczesne
uznanie, że czyn stanowi wypadek mniejszej wagi i zawiera znikomy ładu-
nek społecznej szkodliwości (art. 1 § 2 k.k.), ponieważ wypadek mniejszej
wagi jest postacią czynu o znamionach przestępstwa typu podstawowego,
charakteryzującą się tylko przewagą elementów łagodzących o charakterze
przedmiotowo-podmiotowych, a czyn o znikomym stopniu społecznej szko-
dliwości - przestępstwa nie stanowi (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9
października 1996 r., V KKN 79/96, OSNKW 1997, z. 3-4, poz. 27). O
uznanie czynu za wypadek mniejszej wagi decyduje ocena jego społecznej
szkodliwości, zmniejszonej w wyniku uwzględnienia określonych okoliczno-
ści charakteryzujących stronę przedmiotową i podmiotową czynu, ale nie
do granicy znikomości.
Zatem uznanie, że czyn stanowi wypadek mniejszej wagi określony w art.
271 § 2 k.k., którego stopień społecznej szkodliwości jest wyższy niż zni-
komy, przekreślało możliwość jednoczesnego uznania, iż jego społeczna
szkodliwość jest znikoma i umorzenia postępowania karnego o ten czyn.
Wewnętrzna sprzeczność orzeczenia Sądu pierwszej instancji wynikała z
błędnego zastosowania przepisów prawa karnego materialnego, kształtu-
jących zasady odpowiedzialności karnej sprawców czynów zabronionych.
Błąd ten nie został podniesiony w zażaleniu. Tym niemniej sąd odwoławczy
ma prawo i obowiązek zbadania sprawy pod względem merytorycznym i
prawnym nie tylko w granicach środka odwoławczego, ale także z urzędu
niezależnie od tych granic - w celu stwierdzenia, czy nie zachodzi oczywi-
sta (obecnie rażąca) niesprawiedliwość orzeczenia (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z 29 maja 1973 r., V KRN 118/73, OSNKW 1973, z. 12, poz.
155).
Podstawę do uchylenia lub zmiany orzeczenia stanowi określony w
art. 440 k.p.k. stan rażącej niesprawiedliwości, uniemożliwiający utrzyma-
nie orzeczenia w mocy. W grę wchodzi zatem każdy ze względnych powo-
dów odwoławczych stwierdzony poza granicami zaskarżenia, pod warun-
kiem, że wpłynął on na orzeczenie, a jego natężenie było takie, iż w rażący
sposób czyni to orzeczenie niesprawiedliwym (por. T. Grzegorczyk: Kodeks
postępowania karnego, komentarz, Kraków 2003, s.1158).
Zdaniem Sądu Najwyższego, błąd w zastosowaniu prawa material-
nego, popełniony przez Sąd pierwszej instancji, a stwierdzony poza grani-
cami zaskarżenia, wywarł taki wpływ na treść zapadłego orzeczenia, że w
sposób rażący narusza ono poczucie sprawiedliwości i utrzymanie w mocy
tego orzeczenia nie jest możliwe.
Posiłkując się treścią art. 434 § 2 k.p.k. oraz uwzględniając okolicz-
ności przedmiotowe i podmiotowe towarzyszące czynom oskarżonych, a
to: że działanie oskarżonych podjęte zostało za namową dowódcy jednost-
ki, oskarżeni trwali w przekonaniu, iż potrzeba sporządzenia kolejnego do-
kumentu związana jest z koniecznością zapewnienia korelacji między skła-
dem komisji wyznaczonej a składem komisji prowadzącej kontrolę, w toku
rzeczywistej kontroli nie stwierdzono żadnych uchybień w funkcjonowaniu
określonej działalności finansowej jednostki, co skutkowało brakiem różnic
jakościowych pomiędzy oboma dokumentami kontrolnymi, oskarżeni nie
wykazali w swoim zachowaniu szczególnego nasilenia złej woli, gdyż nie
starali się ukryć faktu poświadczenia nieprawdy w kolejnym dokumencie,
pozostawiając w obrocie prawnym dokument wcześniej sporządzony,
oskarżony nieobecny podczas rzeczywistej kontroli przed podpisaniem do-
kumentu upewnił się co do jakości przeprowadzonej kontroli i działał w ni-
czym niezakłóconym zaufaniu do osób, które przeprowadziły kontrolę,
sprowadzające w rzeczywistości społeczną szkodliwość tych czynów do
obszaru znikomości, Sąd Najwyższy uznał, że możliwe było dokonanie
zmiany orzeczenia na korzyść oskarżonych, przez wyeliminowanie z tego
orzeczenia zapisów o uznaniu tych czynów za wypadek mniejszej wagi, tj.
przestępstwo określone w art. 271 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k., a więc
usunięcie wewnętrznej sprzeczność orzeczenia o charakterze prawnym.
Zatem, po zmianie orzeczenia, umorzenie postępowania z uwagi na zni-
komość społecznej szkodliwości, będzie odnosiło się do czynów zarzuco-
nych oskarżonym w akcie oskarżenia.
W końcowej części Sąd Najwyższy pragnie wskazać, że podziela
wywody poczynione w uzasadnieniu zażalenia, a wskazujące na niemożli-
wość odwoływania się w kolejnym orzeczeniu wydanym w określonej
sprawie do treści ustaleń poczynionych w orzeczeniu, które zapadło w
sprawie jako pierwsze i zostało uchylone. Słusznie wykazano też, że takie-
go błędu w procedowaniu dopuścił się Sąd pierwszej instancji, tyle tylko, że
nie uczyniono z tego zarzutu środka odwoławczego. Podkreślić również
należało, że w rzeczywistości trudno byłoby wykazać wpływ stwierdzonego
naruszenia na treść rozstrzygnięcia, zwłaszcza że ustalenie o braku istot-
nego zagrożenia wiarygodności dokumentów było powiązane z rzeczywi-
stym wynikiem kontroli, którego ustalenie nie wymagało odwoływania się
do treści uchylonego orzeczenia. Odnosząc się z kolei do kwestii różnic w
datach obu dokumentów, których wpływ na stopień społecznej szkodliwości
czynów oskarżonych był rozważany w pierwszym orzeczeniu wydanym w
tej sprawie, a do których to rozważań odwołał się również Sąd pierwszej
instancji, to akcentując niewłaściwość postępowania sądu, wskazać
należało, że zagadnienie to nie miało żadnego wpływu na ocenę stopnia
społecznej szkodliwości czynów oskarżonych.
Z tych względów orzeczono jak na wstępie.