POSTANOWIENIE Z DNIA 25 MAJA 2001 R.
( WA 15/01 )


1. Obowiązujący kodeks postępowania karnego nie zna szczególnego
postępowania w stosunku do nieobecnych, a przepisy wprowadzające kodeks
postępowania karnego nie przewidują wypadku utraty mocy przez wyrok
skazujący wydany w trybie takiego postępowania pod rządem kodeksu
postępowania karnego z 1969 r., jak również nie pozwalają na stosowanie art.
417 tegoż kodeksu, ani wprost, ani w drodze analogii.

2. Ponowne orzekanie w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem
skazującym, wydanym pod rządem kodeksu postępowania karnego z 1969 r. w
trybie postępowania w stosunku do nieobecnych, oznacza naruszenie powagi
rzeczy osądzonej ze skutkiem określonym w art. 101 § 1 pkt 3 k.p.k.

Przewodniczący : sędzia SN płk M. Buliński

sędzia SN : płk A. Kapłon, sędzia WSO deleg.do SN :
płk R. Chmielewski ( sprawozdawca )

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : płk F. Szymański
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2001 r. sprawy Pawła J., wobec
którego umorzono postępowanie karne wyrokiem Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 26 lutego 2001 r.,

na podstawie art. 101 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
stwierdził nieważność z mocy samego prawa wyroku Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie Pawła J. i postępowanie
z wniosku wymienionego z dnia 24 października 2001 r. umorzył,
Z u z a s a d n i e n i a :

Paweł J. wyrokiem Sądu Okręgu Wojskowego w W. z dnia 24 marca
1987 r., został skazany z mocy art. 304 § 3 k.k. z 1969 r. na karę 10 lat
pozbawienia wolności oraz kary dodatkowe pozbawienia praw publicznych na
okres 10 lat i podania wyroku do publicznej wiadomości. Postępowanie toczyło
się w trybie postępowania w stosunku do nieobecnych ( rozdział 42 k.p.k. z
1969 r. ). Powyższe orzeczenie uprawomocniło się z dniem 1 kwietnia 1987 r.

Postanowieniem Sądu Okręgu Wojskowego w W. z dnia 28 grudnia
1989 r. z mocy art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii
( Dz. U. Nr 64, poz. 390 ) orzeczoną karę pozbawienia wolności złagodzono o
połowę, do wysokości 5 lat.

W dniu 24 października 2000 r. do Wojskowego sądu garnizonowego w
W. wpłynął wniosek Pawła J., w którym wnosił on o rozpoznanie sprawy w
trybie art. 417 k.p.k. z 1969 r. i informował sąd, iż pozostaje osadzony w
areszcie od dnia 4 października 2000 r. W dniu 26 października 2000 r.
Wojskowy Sąd Garnizonowy w W. przekazał skazanego i akta przedmiotowej
sprawy wraz ze wskazanym wyżej wnioskiem do rozpoznania Wojskowemu
Sądowi Okręgowemu w W.

W dniu 27 października 2000 r. Prezes Wojskowego Sądu Okręgowego w
W. wydał zarządzenie w przedmiocie wyznaczenia rozprawy głównej, a w dniu
31 października 2000 r. wskazany sąd uchylił wobec Pawła J. środek
zapobiegawczy - tymczasowe aresztowanie.

W dniu 3 listopada 2000 r. do Wojskowego Sądu Okręgowego wpłynął
kolejny wniosek Pawła J., tym razem w przedmiocie wznowienia postępowania
karnego, w oparciu o art. 542 § 1 k.p.k.

W dniu 23 listopada 2000 r. podczas rozprawy głównej przewodniczący
poinformował strony, iż w związku ze stawiennictwem Pawła J. skazujący
wyrok byłego Sądu Okręgu Wojskowego w W. utracił moc.

Wojskowy Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 26 lutego 2001 r.
umorzył postępowanie karne wobec Pawła J. z mocy art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. i w zw. z art. 1 § 2 k.k. Od powyższego orzeczenia
apelację złożył prokurator Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w W. i
zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych, skutkujących uznanie działania
oskarżonego za charakteryzujące się znikomą społeczną szkodliwością, wnosił o
uchylenie zaskarżonego wyroku. Następnie powyższa apelacja została cofnięta.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje :

Zacząć wypada od konstatacji, iż mimo cofnięcia środka zaskarżenia, sąd
odwoławczy ma nie tylko prawo, ale przede wszystkim obowiązek badania
sprawy z punktu widzenia rygorów zawartych w art. 101, 439 i 440 k.p.k., co
jednoznacznie wynika z treści art. 432 k.p.k. ( in fine ).

W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z sytuacją, gdzie w dacie
obowiązywania kodeksu postępowania karnego z 1997 r., sąd pierwszej
instancji, w drodze reguł inferencyjnych, doszedł do wniosku, iż powinien
częściowo stosować przepisy poprzedniego k.p.k. ( sąd wprawdzie nie wyraził
w tym zakresie jednoznacznego stanowiska - de facto jednak poinformował
strony o podjętej decyzji zgodnej z treścią art. 417 k.p.k. z 1969 r. ). Do takiej
konkluzji sąd doszedł w oparciu o art. 31 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z uwagi na to, iż obowiązujący k.p.k. nie przewiduje, tak jak to było w
poprzednim stanie prawnym, postępowania w stosunku do nieobecnych, a
przepisy wprowadzające k.p.k. nie regulują kwestii postępowania wobec tych
osób, które pod rządami poprzednich przepisów skazane zostały w trybie
postępowania w stosunku do nieobecnych i aby nie dopuścić ,, ... by jedni
obywatele w takich samych okolicznościach, mieli różne, a zwłaszcza gorsze
prawa od innych ", z chwilą stawienia się skazanego na wyznaczoną rozprawę,
uznał, iż prawomocne orzeczenie utraciło moc.

Ocena trafności rozstrzygnięcia Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
uzależniona jest w pierwszej kolejności, od dokonania intertemporalnej oceny
stanu prawnego odnoszącego się do postępowania w stosunku do nieobecnych.
Wskazane postępowanie regulowały przepisy rozdziału 42 k.p.k. z 1969 r., a
więc przepisy prawa procesowego, stąd nie mogą do nich mieć zastosowania
reguły odnoszące się do porównywania względności ustaw obowiązujących
poprzednio i obecnie. Jak wynika z ogólnej reguły międzyczasowego prawa
karnego procesowego, przepisy procedury stosuje się od ich wejścia w życie
( tzw. ,, chwytanie w biegu " toczących się postępowań ), zaś wyjątki określają
każdorazowo przepisy wprowadzające ( por. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 30 września 1998 r., N 1 KZP 14/98, OSNKW 1998, z.9-10, poz. 42 ).

W tym zaś kontekście stwierdzić wypada, iż przepisy kodeksu
postępowania karnego i ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy
wprowadzające kodeks postępowania karnego ( Dz. U. Nr 89, poz. 556 z późn.
zm. ) nie przewidują żadnych regulacji odnośnie do postępowania w stosunku
do nieobecnych czy też osób skazanych w takim trybie z mocy poprzednio
obowiązujących przepisów. Z kolei art. 8 cyt. ustawy ( in fine ) nakazuje
stosowanie przepisów obecnego kodeksu postępowania karnego po zapadnięciu
prawomocnego orzeczenia. Już choćby z powyższego wynika, że prawomocne
rozstrzygnięcie dokonane przed wejściem w życie obecnie obowiązującego
kodeksu postępowania karnego zachowują swą moc, choćby obecny stan
prawny był w tym zakresie odmienny.

W dalszej kolejności wyjaśnienia wymaga kwestia stwierdzonej przez
Wojskowy Sąd Okręgowy w W. tzw. luki w prawie. Przede wszystkim
zauważyć wypada, iż luką w prawie jest taki brak regulacji, co do którego
można racjonalnie twierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony.
Ponadto nie może być mowy o tzw. lukach pozornych oraz lukach w tym
sensie, że ktoś uważa, iż dane materie powinny być prawnie uregulowane, a nie
są, co należałoby potraktować jedynie jako niezgodności czyjegoś ideału
prawnego z prawem obowiązującym. Ocena, czy mamy do czynienia jedynie z
kwestią prawnie indyferentną, czy z luką w prawie powinna być ściśle związana
ze znajomością prawa pozytywnego oraz preferencjami aksjologicznymi i
zamierzonymi celami jakie postawił sobie ustawodawca. Dopiero na podstawie
tych dwóch przesłanek można określić, czy dany stan rzeczy prawodawca
świadomie pozostawił poza zakresem regulacji prawnej, czy też dopuścił do
powstania luki w prawie.

Wojskowy Sąd Okręgowy w W. wywiódł, iż skoro obecny kodeks
postępowania karnego, w odróżnieniu od poprzedniego, nie reguluje kwestii
postępowania w stosunku do nieobecnych, a przepisy wprowadzające nie
zawierają norm przejściowych odnośnie postępowania wobec osób już
skazanych w trybie w stosunku do nieobecnych, to występuje luka w prawie.

Jest to zbyt pośpieszne wyciągnięta konkluzja. Przede wszystkim wypada
zauważyć, że w uzasadnieniu do projektu obecnie obowiązującego kodeksu
postępowania karnego, wprost wskazuje się powody, które zdecydowały o
dejurydyzacji tego szczególnego trybu postępowania, które jak - podniesiono -
nie przystawałoby do standardów międzynarodowych ( por. Nowe kodeksy
karne - z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 437 ).

Wprawdzie oczywiste jest, że uzasadnienie rządowego projektu nowego
kodeksu postępowania karnego jest dokumentem wyrażającym wolę
projektodawcy, a nie ustawodawcy i z zawartych w tym dokumencie
sformułowań wnioskowanie powinno przebiegać z dużą ostrożnością, tym
niemniej zawsze uzasadnienie projektu ustawy, a w szczególności kodeksów,
stanowiło i w dalszym ciągu będzie stanowić istotną wskazówkę interpretacyjną
( por. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1998 r. I KZP 16/98
OSNKW 1998, z. 11 - 12, poz. 48 ).

Z tych też względów trudno przypuścić, aby akurat regulując tak istotne
instytucje jak postępowania szczególne w dziale X oraz ustanawiając w
przepisach wprowadzających wyjątki od zasady stosowania nowych przepisów
kodeksu postępowania karnego i pomijając kwestie postępowania w stosunku do
skazanych w trybie dla nieobecnych, prawodawca nie działał świadomie i
dopuścił do powstania tzw. luki w prawie. Założenia racjonalnego ustawodawcy
nakazują uznać nie tylko, że nie mówi on niczego bez potrzeby, lecz także
respektować to, czego ustawodawca nie powiedział. To ostatnie stwierdzenie
jest zresztą ujmowane w tradycyjnej regule lege non distinguente nec nostrumest
distinguere.

Nie może zmienić takiej oceny sądu odwoławczego, kwestia
funkcjonowania postępowania w stosunku do nieobecnych w kodeksie karnym
skarbowym, gdzie podyktowane jest to tradycyjnie względami ochrony interesu
finansowego państwa.

Kolejnym zagadnieniem wymagającym rozważenia pozostaje stanowisko
Wojskowego Sądu Okręgowego w W., iż ,, Wg poglądów doktryny, w takiej
sytuacji ( istnienia luki w prawie - dopisek Sądu Najwyższego ) należy
istniejącą lukę wypełnić w drodze analogii, co na gruncie prawa karnego
procesowego jest dopuszczalne zwłaszcza, gdy owa analogia byłaby na korzyść
oskarżonego ".

Niewskazanie in concreto, którymi poglądami sąd pierwszej instancji
kierował się, czyni niemożliwym ustosunkowanie się do nich sądu
odwoławczego, niemniej zauważyć wypada, że problematyka tzw. luk w prawie
należy do szczególnie spornych w doktrynie, i że zarówno nauka jak i praktyka
prawa raczej sceptycznie zapatrują się na stosowanie analogii w prawie,
zwłaszcza analogii iuris ( por. R. Mastalski : Analogia w procesie wykładni
prawa podatkowego, PiP Nr 9/1989, A. Łopatka : Wstęp do prawoznawstwa,
Warszawa 1969, J. Nowacki : Analogia legis, Warszawa 1966, Z. Ziembiński :
Podstawy sporów o luki w prawie, PiP 1966 Nr 2, s. 215 i H. Rajzman :
Analogia in bonam partem i zasada legalizmu w prawie karnym, Annales
UMCS, Sectio G. Vol. XIII, 2/1966, s. 42 i nast. ) oczywiście poza prawem
cywilnym.

Zakładając jednak, iż stosowanie analogii iuris byłoby dopuszczalne
( por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1997 r. I KZP 14/97,
OSNKW 1997, z. 11 - 12, poz. 94 ) to i tak należy z całą mocą podkreślić, iż
sformułowanie w procesie stosowania przez sąd prawa, na podstawie
domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy oraz zasad prawa
nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką, jest możliwe przy
wykorzystaniu przepisów obowiązujących w dacie orzekania, a nie przepisów
uchylonych ( art. 3 § 1 przepisów wprowadzających k.p.k. ), jak miało to
miejsce w przedmiotowej sprawie.

Reasumując, skonstatować wypada, iż w dacie obowiązywania
kodeksu postępowania karnego z 1997 r., nie można stosować przepisów
o postępowaniu w stosunku do nieobecnych z kodeksu postępowania karnego
z 1969 r., nawet gdy są one korzystniejsze, ponieważ obecnie obowiązujący
kodeks postępowania karnego nie reguluje odpowiedzialności w takim trybie,
a przepisy wprowadzające k.p.k. nie przewidują wyjątku w tym zakresie i stąd
prawomocne orzeczenia w stosunku do nieobecnych, wydane na gruncie
poprzedniego stanu prawnego, zachowują swoją moc.

W realiach przedmiotowej sprawy oznacza to, że należało zastanowić się,
czy aby rozstrzygnięcie Wojskowego Sądu Okręgowego w W. nie jest dotknięte
wadą należącą do kategorii powodujących nieważność.

Jest oczywiste, że Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa jest sądem, o którym
mowa w art. 102 § 2 k.p.k. z uwagi na treść art. 655 § 1 pkt 1 k.p.k. i stąd jest
właściwy ex officio do podjęcia na posiedzeniu decyzji w przedmiocie
nieważności. Wprawdzie k.p.k. nie określa wprost, iż jest to możliwe przy
rozpoznawaniu środka odwoławczego, niemniej ponad wszelką wątpliwość
wynika to z unormowania art. 103 § 2 k.p.k.

Analiza taksatywnie wymienionego katalogu przyczyn nieważności
orzeczenia ipso iure prowadzi do stwierdzenia, iż w realiach niniejszej sprawy
można mówić o naruszeniu powagi rzeczy osądzonej. Sąd Okręgu Wojskowego
w W. w kwestii dopuszczenia się przez Pawła J. zbrodni dezercji, określonej w
art. 304 § 3 k.k. z 1969 r., prawomocnie wyrokował i postępowanie karne, co do
tego samego czynu i tej samej osoby, jest obecnie niedopuszczalne ( art. 17 § 1
pkt 7 k.p.k. ). Zaś skoro Wojskowy Sąd Okręgowy w W., pomimo istnienia tej
negatywnej przesłanki, stosując uchylone przepisy kodeksu postępowania
karnego z 1969 r., ponownie w tej samej kwestii wyrokował i ty, samym
dopuścił do stosowania w jednym postępowaniu dwóch wykluczających się
aktów prawnych, to należało stwierdzić nieważność niniejszego orzeczenia.

Stwierdzając nieważność wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
sąd odwoławczy, w ramach tzw. rozstrzygnięcia następczego, umorzył wszczęte
z wniosku skazanego postępowanie w kwestii zastosowania art. 417 k.p.k. z
1969 r. z powodu istnienia negatywnej przesłanki ne bis in idem ( art. 17 § 1 pkt
7 k.p.k. ). Całkowicie inną kwestią pozostaje obowiązek właściwego sądu do
rozpoznania wniosku Pawła J. o wznowienie postępowania, który jak
dotychczas oczekuje na rozstrzygnięcie. ( ... )