POSTANOWIENIE Z DNIA 12 LIPCA 2001 R.
III KZ 39/01


Strony występujące w postępowaniu poprawczym mogą wnieść ka-
sację, w warunkach określonych w art. 520 k.p.k., od prawomocnego wyro-
ku sądu odwoławczego, w razie orzeczenia wobec nieletniego środka po-
prawczego - umieszczenia w zakładzie poprawczym, nie tylko z powodu
uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k., ale także podnosząc zarzut inne-
go rażącego naruszenia prawa jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na
treść prawomocnego orzeczenia.

Przewodniczący Sędzia SN: W. Kozielewicz.
Prokurator Prokuratury Krajowej: J. Piechota.

Sąd Najwyższy w sprawie nieletniego Sławomira N. wobec którego
orzeczono umieszczenie w zakładzie poprawczym, po rozpoznaniu zażale-
nia Czesława N. - ojca nieletniego, na postanowienie Sądu Okręgowego w
Z. z dnia 20 marca 2001 r., w przedmiocie odmowy przywrócenia terminu
do złożenia wniosku o doręczenie odpisu wyroku sądu odwoławczego wraz
z uzasadnieniem w celu wniesienia kasacji, po wysłuchaniu Prokuratora

p o s t a n o w i ł zaskarżone postanowienie utrzymać w mocy.





U Z A S A D N I E N I E


Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z dnia 8 grudnia 2000 r. utrzymał w
mocy, zaskarżony przez obrońcę nieletniego Sławomira N., wyrok Sądu
Rejonowego w B. z dnia 31 maja 2000 r., mocą którego wobec tego nielet-
niego za popełnienie czynów karalnych orzeczono umieszczenie w zakła-
dzie poprawczym.
W dniu 28 grudnia 2000 r. ojciec nieletniego Czesław N. złożył wnio-
sek o przywrócenie mu terminu do złożenia wniosku o doręczenie orzecze-
nia z uzasadnieniem w celu wniesienia kasacji.
Sąd Okręgowy w Zamościu postanowieniem z dnia 20 marca 2001 r.
odmówił Czesławowi N. ojcu nieletniego Sławomira N. przywrócenia termi-
nu do złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem. W dniu
28 marca 2001 r. Czesław N. skierował do Sądu Najwyższego pismo na-
zwane ,,wnioskiem", które zostało uznane przez Sąd Okręgowy w Z. za za-
żalenie na w/w postanowienie tego Sądu i przedstawione do rozpoznania
Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przed podjęciem decyzji co do złożonego zażalenia należy najpierw
rozważyć kwestię dopuszczalności kasacji strony od wyroku sądu odwo-
ławczego utrzymującego w mocy wyrok sądu pierwszej instancji, w którym
orzeczono wobec nieletniego środek poprawczy w postaci umieszczenia w
zakładzie poprawczym. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma zasadnicze znacze-
nie dla niniejszego postępowania, gdyż w przypadku przyjęcia, iż stronie
kasacja od takiego wyroku nie przysługuje, bezprzedmiotowym staje się
wszczęte postępowanie w zakresie przywrócenia terminu do złożenia
wniosku o doręczenie stronie odpisu wyroku z uzasadnieniem celem wnie-
sienia kasacji.
Na gruncie stanu prawnego istniejącego do 1 września 2000 r. przyjmowa-
no, że strona miała prawo do wniesienia kasacji od wyroków wydanych w
postępowaniu poprawczym toczącym się w instancji odwoławczej na pod-
stawie kodeksu postępowania karnego (por. P. Górecki, Postępowanie po-
prawcze w sprawach nieletnich, Gdańsk 1997, s. 212-216).
Ustawą z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego
oraz ustawy - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 62, poz. 717), która we-
szła w życie właśnie 1 września 2000 r., zasadniczo ograniczono klasę
orzeczeń zaskarżalnych kasacją przez strony, jedynie do wyroków skazu-
jących na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania (art. 523 § 2 k.p.k.), oraz wyroków uniewinniających lub
umarzających postępowanie z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt 3 i 4
k.p.k. oraz z powodu niepoczytalności, chyba że w kasacji podniesiono za-
rzut wymieniony w art. 439 § 1 k.p.k. Przepis art. 523 § 2 k.p.k. można za-
tem odczytać tak, że zawarte w nim ograniczenie możliwości wniesienia
kasacji na korzyść oparte jest na kryterium surowości kary wymierzonej
prawomocnym wyrokiem. Wniesienie zatem kasacji możliwe jest tylko w
wypadku gdy została orzeczona kara surowa. Za taką ustawodawca uznał
karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania
(por. W. Grzeszczyk, Kasacja w sprawach karnych z uwzględnieniem no-
weli do k.p.k. z 20 lipca 2000 r. Komentarz. Piśmiennictwo. Orzecznictwo.
Wzory pism, Kraków 2001, s. 83). Konieczność zaś zachowania symetrii
rozwiązań uzasadniała ograniczenie dopuszczalności kasacji stron na nie-
korzyść oskarżonego (por. S. Zabłocki, Nowela do k.p.k. z dnia 20 lipca
2000 r. Komentarz, Warszawa 2000, s. 152).
Tak interpretując przepisy art. 523 § 2 i § 3 k.p.k. należałoby dojść do
wniosku, iż strony mogą wnieść kasację tylko i wyłącznie od wyroków wy-
mienionych w tych przepisach i tylko pod określonymi w nich warunkami
odnoszącymi się do kierunku kasacji, chyba że chodzi o kasację wniesioną
z powodu uchybień o jakich mowa w art. 439 k.p.k. (por. art. 523 § 4
k.p.k.).
W orzecznictwie pojawił się również pogląd, iż możliwe jest przyjęcie,
że ograniczenia dopuszczalności kasacji stron, wymienione w art. 523 § 2 i
§ 3 k.p.k., dotyczą jedynie wyroków rozstrzygających w przedmiocie odpo-
wiedzialności karnej oskarżonego, nie mają zaś zastosowania gdy przed-
miotem postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu odwo-
ławczego jest inna kwestia (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Naj-
wyższego z dnia 7 maja 2001 r., III KZ 1/01 nie publ.).
Oczywistym wydaje się, że zaaprobowanie tego ostatniego stanowiska
oznaczałoby, w realiach niniejszej sprawy, przyjęcie iż strona - rodzic nie-
letniego, ma prawo wnieść kasację od wyroku sądu odwoławczego wyda-
nego w postępowaniu poprawczym, gdyż takim wyrokiem nie rozstrzyga
się przecież o odpowiedzialności karnej nieletniego, a jedynie o odpowie-
dzialności za popełniony przez nieletniego czyn karalny.
Do wniosku o przysługującym stronie prawie do wniesienia kasacji w ni-
niejszej sprawie, i to nie tylko w przypadku uchybień wymienionych w art.
439 k.p.k., należy dojść także podzielając wypowiedzi, które wskazują iż
art. 523 § 2 i 3 k.p.k. ogranicza regułę określoną w art. 519 zd. pierwsze
k.p.k., a zatem, że trzeba te przepisy interpretować we wzajemnym powią-
zaniu z uwzględnieniem także art. 520 k.p.k. (P. Hofmański, E. Sadzik, K.
Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, Suplement do tomu II. Komentarz
pod red. P. Hofmańskiego, Warszawa 2000, s. 103-104).
Otóż przyjęty w ustawie z dnia 28 października 1982 r. o postępowaniu w
sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228, ze zm.) model postępowania
odwoławczego jest rezultatem funkcjonowania dwóch trybów postępowań
rozpoznawczych przed sądem rodzinnym, a mianowicie postępowania po-
prawczego, opartego na przepisach k.p.k., oraz postępowania opiekuńczo-
wychowawczego opartego na przepisach k.p.c. O tym czy postępowanie
odwoławcze toczy się na podstawie przepisów k.p.c. czy k.p.k. decyduje,
zgodnie z treścią art. 59 § 1 upn, rodzaj zastosowanego wobec nieletniego
środka oraz żądanie (wniosek) zawarte w środku odwoławczym (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 1984 r., VI KZP 7/84, OSNKW
1984, z. 11-12, poz. 111, K. Gromek, Komentarz do ustawy o postępowa-
niu w sprawach nieletnich, Warszawa 2001 r., s. 326-329).
Nie budzi wątpliwości, iż od orzeczenia sądu drugiej instancji orzekającego
w stosunku do nieletniego środek wychowawczy kasacja jest dopuszczalna
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1998 r. II CKN
771/97, OSNC 1998, z. 10, poz. 168, postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 15 grudnia 1998 r. I CKN 939/97, Prok. i Pr. 1999, z. 11-12, poz. 37,,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1998 r., I CKN 195/98,
Prok. i Pr. 1999, z. 11-12, poz. 33). Czyli kasacja jest dopuszczalna jeżeli
postępowanie odwoławcze toczyło się na podstawie przepisów k.p.c., a
także, jeżeli toczyło się na podstawie przepisów k.p.k. a w drugiej instancji
nie uwzględniono apelacji zawierającej wniosek o orzeczenie środka po-
prawczego, lub uwzględniono apelację złożoną od orzeczenia mocą które-
go zastosowano środek poprawczy i zmieniono to orzeczenie przez zasto-
sowanie środka wychowawczego.
Brak jest zdaniem Sądu Najwyższego racji, które nakazywałyby przyjąć
bardzo restrykcyjną wykładnię art. 523 § 2 k.p.k., iż skoro w tym przepisie
jest mowa wyłącznie o wyrokach ,,skazujących na karę pozbawienia wolno-
ści bez warunkowego zawieszenia jej wykonania", a w postępowaniu to-
czącym się w niniejszej sprawie wobec nieletniego orzeczono środek po-
prawny, a nie taką karę, to tylko z tego względu kasacja nie jest, poza wy-
jątkami wymienionymi w art. 523 § 4 k.p.k., dopuszczalna. Taka formali-
styczna wykładnia wspomnianego przepisu, nie uwzględniałaby faktu, iż na
gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich umieszczenie w za-
kładzie poprawczym jest najsurowszym pozakarnym środkiem zapobiega-
nia i zwalczania przestępczości nieletnich. Byłoby zatem swoistym para-
doksem gdyby dokonując interpretacji przepisów o kasacji od orzeczeń
wydanych w sprawach nieletnich przyjąć, że kasacja przysługuje jedynie od
orzeczenia sądu drugiej instancji w przypadku orzeczenia środka wycho-
wawczego (stosuje się wówczas przepisy k.p.c.), zaś nie ma uprawnienia
do wniesienia kasacji strona, poza wyjątkiem z art. 523 § 4 pkt 1 k.p.k., gdy
zapadł prawomocny wyrok sądu drugiej instancji, mocą którego orzeczono,
bądź utrzymano w mocy, najsurowszy środek przewidziany w upn (umiesz-
czenie w zakładzie poprawczym).

Kierując się przedstawionym wyżej rozumowaniem Sąd Najwyższy
uznał, iż strony występujące w postępowaniu poprawczym mogą wnieść
kasację, w warunkach określonych w art. 520 k.p.k., od prawomocnego wy-
roku sądu odwoławczego, w razie orzeczenia wobec nieletniego środka
poprawczego - umieszczenia w zakładzie poprawczym, nie tylko z powodu
uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k., ale także podnosząc zarzut inne-
go rażącego naruszenia prawa jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na
treść prawomocnego orzeczenia.
Przechodząc do rozpoznania zarzutów z zażalenia należy stwierdzić,
iż nie można ich podzielić.
Powszechnie w orzecznictwie przyjmuje się, iż uregulowanie zawarte w art.
126 § 1 k.p.k. obowiązujące w kwestii przywrócenia terminu, wymaga ist-
nienia przyczyn usprawiedliwiających dokonanie przez stronę czynności
procesowej po upływie terminu. Do przyczyn tych powołany przepis zalicza
wystąpienie okoliczności ,,niezależnych" od strony, a więc takich, których
strona nie mogła usunąć i dokonać wymaganej przez prawo czynności we
właściwym czasie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca
1997 r., V KZ 28/97, Prok. i Pr. 1997, z. 6, poz. 9).
W doktrynie zauważa się, iż przywrócenie terminu nie nastąpi zarówno
wówczas gdy strona umyślnie nie dotrzymała terminu, jak i wówczas gdy
niezachowanie terminu jest wynikiem niedbalstwa albo lekkomyślności
strony (por. J. Grajewski, L. Paprzycki, Kodeks postępowania karnego z
komentarzem, Sopot 2000, s. 205).
W niniejszej sprawie jak trafnie wykazał Sąd Okręgowy w Z., w ob-
szernym uzasadnieniu postanowienia z dnia 20 marca 2001 r., nie możemy
w żadnym wypadku zasadnie mówić, iż ojciec nieletniego Sławomira N. z
niezależnych od siebie okoliczności uchybił (i to znacząco) terminowi zawi-
temu do złożenia wniosku o doręczenie mu odpisu wyroku wraz z uzasad-
nieniem w celu złożenia kasacji.