Postanowienie z dnia 5 grudnia 2001 r., I CZ 163/01

Do oceny dopuszczalności kasacji w sprawie o wznowienie
postępowania wszczętej przed wejściem w życie ustawy z dnia 24 maja 2000 r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie
rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48, poz.
554), w której objęte skargą postępowanie zakończyło się przed dniem 1 lipca
2000 r., stosuje się przepisy nowe.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi powoda Piotra K. o wznowienie
postępowania w sprawie z powództwa Piotra K. przeciwko Powszechnemu
Zakładowi Ubezpieczeń S.A. w W. o zapłatę i rentę - zakończonej prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dn. 4 czerwca 1996 r. po rozpoznaniu
na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 grudnia 2001 r., zażalenia skarżącego na
postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 czerwca 2001 r.
oddalił zażalenie.

Uzasadnienie

W dniu 27 grudnia 2000 r. powód Piotr K. wniósł do Sądu Apelacyjnego w
Warszawie skargę o wznowienie postępowania w sprawie przeciwko
Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń S.A. w W. o odszkodowanie w kwocie 10
000 i rentę w kwocie po 600 zł miesięcznie (obie kwoty po denominacji),
zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4
czerwca 1996 r., oddalającym rewizję powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w
Warszawie, którym powództwo zostało oddalone. Skarga zawierała wniosek o
ustanowienie adwokata z urzędu, który Sąd Apelacyjny oddalił postanowieniem z
dnia 15 lutego 2001 r. nie sporządzając jego uzasadnienia.
Postanowieniem z dnia 15 lutego 20001 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
jako spóźnioną, stosownie do art. 410 § 1 k.p.c. Wraz z doręczeniem w dniu 27
marca 2001 r. powód został pouczony o sposobie i terminie zaskarżenia, w związku
z tym w terminie otwartym dla złożenia zażalenia wystąpił z wnioskiem o
ustanowienie adwokata z urzędu i zwolnienie od opłat sądowych.
Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2001 r. Sad Apelacyjny wniosek ten oddalił.
W dniu 2 kwietnia 2001 r. powód złożył osobiście sporządzone zażalenie na
obydwa postanowienia z dnia 15 lutego 2001 r. Postanowieniem z dnia 20 kwietnia
2001 r. Sad Apelacyjny odrzucił zażalenie na postanowienie o odmowie zwolnienia
od kosztów nie sporządzając jego uzasadnienia, a postanowieniem z dnia 8
czerwca 2001 r. na podstawie art. 393-18 § 2 i 3 oraz art. 393-2 k.p.c. odrzucił
zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania z
powodu braku zdolności postulacyjnej po stronie skarżącego.
Powód
przez
ustanowionego
pełnomocnika
wniósł
zażalenie
na
postanowienie z dnia 8 czerwca 2001 r., w którym wniósł o jego uchylenie i nadanie
biegu sprawie ,,z uwagi na wyjątkową sytuację w sprawie" i fakt, że powód
wielokrotnie zwracał się do sądu o przyznanie mu adwokata z urzędu. W
uzasadnieniu podniósł, że wyrok, jaki zapadł w jego sprawie, jest nieważny ze
względu na niewyznaczenie powodowi w postępowaniu przed Sądem
Wojewódzkim pełnomocnika z urzędu na podstawie art. 101 § 3 k.r.o.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód domagał się wznowienia postępowania w sprawie zakończonej
prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego oddalającym jego rewizję, który
zapadł przed dniem 1 lipca 1996 r., w związku z czym w pierwszej kolejności
nasuwa się wątpliwość co do dopuszczalności z mocy ustawy zażalenia na
postanowienie tego Sądu z dnia 15 lutego 2001 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie
zakończonego nim postępowania, a w następstwie tego także odnośnie do
dopuszczalności rozpoznawanego zażalenia.
Istotnym źródłem rozbieżności poglądów doktryny i orzecznictwa w zakresie
ogólniejszego problemu dopuszczalności i sposobu zaskarżenia orzeczeń
wydanych w sprawie o wznowienie postępowania jest spór o charakter prawny
skargi o wznowienie postępowania. Spośród dwóch zasadniczych poglądów, jakie
się zarysowały, jeden głosi, że skarga o wznowienie postępowania jest środkiem
prawnym inicjującym nowe postępowanie, mające własny przedmiot, a co za tym
idzie powinna być traktowana na równi z pozwem (uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 20 lutego 1937 r., C III 1301/35, Zb.Urz. 1937, poz. 121 oraz postanowienia
Sadu Najwyższego z dnia 16 marca 1967 r., III CZP 1/67, OSNC 1967, nr 7-8, poz.
148 i z dnia 8 maja 1968 r., III CZP 38/68, nie publ.) Akceptacja tego poglądu i
przyjęcie, że mamy do czynienia z nowym postępowaniem pierwszoinstancyjnym,
także gdy toczy się ono w sądzie, który orzekł w sprawie zakończonej
prawomocnym orzeczeniem jako sąd drugiej instancji, prowadziłaby w obecnym
stanie prawnym, po zmianie przepisów kodeksu postępowania cywilnego ustawą z
dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o
zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48,
poz. 554), do wniosku, że na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie
wydane przez sąd, który w sprawie prawomocnie zakończonej orzekał w drugiej
instancji, w świetle art. 392 k.p.c. nie przysługuje kasacja, zaś na podstawie art.
393-18 § 2 k.p.c. nie przysługuje również zażalenie do Sądu Najwyższego.
Według drugiego, dominującego poglądu, który z odwołaniem się do
wspierającej je argumentacji podziela Sąd Najwyższy w obecnym składzie, skarga
o wznowienie postępowania ze względu na cel w postaci obalenia orzeczenia i
funkcję kontrolną jego prawidłowości, jest środkiem zaskarżenia wyroku
(postanowienia merytorycznego) realizującym się poza tokiem instancji, a sąd
rozpoznający skargę o wznowienie postępowania działa jako sąd drugiej instancji
(orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1937 r., C II 3278/36, Zb.Urz.
1938, poz. 252, uchwała Sadu Najwyższego z dnia 13 września 1967 r., III CZP
60/67, OSNC 1968, nr 3, poz. 37 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2000 r., III CZ 173/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 144). Postanowienie o
odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, kończące postępowanie w sprawie,
wydane przez sąd, który orzekał w sprawie prawomocnie zakończonej w drugiej
instancji, podlega więc na podstawie art. 393-18 § 2 k.p.c. zaskarżeniu zażaleniem.
Jest ono dopuszczalne tylko w sprawach, w których przysługuje kasacja. Skoro, jak
zostało to wskazane, postępowanie ze skargi o wznowienie postępowania stanowi
kontynuację dotychczasowego postępowania na zasadach podstaw skargi
określonych w art. 399 i nast. k.p.c. i prowadzi do rozpoznania tego samego sporu,
punktem odniesienia dla oceny "kasacyjności" sprawy ze skargi o wznowienie
postępowania w ramach art. 393-18 k.p.c. musi być sprawa, której dotyczy skarga
(tak również Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 26 stycznia 2000 r., III CZ
173/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 144 oraz z dnia 28 kwietnia 2000 r., II CZ 27/00,
nie publ.)
Wyrok Sądu Apelacyjnego kończący postępowanie w niniejszej sprawie został
wydany przed dniem 1 lipca 1996 r., zatem zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego... (Dz.U. Nr 43, poz.
189) nie podlegał zaskarżeniu kasacją. Z kolei, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia
24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego..., do złożenia
środków zaskarżenia - obejmującego ich dopuszczalność - od orzeczeń wydanych
przed dniem 1 lipca 2000 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Przy jego
zastosowaniu do wniesionej w przedmiotowej sprawie skargi o wznowienie
postępowania "niekasacyjność" sprawy, której skarga dotyczy, wyłączałaby, ze
względu na treść art. 393-18 § k.p.c., dopuszczalność zażalenia na postanowienie o
jej odrzuceniu. Zważyć jednak należy, że przepis art. 5 ust. 2 powołanej ustawy,
zawierający wyjątek od zawartej w jego ust. 1 zasady bezpośredniego działania
nowej ustawy, ustanawia go na rzecz zasady instancyjności (stadialności) i ma na
celu utrzymanie w ramach instancji jednolitości przepisów procesowych w sytuacji
ich zmiany po wydaniu orzeczenia, od którego ma być wniesiony środek
zaskarżenia. Jako przepis wyjątkowy nie podlega wykładni rozszerzającej; zarówno
jego brzmienie, jak i cel zawartego w nim unormowania sprzeciwiają się uznaniu, że
znajduje on zastosowanie do skargi o wznowienie postępowania, będącej środkiem
zaskarżenia orzeczenia poza tokiem instancji.
Poczynione rozważania prowadzą do wniosku, że do oceny dopuszczalności
kasacji w sprawie o wznowienie postępowania wszczętej po dniu 30 czerwca
2000 r., w której objęte skargą postępowanie zakończyło się przed dniem 1 lipca
2000 r., stosuje się przepisy obowiązujące od tej daty (zob. również postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2001 r., V CZ 79/01 nie publ.). Według tych
przepisów (art. 392-1 § 1 k.p.c. a contrario), w sprawie o prawa majątkowe kasacja
przysługuje, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest niższa niż 10 000 zł.
Przesądza to zarazem o uznaniu za dopuszczalne z mocy ustawy zażalenia na
postanowienie o odrzuceniu skargi wydane przez sąd drugiej instancji, a w
konsekwencji także rozpoznawanego zażalenia.
Zażalenie jest jednak nieuzasadnione. Wprowadzony ustawą z dnia 24 maja
2000 r. wymóg sporządzenia zażalenia przez pełnomocnika będącego adwokatem
lub radcą prawnym (art. 393-18 § 3 k.p.c. w związku z art. 393-2 § 1 k.p.c.),
doznający wyjątków określonych w art. 393-2 § 2, które w sprawie niniejszej nie
zachodzą, ma charakter bezwzględny. Jego niedotrzymanie, niezależnie od
przyczyny, która do tego doprowadziła, powoduje uznanie zażalenia za
niedopuszczalne i skutkuje jego odrzuceniem. Nieuzasadnione w ocenie
skarżącego oddalenie wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu nie może więc
stanowić podstawy uznania, że odrzucenie wniesionego osobiście przez niego
zażalenia jest nieprawidłowe. Ewentualny brak winy w niedokonaniu przez stronę w
terminie czynności procesowej stanowić może natomiast przesłankę przywrócenia
terminu do jej dokonania.
Z powyższych względów zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 385
k.p.c. w z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 393-18 § 3 k.p.c.