Postanowienie z dnia 16 października 2002 r., IV CKN 424/01

Odmowa sporządzenia kasacji przez pełnomocnika ustanowionego przez
sąd nie jest okolicznością uzasadniającą przywrócenie terminu do jej
wniesienia.

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sędzia SN Zbigniew Strus (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Małgorzaty L. przeciwko
Waldemarowi L., Kazimierzowi J., Felicji J. o ustalenie nieważności umowy i
uchylenie się od skutków prawnych, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu niejawnym w dniu 16 października 2002 r., kasacji powódki od wyroku
Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 20 marca 2001 r.
odrzucił kasację.

Uzasadnienie

W sprawie o podział majątku wspólnego Małgorzata L. zawarła ugodę z
Waldemarem L., w wyniku której spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego przypadło uczestnikowi postępowania, a wnioskodawczyni otrzymała
spłatę w wysokości 12 000 zł. Do zapłaty doszło, gdy W. L. sprzedał spółdzielcze
prawo do lokalu. Postanowienie o umorzeniu postępowania zostało uchylone przez
Sąd Okręgowy na skutek zażalenia wniesionego przez wnioskodawczynię po
przywróceniu terminu do zaskarżenia. Następnie powódka wystąpiła z powództwem
o uznanie umowy sprzedaży za nieważną oraz o uchylenie się od skutków
prawnych ugody sądowej. Sąd Rejonowy w Białogardzie oddalił to powództwo, a
Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 20 marca 2001 r. oddalił apelację
powódki.
Małgorzata L. złożyła wniosek o ustanowienie adwokata z urzędu,
uwzględniony przez Sąd drugiej instancji postanowieniem z 21 maja 2001 r.
Wyznaczony przez Okręgową Radę Adwokacką adwokat Tomasz M. w otwartym
terminie zaskarżenia zawiadomił Sąd Okręgowy w dniu 2 lipca 2001 r., że po
dokładnej analizie sprawy stwierdził brak podstaw do wniesienia kasacji.
W piśmie umotywował swoje stanowisko oraz zażądał przyznania kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej, na którą składa się dwukrotne przeglądanie akt
sprawy, wysłuchanie stanowiska reprezentowanego przez powódkę, zapoznanie się
ze stosownymi przepisami i orzecznictwem oraz opracowanie opinii prawnej,
uzasadniającej stanowisko pełnomocnika.
Wniosek ten nie został rozpoznany przez Sąd drugiej instancji.
Po upływie terminu do wniesienia kasacji wpłynął do Sądu drugiej instancji
wniosek adwokata Stanisława L. o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji od
wymienionego wyroku Sądu Okręgowego. Adwokat zawiadamiał, że Dziekan
Okręgowej Rady Adwokackiej na wniosek dotychczasowych pełnomocników
(rodziców powódki), po stwierdzeniu przez adwokata Tomasza M. braku podstaw
do wniesienia kasacji, wyznaczył go pełnomocnikiem w tej sprawie.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 lipca 2001 r. uwzględnił wniosek o
przywrócenie terminu i przedstawił kasację Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 21 września 2000 r., III CZP 14/00
(OSNC 2001, nr 2, poz. 21) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że adwokat ustanowiony dla
strony przez sąd może odmówić sporządzenia kasacji, jeżeli byłaby ona
niedopuszczalna lub oczywiście bezzasadna. W uzasadnieniu wskazano, że pomoc
prawna udzielana stronie zwolnionej od kosztów przez ustanowionego dla niej
adwokata, po wydaniu w sprawie orzeczenia przez sąd drugiej instancji, nie może
się sprowadzać do bezwzględnego obowiązku sporządzenia kasacji, jeśli tylko
strona wyrazi takie żądanie. Odmienny pogląd, wyrażany poprzednio przez Sąd
Najwyższy orzekający w składach zwykłych, byłby zaprzeczeniem ustawowo
wyrażonego zaufania do poziomu fachowego przedstawicieli obu korporacji i
nakazaniem im ograniczenia wykorzystania wiedzy zawodowej do umiejętności
sporządzenia we właściwej formie pisma zawierającego zarzuty strony. Poza tym,
sam cel instytucji kasacji, jak i obowiązku zastępowania strony m. in. przez
adwokata, nie mógłby być wówczas z samego założenia spełniony, taka kasacja
bowiem dawałaby stronie jedynie złudzenie jej skuteczności; z reguły musiałaby być
odrzucona względnie oddalona.
Przesłanki te doprowadziły skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego do
wniosku, że odmowa z przyczyn merytorycznych sporządzenia kasacji przez
adwokata ustanowionego dla strony korzystającej ze zwolnienia od kosztów
sądowych oznacza udzielenie pomocy prawnej, oraz do dalszego wniosku, że w
postępowaniu cywilnym brak w obecnym stanie prawnym bezpośredniej możliwości
skontrolowania przez sąd zasadności odmowy sporządzenia kasacji.
Skład powiększony Sądu Najwyższego nie rozważał w szerszym zakresie
skutków odmowy sporządzenia kasacji przez wyznaczonego adwokata dla biegu
terminu określonego w art. 3934 k.p.c., poprzestając na sugestii, że strona dla której
adwokat został wyznaczony, mogłaby zwrócić się z wątpliwościami co do
zasadności odmowy sporządzenia kasacji do właściwej rady adwokackiej i nie
można wyłączyć, że w razie podzielenia zastrzeżeń strony, rada adwokacka
mogłaby wyznaczyć innego adwokata, ten zaś - ewentualnie - wnosić o
przywrócenie terminu do wniesienia kasacji, jeżeli znalazłby uzasadnione podstawy
jej sporządzenia (art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o
adwokaturze, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.).
Sąd Najwyższy rozpoznający sprawę podziela stanowisko zawarte implicite w
przytoczonym wyżej zdaniu, że odmowa sporządzenia kasacji przez adwokata
wyznaczonego przez sąd nie wpływa bezpośrednio na bieg terminu do jej
wniesienia, terminy procesowe zawite są bowiem terminami ciągłymi i wobec braku
przepisów szczególnych nie ma podstaw do przyjęcia zawieszenia lub przerwania
tego biegu ze względu na postawę pełnomocnika wyznaczonego.
Stosownie do art. 363 § 1 k.p.c., orzeczenie, co do którego nie przysługuje
środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia, staje się prawomocne.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy oznacza to prawomocność wyroku Sądu
Okręgowego z upływem dnia 5 lipca 2001 r., co przyznawała strona powodowa we
wniosku drugiego pełnomocnika. Nie trzeba uzasadniać, że podjęcie przez
Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej decyzji w trybie określonym w art. 28 ust. 1
Prawa o adwokaturze, tj. wyznaczenia następnego pełnomocnika, nie miało wpływu
na prawomocność wyroku.
Terminy zaskarżania orzeczeń sądowych mają istotne znaczenie dla toku
sprawy ze względu na stabilizującą rolę stanu prawnego kwestionowanego przez
wszczęcie sporu przed sądem. Dopuszczając możliwość wzruszania tego stanu,
ustawa określa szczegółowo jej przesłanki. Przywrócenie terminu wymaga, zgodnie
z art. 168 § 1 k.p.c. i jednolitym orzecznictwem, braku winy strony oraz jej
pełnomocnika. Uwzględniając stwierdzenia wykazujące, że podjęta odpowiedzialnie
odmowa wniesienia kasacji ze względu na jej oczywistą bezzasadność jest
równoznaczna ze spełnieniem obowiązku udzielenia pomocy prawnej stronie, nie
sposób rozpatrywać upływu terminu w aspekcie braku winy. W takiej sytuacji
powoływanie się kolejnego pełnomocnika na przymus adwokacki jako okoliczność
usprawiedliwiającą brak winy strony jest bezskuteczne. Sporządzenie kasacji jest
czynnością procesową wymagającą wiedzy, doświadczenia i niejednokrotnie dużej
ilości czasu, dlatego ustawa przewiduje termin jednego miesiąca. Decyzja
pełnomocnika, zarówno ustanowionego z wyboru, jak i z urzędu, może być zatem
podjęta w końcowym okresie biegu terminu. Nie sposób w takiej sytuacji przyjąć
zapatrywania, że odmowa sporządzenia kasacji jest okolicznością uzasadniającą
obligatoryjne przywrócenie terminu. Ewentualny wniosek w tym przedmiocie
wymaga indywidualnej oceny, a ponieważ pełnomocnik wnoszący kasację żadnych
innych okoliczności nie przedstawił, należy uznać, że postanowienie Sądu
Okręgowego o przywróceniu terminu zostało wydane bez należytej podstawy
prawnej, co prowadzi do odrzucenia kasacji.