Na rynku pracy często dochodzi do sytuacji, w których pracownik zatrudniony w jednej firmie, otrzymuje propozycję zatrudnienia w innej firmie; zwykle otrzymując propozycję lepszych warunków pracy i płacy (np. wyższe stanowisko, lepsze wynagrodzenie).
Z reguły wiąże się to z rozwiązaniem wiążącej go umowy o pracę. W takiej sytuacji często pojawiają się wątpliwości, jak zabezpieczyć się na wypadek, gdyby nowy pracodawca chciał wycofać się z zaproponowanych warunków. Rozwiązaniem może być podpisanie przedwstępnej umowy o pracę.
W umowie przedwstępnej jedna albo obie strony zobowiązują się wzajemnie do zawarcia ze sobą w przyszłości innej umowy, zwanej umową przyrzeczoną. W tym wypadku będzie to właściwa umowa o pracę. W doktrynie przyjmuje się, że umowa przedwstępna zawierana jest w sytuacjach, gdy jej strony, z uwagi na istniejące przeszkody nie mogą zawrzeć od razu umowy przyrzeczonej. Jako przykład takiej sytuacji w prawie pracy można wskazać wciąż obowiązującą umowę o pracę z obecnym pracodawcą i związane z tym obowiązki pracownika.
Dopuszczalność zawarcia przedwstępnej umowy o pracę
Umowa przedwstępna nie jest uregulowana Kodeksie pracy. Przepisy mówiące o niej można znaleźć jednakże w Kodeksie cywilnym. Nie oznacza to jednak, że umowa taka nie może zostać zawarta na gruncie stosunku pracy. Na mocy bowiem art. 300 k.p., w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy
[
Pracodawca ma prawo zakazać ujawniania wysokości pensji ]( http://prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/pracodawca;ma;prawo;zakazac;ujawniania;wysokosci;pensji,255,0,620031.html )
Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Kwestia ta była już rozważana przez Sąd Najwyższy, który stwierdził między innymi, że dopuszczalne jest zawarcie umowy, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia umowy o pracę.
Co więcej, Sąd Najwyższy nie dopatruje się sprzeczności z zasadami prawa pracy w zawarciu przedwstępnej umowy o pracę. Przeciwnie, uznaje jej zgodność z tymi zasadami, bowiem omawiana umowa realizuje podstawowe funkcje prawa pracy - organizacyjną i ochronną - przez to, że z jednej strony zabezpiecza i zapewnia zakładowi pracy w wyniku umowy przedwstępnej potrzebną siłę roboczą, a z drugiej - zabezpiecza i zapewnia pracownikowi w przyszłości pożądane zatrudnienie (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 21 czerwca 1972 r., sygn. III PZP 13/72).
Treść umowy przedwstępnej, czyli istotne postanowienia umowy przyrzeczonej
Zgodnie z regulacją kodeksową, umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej (art. 389 k.c.). W przypadku umowy o pracę będą to postanowienia określające strony umowy ( imię i nazwisko przyszłego pracownika oraz miejsce jego zamieszkania, nazwę oraz adres siedziby pracodawcy), rodzaj umowy (np. na okres próbny, na czas określony) oraz warunki pracy i płacy (w szczególności rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie wraz ze wskazaniem wszystkich jego składników, wymiar czasu pracy). Istotne postanowienia właściwej umowy o pracę wynikają z regulacji art. 29 k.p., który wskazuje, co dokładnie powinna określać umowa o pracę.
Nie zawarcie w umowie przedwstępnej istotnych postanowień umowy właściwej skutkuje tym, że umowa przedwstępna, która nie określa elementów istotnych umowy przyrzeczonej jest nieważna, ponieważ nie można określić przedmiotu świadczenia, tj. wskazać dokładnie kto, gdzie i u kogo będzie wykonywał pracę oraz na jakich warunkach. Przykładowo, nieważna będzie przedwstępna umowa o pracę, w której strony nie określą m.in. rodzaju pracy, miejsca wykonywania pracy, wynagrodzenia.
Forma umowy przedwstępnej – pisemnie czy ustnie?
Umowę o pracę zawiera się w formie pisemnej. Jednakże umowa przedwstępna może zostać zawarta w dowolnej formie, nie ma bowiem przepisu, który określałby konkretną formę dla takiej umowy. Oznacza to, że nawet ustna umowa przedwstępna będzie ważna, o ile nie będzie naruszała powyżej wskazanych warunków.
[
Z czego składa się wynagrodzenie urlopowe? ]( http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/z;czego;sklada;sie;wynagrodzenie;urlopowe,94,0,532574.html )Należy jednak podkreślić, że forma umowy przedwstępnej może mieć znaczenie przy określaniu roszczeń przysługujących uprawnionemu względem strony, która uchyla się od zawarcia właściwej umowy o pracę. Wyróżnia się tutaj tzw. skutek mocniejszy oraz słabszy (art. 390 k.c.).
Jeśli umowa przedwstępna zawarta jest w formie wymaganej dla umowy właściwej, czyli np. pisemnie, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej (tzw. skutek mocniejszy). Oznacza to, że w przypadku zawarcia przedwstępnej umowy o pracy w formie pisemnej, strona uprawniona może żądać zawarcia właściwej umowy o pracę. Trzeba jednak podkreślić, że uprawnienie do żądania zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę przysługuje wyłącznie pracownikowi. Pracodawca może dochodzić od pracownika wyłącznie odszkodowania.
Jeżeli natomiast umowa przedwstępna zawarta jest w innej formie, to strona uprawniona może dochodzić jedynie naprawienia szkody, którą poniosła w wyniku tego, że liczyła na zawarcie właściwej umowy o pracę (tzw. skutek słabszy). Sąd Najwyższy przyjmuje, że w razie odmowy zawarcia przez pracodawcę właściwej umowy o pracę na czas nieokreślony wysokość odszkodowania nie powinna w zasadzie przekraczać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę na stanowisku, o którym mówi umowa (por. uchwała z 22 kwietnia 1977 r., I PZP 5/77). Nie ulega jednak wątpliwości, że strony mogą odmiennie określić w umowie przedwstępnej zakres odszkodowania, np. na sumę wyższą.
Termin – kiedy zawrzeć umowę przyrzeczoną?
Artykuł 389 § 2 k.c. przyjmuje dwa sposoby określenia terminu zawarcia umowy właściwej – w umowie przedwstępnej lub w oświadczeniu złożonym po zawarciu umowy przedwstępnej przez jedną ze stron.
Brak określenia terminu zawarcia umowy właściwej w umowie przedwstępnej nie rodzi żadnych negatywnych konsekwencji. W takiej sytuacji, strona, która chce zawrzeć umowę właściwą wyznacza drugiej stronie _ odpowiedni _ termin na zawarcie tej umowy. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, przyjmuje się – zgodnie z zasadą pierwszeństwa – że wiążący jest termin wyznaczony przez tę stronę, która pierwsza złożyła swoje oświadczenie. Jeżeli więc pracownik jako pierwszy wskaże datę zatrudnienia, termin ten będzie wiążący dla pracodawcy.
Trzeba jednak zaznaczyć, że jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej żadna ze stron nie wyznaczyła terminu zawarcia właściwej umowy o pracę, ani pracownik ani pracodawca nie będą mogli żądać jej zawarcia.
Co istotne, wynikające z umowy przedwstępnej roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej lub o naprawienie szkody przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta, tak więc po tym terminie nie można ich już skutecznie dochodzić.
Należy również pamiętać, że po zawarciu umowy właściwej wiążące dla stron są postanowienia jedynie tej umowy. Oznacza to, że pracownik nie może powoływać się w czasie trwania stosunku pracy na postanowienia umowy przedwstępnej.
Autorka jest prawnikiem w kancelarii MPiW, specjalistką prawa pracy