Izolatki w poprawczakach niekonstytucyjne - uważa Rzecznik Praw Obywatelskich

Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, aby Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis o izolowaniu nieletnich w oddzielnym pomieszczeniu lub izbie przejściowej zakładu poprawczego czy schroniska dla nieletnich poparli Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Dziecka.

Za zgodnością z konstytucją zaskarżonego przepisu optuje wiceminister sprawiedliwości Michał Królikowski. W 2013 r. zastępca RPO Stanisław Trociuk wniósł o uznanie niekonstytucyjności rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 200l r. ws. zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich. Przyznaje ono dyrektorom tych placówek - ze względu na _ potrzebę zachowania w nich porządku i bezpieczeństwa _ - prawo izolowania w oddzielnym pomieszczeniu mieszkalnym lub izbie przejściowej nieletniego na _ czas określony _ (bez jego sprecyzowania).

Według RPO rozporządzenie wydano sprzecznie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich, bo nie upoważniała ona do wydania przepisów o izolacji, a jedynie do określenia rodzajów oraz organizacji schronisk i zakładów. - _ Regulacje poszerzające ramy odebranej uprzednio wolności osobistej w istocie określają aktualne granice pozbawienia lub ograniczenia tej wolności, a zatem muszą mieć wyraźne umocowanie w ustawie _ - uważa zastępca RPO.

Ustawa w ogóle nie przewiduje izolowania nieletnich ze względu na _ potrzebę zachowania porządku i bezpieczeństwa _ - argumentuje Trociuk. Przewiduje ona tylko jedną formę izolowania - umieszczania nieletnich w izbie izolacyjnej - i to wyłącznie jeśli ma to służyć _ odparciu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność _; pobyt taki nie może być dłuższy niż 48 godz.

Trociuk pisał, że jedne placówki przyjęły, iż w oddzielnym pomieszczeniu można umieścić nieletniego ze względów _ wychowawczych _, np. w celu _ wyciszenia napięć emocjonalnych _. Inne uznają to za _ środek dyscyplinarny _, stosowany np. przy agresji czy przemocy wobec kolegi, planowaniu ucieczki, paleniu papierosów, nawoływaniu do buntu. _ Wychowanek mógł zostać umieszczony w oddzielnym pomieszczeniu mieszkalnym za każde naruszenie regulaminu _ - dodał Trociuk.

Jego zdaniem długotrwała izolacja jest niedopuszczalna, gdyż nie ma walorów wychowawczych, a może negatywnie wpływać na nieletniego. Według Trociuka kumulacja dolegliwości wobec przebywających w jednoosobowych izbach przejściowych była tak znaczna, że _ nosiła cechy nieludzkiego i poniżającego traktowania _. Np. izolowani w zakładzie w Białymstoku przed otrzymaniem śniadania, w ramach tzw. porannej rozgrzewki, musieli wykonywać przed strażnikiem 20 pompek i 20 przysiadów.

W ocenie Trociuka porządek i bezpieczeństwo zapewnią inne przepisy, np. o środkach przymusu bezpośredniego. Podkreślił, że przepisy rozporządzenia są bardziej rygorystyczne w stosunku do nieletnich niż normy wobec dorosłych odbywających kary pozbawienia wolności.

Wątpliwości RPO są uzasadnione, bo dyrektorzy placówek mają w zasadzie pełną dowolność co do izolowania nieletnich - uznał zastępca Prokuratora Generalnego Robert Hernand. Dodał, że elementarnym warunkiem konstytucyjności rozporządzenia jest jego zgodność z ustawą, która reguluje przedmiot rozporządzenia, a nie może ono wkraczać w materie ustawowe nią nieuregulowane.

_ - Fakt umieszczenia przez sąd rodzinny nieletniego w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich oznacza istotne ograniczenie możliwości przemieszczania się tegoż nieletniego i wyklucza możliwość wyboru przez niego miejsca pobytu, w żadnym wypadku nie może być jednak utożsamiany z pobawieniem wszelkich praw i wolności konstytucyjnych _ - dodał Hernand.

Wniosek RPO poparł RPD Marek Michalak, który ponadto wniósł o uznanie, że rozporządzenie jest niezgodne także z Konwencją ONZ o Prawach Dziecka z 1989 r. Stanowi ona m.in., by _ żadne dziecko nie zostało pozbawione wolności w sposób bezprawny lub arbitralny _, a _ aresztowanie, zatrzymanie lub uwięzienie dziecka powinno być zgodne z prawem i może być zastosowane jedynie jako środek ostateczny i na możliwie najkrótszy czas _. Michalak podkreśla przykłady izolowania nieletnich jako środka _ doraźnej reakcji wychowawczej, a nie jako środka ostatecznego _.

Według wiceministra sprawiedliwości Michała Królikowskiego nie można uznać, by kwestionowane przepisy naruszały normy konstytucyjne, bo inaczej _ ocenę zgodności rozporządzenia z ustawą można byłoby przeprowadzać właściwie jedynie w płaszczyźnie formalnej _.

_ - Niewątpliwie umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym lub schronisku odpowiada pojęciu pozbawienia wolności, ale już odpowiedź na pytanie, czy poprzez umieszczenie nieletniego w oddzielnym pomieszczeniu mieszkalnym lub izbie przejściowej mamy do czynienia z kolejnym, w pewnym sensie wtórnym ograniczeniem wolności, bądź nawet jej pozbawieniem, nie wydaje się wbrew twierdzeniom wnioskodawcy oczywista _ - dodał.

Królikowski ocenił, że RPO wywodzi represyjność izolacji z _ oceny zdarzeń, które były przedmiotem jego badania _. - _ Wydaje się jednak, że należy traktować je w kategoriach niewłaściwego zastosowania przepisów prawa w pewnej liczbie przypadków, nie zaś w kategoriach stałej i utrwalonej interpretacji tych przepisów _ - dodał.

Zaznaczył, że sam RPO przyznał, iż przyczyny izolowania były zróżnicowane, np. wynikały z potrzeby odseparowania nieletniego dla wyjaśnienia zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu. _ - Czy w tego rodzaju sytuacji możemy zatem mówić o represyjnym, dyscyplinującym ograniczeniu wolności, czy też mamy do czynienia z czynnością techniczną i porządkową? _ - pyta Królikowski.

Trybunał Konstytucyjny nie wyznaczył na razie terminu rozprawy.