W świetle ustawy o działalności leczniczej z 15 kwietnia 2011 r. podmiotem leczniczym może być każdy przedsiębiorca. Oznacza to, że działalność leczniczą prowadzić można zarówno w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, w formie spółki cywilnej, jak i w formie spółki handlowej poddanej regulacji Kodeksu spółek handlowych. W konsekwencji, podmiot leczniczy, jak każdy podmiot gospodarczy, może podlegać zmianom organizacyjnym i formalno-prawnym, a w tym przekształceniom, czy połączeniom. Wobec tego, istotnym zagadnieniem, które należy poddać analizie jest wpływ wymienionych zmian w działalności podmiotów leczniczych na zawarte z Narodowym Funduszem Zdrowia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Jak już wyżej wspomniano, podmiotem leczniczym może być każdy przedsiębiorca. Na podstawie art. 5 ust. 1 i 2 ustawy o działalności leczniczej, lekarze i pielęgniarki mogą wykonywać swój zawód w ramach działalności leczniczej na zasadach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych, po wpisaniu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Działalność lecznicza lekarzy może być wykonywana w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, najczęściej w postaci indywidualnej praktyki lekarskiej, bądź w formie spółki cywilnej, jawnej lub partnerskiej jako grupowa praktyka lekarska. Przy czym, wykonywanie zawodu w ramach praktyki zawodowej nie jest prowadzeniem podmiotu leczniczego.
Wykonywanie zawodu w formie indywidualnej praktyki lekarskiej polega na prowadzeniu działalności gospodarczej jako osoba fizyczna zarejestrowana w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Działający w ten sposób lekarze mogą w przyszłości podjąć decyzję o zawarciu umowy spółki cywilnej, regulowanej przepisami art. 860-875 Kodeksu cywilnego, bądź o założeniu spółki handlowej: jawnej lub partnerskiej.
Podkreślić należy, że wybór formy prawnej prowadzonej działalności leczniczej może zmieniać się w trakcie funkcjonowania na rynku. Co więcej zmiany podstaw formalno-prawnych mogą następować w trakcie realizowanych kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Powstają wówczas liczne pytania, a mianowicie czy umowy te obowiązują pomiędzy NFZ a nowopowstałymi podmiotami gospodarczymi na takich samych zasadach i z mocy samego prawa, czy konieczne jest zawarcie aneksów, bądź potwierdzenie kontynuacji współpracy. Czy umowy te wygasają lub ulegają rozwiązaniu z chwilą zmiany formy prawnej? Co więcej, pojawia się wątpliwość czy można przenieść na inny podmiot leczniczy prawa i obowiązki wynikające z tej umowy, jeżeli zadecydujemy np. o rozwiązaniu spółki czy w jakikolwiek inny sposób o zakończeniu działalności.
Nie ulega wątpliwości, że zmiany formalno-prawne w podmiocie leczniczym mają istotne znaczenie dla kontraktów zawartych z NFZ. Rozważmy dwie pojawiające się w praktyce sytuacje odnoszące się głównie do podmiotów realizujących ambulatoryjne świadczenia zdrowotne:
- jeden podmiot leczniczy przekształca się w drugi podmiot leczniczy (spółka cywilna w spółkę jawną, spółka jawna w spółkę partnerską lub odwrotnie), a więc powstały na skutek przekształcenia podmiot leczniczy jest następcą prawnym poprzedniego podmiotu (sukcesja uniwersalna);
- jeden podmiot leczniczy wygasza swoją działalność i przenosi na drugi podmiot leczniczy pewien zakres praw i obowiązków, a więc nie zachodzi tutaj następstwo prawne (sukcesja syngularna).
W pierwszej sytuacji, w stosunku do przekształceń zachodzących pomiędzy spółką jawną a partnerską, zasadnicze zastosowanie znajdzie art. 553 § 1 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej. Spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja administracyjna stanowi inaczej (art. 553 § 2 K.s.h.). Wspólnicy spółki przekształcanej uczestniczący w przekształceniu stają się z dniem przekształcenia wspólnikami spółki przekształconej (art. 553 § 3 K.s.h.).
Podobnie do powyższej sytuacji uregulowano skutki przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną w trybie art. 26 § 4-6 K.s.h. W myśl art. 26 § 5, spółce jawnej powstałej z przekształcenia spółki cywilnej przysługują wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników; przepisy art. 553 § 2-3 K.s.h. (przytoczone powyżej) stosuje się odpowiednio.
Jednakże, ustawodawca dostrzegając specyfikę umów zawieranych z NFZ, nałożył na podmioty lecznicze zmieniające podstawy formalno-prawne prowadzonej działalności dodatkowy obowiązek na mocy § 34 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z 8 września 2015 r. Przepis ten stanowi, że jeżeli podmiot leczniczy zamierza poddać się określonym zmianom formalno-prawnym, mającym wpływ na sposób realizacji umowy z NFZ, to jest on zobowiązany do pisemnego poinformowania o tym zamiarze dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ, nie później niż 30 dni przed ich dokonaniem.
Jak wynika z powyższego, przekształcenie się spółki cywilnej w spółkę jawną, spółki jawnej w spółkę partnerską i odwrotnie, bądź dokonanie innych zmian formalno-prawnych podmiotu leczniczego, które jednak nie wiążą się z jego rozwiązaniem i zakładają ciągłość działalności leczniczej, nie stanowi samoistnej podstawy do rozwiązania umowy z NFZ, a także nie powodują żadnego innego skutku, a w tym wygaśnięcia tej umowy. Nowoutworzony (nowoprzekształcony) podmiot leczniczy, po spełnieniu obowiązku informacyjnego wobec dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ, ma prawo i obowiązek wykonywać zawartą umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej na dotychczasowych zasadach.
Inaczej przedstawia się druga sytuacja, w której podmiot leczniczy wygasza swoją działalność, a określony zakres przysługujących mu praw i obowiązków zostaje przeniesiony na inny podmiot.
Przede wszystkim, w myśl art. 155 ust. 5 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 27 sierpnia 2004 r., jeżeli umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie stanowi inaczej, przeniesienie na osobę trzecią praw i obowiązków wynikających z umowy wymaga pisemnej zgody dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ. Zanim więc zwrócimy się o taką pisemną zgodę, należy w pierwszej kolejności zbadać dokładnie treść zawartej umowy. Należy liczyć się oczywiście z ryzykiem, że dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ nie wyrazi zgody na przeniesienie praw i obowiązków. Decyzja ta pozostaje w granicach uznania administracyjnego dyrektora o.w. NFZ.
Ponadto, o zamiarze rozwiązania, likwidacji lub zaprzestania działalności świadczeniodawca niezwłocznie powinien poinformować dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ w trybie § 34 ust. 2 wyżej wymienionego rozporządzenia Ministra Zdrowia.
Na sam koniec, stwierdzić należy, że reorganizacja podmiotu leczniczego, dokonywanie zmian podstaw formalno-prawnych prowadzonej działalności, a w tym także wygaszanie jednych podmiotów i przenoszenie ich mienia na inne podmioty, może w praktyce powodować utrudnienia w zachowaniu ciągłości udzielania świadczeń zdrowotnych i sprawowania opieki nad pacjentami. Okoliczność tą należy oceniać w dwóch wymiarach: w wymiarze obowiązków wynikających z kontraktów z NFZ i w wymiarze zadbania o dobro pacjenta.
Po pierwsze, należy więc pamiętać, że jakakolwiek przerwa w udzielaniu świadczeń zdrowotnych stanowi podstawę do jednostronnego rozwiązania przez NFZ umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej na mocy § 36 ust. 1 pkt 6 ww. rozporządzenia. Natomiast, zaprzestanie prowadzenia działalności leczniczej, czy wręcz ustanie bytu prawnego świadczeniodawcy skutkuje wygaśnięciem umowy (§ 38 pkt 1 rozporządzenia).
Po drugie, w myśl art. 38 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, w przypadku odstąpienia od leczenia pacjenta, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić go o tym lub jego przedstawiciela ustawowego, bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, powinien uzyskać zgodę przełożonego na odstąpienie od leczenia (art. 38 ust. 3 ww. ustawy). W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej (art. 38 ust. 4 ww. ustawy). Podobna regulacja zawarta została w art. 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Pamiętać należy jeszcze o art. 20 KEL, zgodnie z którym lekarz podejmujący się opieki nad chorym powinien starać się zapewnić mu ciągłość leczenia, a w razie potrzeby także pomoc innych lekarzy.
Wyżej przytoczone powody przemawiają za tym, ażeby wygaszanie działalności podmiotu leczniczego, a zwłaszcza jego rozwiązanie i likwidacja, a także wszelkie zmiany formalno-prawne w prowadzonej działalności leczniczej, były poprzedzone pogłębioną analizą przepisów aktów normatywnych, a zwłaszcza ustawy o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r. i ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r., jak i umów zawartych z NFZ.
Autor jest aplikantem adwokackim w Celichowscy Służewska-Woźnicka Sp. p. Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych