Istotą poręczenia jest zobowiązanie poręczyciela w stosunku do wierzyciela, że wykona on zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
Jest to jedna z form osobistych zabezpieczeń wierzytelności.
Poręczenie stanowi umowę pomiędzy poręczycielem i wierzycielem, której postanowienia mogą być kształtowane w sposób dość dowolny. Dobrze jest zawrzeć umowę na piśmie, chociaż dla skuteczności ustanowienia poręczenia wystarczające jest złożenie pisemnego oświadczenia poręczyciela.
Poręczenie może odnosić się praktycznie do każdego rodzaju zobowiązania już istniejącego bądź mogącego powstać w przyszłości i jest ściśle powiązane ze zobowiązaniem, które zabezpiecza. Oznacza to, iż nieważność zobowiązania, za które się poręcza powoduje nieważność poręczenia.
_ Poręczenie może odnosić się praktycznie do każdego rodzaju zobowiązania już istniejącego bądź mogącego powstać w przyszłości i jest ściśle powiązane ze zobowiązaniem, które zabezpiecza. _Umorzenie długu skutkuje również wygaśnięciem poręczenia. Można poręczyć za dług przyszły, to jest taki, który nie istnieje w chwili udzielania poręczenia. Aby ograniczyć odpowiedzialność poręczyciela za nieistniejący jeszcze w chwili udzielania poręczenia dług, ustawodawca wprowadził konieczność określenia górnej granicy odpowiedzialności za taki dług. Ponieważ poręczenie za dług przyszły, może być bezterminowe, przepisy przewidują możliwość odwołania takiego poręczenia przed powstaniem długu, w każdym czasie.
Choć poręczenia można stosować na zabezpieczenie zasadniczo każdej wierzytelności, to jednak najczęściej są one stosowane przy zabezpieczaniu wierzytelności pieniężnych, m.in. kredytów i pożyczek.
Zakres odpowiedzialności poręczyciela
Co do zasady, o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Oznacza to, iż granice odpowiedzialności poręczyciela są wyznaczane przez zakres długu, który jest zabezpieczony poręczeniem, a zatem mogą ulegać zmianie. Spłata części pożyczki, bądź kredytu powoduje odpowiednio ograniczenie odpowiedzialności poręczyciela.
Jeśli jednak pożyczkobiorca nie będzie spłacał terminowo swoich zobowiązań i jego dług powiększy się o odsetki i koszty związane z dochodzeniem przez pożyczkodawcę wierzytelności, może zwiększyć się też odpowiedzialność poręczyciela.
Pamiętać należy, że jeżeli strony umowy poręczenia nie postanowiły inaczej, odpowiedzialność poręczyciela obejmuje obok zobowiązania głównego (kwoty pożyczki czy kredytu) również świadczenia uboczne tj. odsetki umowne za udzielenie pożyczki, odsetki za opóźnienie, bądź zwłokę w zapłacie raty, a nawet koszty związane z dochodzeniem roszczeń przez wierzyciela.
_ Granice odpowiedzialności poręczyciela są wyznaczane przez zakres długu, który jest zabezpieczony poręczeniem, a zatem mogą ulegać zmianie. Spłata części pożyczki, bądź kredytu powoduje odpowiednio ograniczenie odpowiedzialności poręczyciela. _ Aby nie narazić się na niebezpieczeństwo spłaty znacznie większej sumy niż kwota pożyczki czy kredytu, warto zastrzec w umowie poręczenia za co konkretnie i do jakie wysokości poręczamy. Oczywiście wierzyciel będzie oczekiwał możliwie najszerszego zobowiązania, nie ma jednak przeszkód, aby w umowie poręczenia wskazać, iż poręczenie dotyczy tylko kwoty głównej zobowiązania bądź ewentualnie odsetek od niej.
Z uwagi na to, iż dłużnik i wierzyciel mogą zmieniać stosunkowo dowolnie treść łączących ich stosunków prawnych np. zawrzeć aneks do umowy pożyczki i zwiększyć kwotę pożyczki, wysokość oprocentowania bądź wprowadzić dodatkowe opłaty bez wiedzy wierzyciela, aby można było skutecznie dochodzić od niego wypełnienia zobowiązania poręczenia, musi on wyrazić zgodę na zwiększenie jego odpowiedzialności. Brak zgody poręczyciela na zmianę warunków umowy wpływających na zwiększenie jego odpowiedzialności powoduje, iż poręczyciel odpowiada w podstawowym zakresie w przyjętym na siebie obowiązku.
Niestety nieco inaczej przedstawia się sytuacja, z niektórymi z rodzajów kredytów udzielnych przez banki. Chodzi mianowicie o kredyty odnawialne, których istota polega na tym, iż kredyt odnawia się w tym celu, by spłacić dotychczasowy i otrzymać kredyt na następny okres, ewentualnie w innej wysokości i ze zmianą niektórych jego warunków. Nie mamy do czynienia przy takim kredycie z instytucją odnowienia, o której mowa w art. 507 kc, w związku z którą poręczenie wygasa.
Zawarcie przez dłużnika i wierzyciela kolejnych aneksów do umowy kredytu odnawialnego, przedłużając jego obowiązywanie na kolejny okres, nie zmienia jego warunków, a zatem nie wymaga zgody poręczyciela. Obowiązuje wciąż ta sama umowa kredytu i poręczyciel odpowiada za spłatę kredytu jak kredytobiorca, choćby jego obowiązywanie zostało przedłużone na kolejny okres. Takie właśnie stanowisko reprezentowane jest przez Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniu z dnia 09.01.2008.
Powiadomienia
Decydując się na poręczenie za zobowiązania, należy zapewnić sobie w umowie obowiązek powiadamiania przez wierzyciela o każdym opóźnieniu bądź zwłoce w spłacie długu. Zdarza się niestety, iż wierzyciel wyłącza ten obowiązek w umowie. Dzięki temu nie będzie konieczności monitorowania dłużnika w zakresie wypełniania przez niego obowiązków. W ustalonym w umowie terminie dowiemy się, że dłużnik zalega ze spłatą i będziemy w stanie odpowiednio zareagować.
Zwolnienie wierzyciela z obowiązku powiadamiania poręczyciela o zaległościach, może narazić go nie tylko na konieczność zapłaty większej kwoty odsetek bądź kosztów dochodzenia wierzytelności przez wierzyciela, ale także może zmniejszyć szanse poręczyciela na dochodzenie zwrotu uiszczonej przez niego należności od dłużnika, który stał się niewypłacalny.
Ponadto niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o opóźnieniach w spłacie długu przez wierzyciela powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą wierzyciela za szkodę, którą poniósł poręczyciel.
Być czy nie być współdłużnikiem solidarnym
Zgodnie z art. 881 kc w braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny. Oznacza to, że wierzyciel w chwili gdy dług staje się wymagalny może żądać wg swojego uznania zapłaty całości bądź części świadczenia od dłużnika głównego bądź od poręczyciela. W umowie poręczenia możemy zastrzec, iż za dług odpowiadamy dopiero wtedy, gdy egzekucja wierzytelności wobec dłużnika głównego stanie się nieskuteczna.
Autorka jest radcą prawnym i wspólnikiem w BSO Prawo & Podatki - Bramorski Szermach Okorowska Kancelaria Prawna sp.k.