Opinie biegłych w sprawach o opiekę nad dzieckiem

W trakcie postępowań sądowych z zakresu spraw rodzinnych tj. między innymi w sprawach o uregulowanie kontaktów z dzieckiem, rozwodów, ustalenia miejsca pobytu dziecka oraz w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej, często zdarza się, że sąd za konieczne uznaje zasięgnięcie opinii biegłych, celem uzyskania oceny problemu związanego z funkcjonowaniem danej rodziny, ustalenia relacji między rodzicami i dziećmi, kompetencji rodzicielskich, czy też ustalenia kontaktów.

Podstawę prawną dla dopuszczenia dowodu z opinii biegłych w toku postępowań cywilnych stanowi art. 278 Kodeksu postępowania cywilnego, który mówi, że w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Sąd orzekający może pozostawić prawo wyboru biegłego sędziemu wyznaczonemu lub sądowi wezwanemu. Sąd oznaczy, czy opinia ma być przedstawiona ustnie, czy na piśmie.

Najczęściej, w sprawach rodzinnych, sąd by pozyskać wiedzę specjalną w zakresie rozpoznawanych spraw kieruje strony oraz małoletnich do Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego. Obecnie jednak toczy się dyskusja na temat możliwości wydawania przez te ośrodki, w obowiązującym stanie prawnym, opinii na temat sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dziećmi w sprawach małoletnich, rozpatrywanych przez sądy.

Sądy kierują nadto strony oraz małoletnie dzieci do biegłych: psychologów, pedagogów, psychiatrów, itp. Sąd może też zażądać opinii odpowiedniego instytutu naukowego lub naukowo-badawczego, a także zażądać od instytutu dodatkowych wyjaśnień bądź pisemnych, bądź ustnych przez wyznaczoną do tego osobę. Może też zarządzić złożenie dodatkowej opinii przez ten sam lub inny instytut. W opinii instytutu należy wskazać osoby, które przeprowadziły badanie i wydały opinię. Przepis dopuszcza przeprowadzenie dowodu z opinii instytutu naukowego lub naukowo-badawczego, jako mającej szczególne znaczenie i wagę, ze względu na autorytet, jak również wówczas, kiedy problem jest na tyle złożony, że wymaga wiedzy specjalistów legitymującym się wysokim przygotowaniem praktycznym i teoretycznym.

Sąd dopuszczając dowód z opinii powyższych specjalistów formułuje stosowaną tezę dowodową, co do której brzmienia stanowisko mogą zajmować strony oraz uczestnicy postępowania. Jest to bardzo istotne z punktu widzenia procesowego - dochodzonych przez stronę roszczeń, ponieważ biegli wydając opinię (pisemną bądź ustaną - w zależności od decyzji sądu), wydają ją właśnie w ramach owej tezy dowodowej, zakreślonej przez sąd orzekający. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłych może nastąpić na posiedzeniu niejawnym po wysłuchaniu wniosków stron, co do liczby biegłych i ich wyboru.

Zakres tezy dowodowej zależy od przedmiotu danego postępowania. I tak np. w zakresie kontaktów danego rodzica z dziećmi, sądy posiłkują się wiadomościami specjalnymi celem ustalenia więzi dziecka z rodzicem, który wnosi o uregulowanie jego kontaktów z dzieckiem, aby ustalić harmonogramu kontaktów, mając na uwadze sytuację dziecka - jego dobro oraz sytuację rodziców małoletniego. Kiedy pojawia się spór o pieczę nad dzieckiem w toku między innymi toczącej się sprawy o rozwód, sąd mając na uwadze dobro dziecka musi ustalić, który z rodziców daje lepszą rękojmię, by sprawować bezpośrednią opiekę nad dzieckiem. Sąd zadaje często pytania, jak powinien się dla dobra danego dziecka ukształtować sposób wykonywania władzy rodzicielskiej rodziców, z którym z rodziców dziecko winno zamieszkać, również czy np. konieczny jest nadzór nad daną rodziną sprawowany przez kuratora sądowego, albo czy zasadnym jest odbycie przez rodzinę terapii, bądź warsztatów umiejętności wychowawczych.

Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych.

Opinia podlega weryfikacji przez strony postępowania, które mogą ją kwestionować, wykazywać jej błędy, żądać wezwania przez sąd biegłych, celem wydania przez nich ustnej opinii uzupełniającej, formułować pytania do biegłych. W przypadku skutecznego zakwestionowania opinii biegłych, strona może żądać dopuszczenia nowej opinii wydanej przez kolejnego biegłego bądź biegłych lub instytut naukowy.

Opinia, jako jeden z dowodów (wymieniona jest w katalogu tych dowodów w kodeksie postępowania cywilnego), może być zgłaszana przez stronę celem wykazania dochodzonych przez nią roszczeń, w ramach ogólnej zasady procesu cywilnego, tj. art. 217 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, z którego wynika, że strona w postępowaniu sądowym może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, jakie według przepisów niniejszego kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.

Wydaną opinię, jako składnik materiału dowodowego sąd ocenia zgodnie z art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego. Według tej normy prawnej, sędziowie oceniają wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Jednak wobec faktu, że opinia biegłych zawiera wiadomości specjalne wymagana tutaj jest szczególna ostrożność przy dokonywaniu tejże oceny. _ Specyfika oceny dowodu z opinii biegłych wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Kryteria oceny tego dowodu stanowią również: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen _. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 10 czerwca 2014 r. Syg.III AUa 1020/13, _ LEX nr 148057) _.

Autorka jest adwokatem w Kancelarii Hejnar-Zawisza w Warszawie