Sytuacja odwołanego członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością często staje się bardzo niekomfortowa. Jeżeli dąży on do odzyskania swej pozycji, gdyż na przykład w jego mniemaniu został odwołany niezgodnie z prawem, lub kwestionuje przedstawione mu przyczyny jego odwołania, to jego możliwości działania są istotnie ograniczone obowiązującymi przepisami prawa, a zwłaszcza zmienioną ostatnio linią orzecznictwa sądów w podobnych sprawach. Wciąż istnieją jednak sposoby, dzięki którym także odwołany członek zarządu może uzyskać ochronę prawną.
Szczególne trudności mogą spotkać odwołanego członka zarządu niebędącego jednocześnie wspólnikiem spółki. Do niedawna taka osoba mogła próbować zaskarżyć odwołującą go z zarządu uchwałę zgromadzenia wspólników w drodze powództwa o uchylenie uchwały lub o stwierdzenie nieważności uchwały sprzecznej z ustawą, wykorzystując przepisy art. 250 oraz art. 252 kodeksu spółek handlowych (ksh).
Mogła próbować, ponieważ treść tych przepisów pozwala wnieść powództwo m.in. zarządowi, a przy tym nie stanowi wprost, że prawa takiego nie posiada odwołany członek zarządu. Do tej pory istniała w tej kwestii rozbieżność w orzecznictwie, a zatem przyjęcie takiego powództwa zależało od uznania sądu.
_ Istnieją jednak sposoby, dzięki którym także odwołany członek zarządu może uzyskać ochronę prawną. _Sytuacja zmieniła się po wydaniu przez Sąd Najwyższy uchwały stanowiącej, iż ,,Osobie odwołanej ze składu organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą (...)" (Uchwała SN z 1 marca 2007 r., III CZP 94/06). Sąd Najwyższy nadał powyższej uchwale moc zasady prawnej, co w praktyce oznacza, że wszystkie inne sądy będą kierować się jej treścią przy orzekaniu w podobnych sprawach.
Skoro odwołany członek zarządu nie może zaskarżyć odwołującej go uchwały drodze szczególnych powództw przewidzianych przepisami kodeksu spółek handlowych, mogłoby się wydawać, że mógłby to uczynić wykorzystując ogólną regulację art. 189 kodeksu postępowania cywilnego, który dopuszcza wniesienie powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.
Również do niedawna na tej podstawie odwołany członek zarządu mógł żądać ustalenia, że z uwagi na różnego rodzaju wadliwości uchwały zgromadzenia wspólników, którą odwołano go z zarządu, wciąż łączy go ze spółką stosunek korporacyjny. Do tej pory można się było bowiem spotkać ze stanowiskiem, że przewidziane w art. 252 ksh wyłączenie stosowania art. 189 kpc w sprawach dotyczących unieważnienia uchwał zgromadzeń wspólników dotyczyło tylko powództw wnoszonych przez osoby wymienione w art. 250 ksh, a więc m.in. członków zarządu. Wykorzystywano to do argumentowania, że do członka zarządu, który został odwołany, nie stosuje się wyłączenia przewidzianego w art. 252 ksh, a zatem może on wystąpić z ogólnym powództwem o ustalenie, że łączy go ze spółką stosunek korporacyjny.
Niestety, obecnie nie warto już płacić prawnikowi za sporządzenie takiego powództwa, bowiem w uzasadnieniu powołanej uchwały Sąd Najwyższy jasno wskazał, że zakaz stosowania ogólnego art. 189 kpc dotyczy wszystkich podmiotów, a nie tylko tych wskazanych w treści art. 252 ksh.
Odwołanym członkom zarządu pozostaje nadzieja, że widoczny w doktrynie polskiego prawa zdecydowany sprzeciw wobec powołanej uchwały Sądu Najwyższego znajdzie swoje odbicie w kolejnej zmianie linii orzeczniczej tego sądu, co, dodajmy, nie jest sytuacją rzadką.
Czy jednak obecny stan prawny oraz kształt linii orzeczniczej całkowicie uniemożliwiają odwołanemu członkowi zarządu skuteczne działanie zmierzające do odzyskania swojej pozycji w spółce? Jedną z możliwości przewiduje ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym (UKRS).
Były członek zarządu, którego wykreślono z rejestru przedsiębiorców KRS, może skorzystać z przepisu art. 12 ust 3 UKRS, ustanawiającego swoisty "wentyl bezpieczeństwa" dla sytuacji, gdy w rejestrze przedsiębiorców znajdzie się wpis niedopuszczalny ze względu na obowiązujące przepisy prawa. Wpisem takim może być również wykreślenie z rejestru, ponieważ wykreślenie w rozumieniu UKRS traktowane jest tak samo jak wpis.
Jeżeli wykreślenie członka zarządu zostało dokonane na podstawie wadliwej uchwały zgromadzenia wspólników, złożonej do sądu rejestrowego jako podstawa wykreślenia przez pozostałych lub nowych członków zarządu, będzie ono stanowiło wpis niedopuszczalny. W przypadku wykrycia takiego niedopuszczalnego wpisu sąd rejestrowy, po wysłuchaniu zainteresowanych osób na posiedzeniu lub po wezwaniu do złożenia oświadczenia pisemnego, powinien wykreślić taki wpis z urzędu.
_ Jeżeli wykreślenie członka zarządu zostało dokonane na podstawie wadliwej uchwały zgromadzenia wspólników, złożonej do sądu rejestrowego jako podstawa wykreślenia przez pozostałych lub nowych członków zarządu, będzie ono stanowiło wpis niedopuszczalny. _Choć sąd rejestrowy działa w powyższej sytuacji z urzędu, nic nie stoi na przeszkodzie, aby odwołany członek zarządu wskazał sądowi rejestrowemu przesłanki świadczące o tym, że w rejestrze przedsiębiorców znalazły się dane niedopuszczalne ze względu na obowiązujące przepisy prawa. W ten sposób można ominąć długotrwałą i kosztowną procedurę zaskarżania uchwały zgromadzenia wspólników w drodze powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały, do rozpatrywania którego wyłącznie właściwe są sądy okręgowe.
Dzięki przepisowi art. 12 ust. 3 UKRS sąd rejestrowy może bez konieczności oddzielnego orzekania o nieważności uchwały z powrotem wpisać odwołanego członka zarządu do rejestru przedsiębiorców. Dla osiągnięcia tego celu członek zarządu powinien złożyć do sądu rejestrowego pismo wskazujące na treść art. 12 ust. 3 UKRS, które poza wnioskiem o usunięcie niezgodności treści rejestru ze stanem rzeczywistym poprzez ponowne wpisanie danej osoby do rejestru jako członka zarządu, powinno zawierać te same argumenty, które trzeba byłoby przytoczyć w pozwie o stwierdzenie nieważności chwały.
Na przykład, członek zarządu może wykazywać, że zgromadzenie wspólników, na którym została powzięta uchwała o odwołaniu go z zarządu, zostało zwołane wadliwie, co skutkuje nieważnością uchwały dotyczącej zmian w składzie zarządu.
Członek zarządu powinien przedstawić sądowi wszystkie nieprawidłowości, jakie miały miejsce w związku z odbyciem zgromadzenia wspólników oraz podejmowaniem uchwały w sprawie zmiany składu zarządu. Jeśli przekona sąd, że nieprawidłowości te prowadziły do nieważności lub nawet do nieistnienia uchwały o odwołaniu go z zarządu spółki, sąd rejestrowy uzna wpis wykreślający go z rejestru przedsiębiorców za niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym i kolejnym wpisem przywróci go do pełnienia funkcji członka zarządu.
Autor jest aplikantem radcowskim, z zespołu prawa korporacyjnego kancelarii Krawczyk i Wspólnicy